راه پیچیده سادگی

نگاهی به نمایش شب اسرارآمیز په‌په به كارگردانی احمد سلیمانی

 دور نیست زمانی كه با حضور بزرگان تئاتر كودك و نوجوان این نوع نمایش رونق داشت و آدم‌های زیادی برای ترویج آن در تلاش بودند.

از میان آن هنرمندان بهترین نویسندگان، كارگردانان و بازیگران هنرهای نمایشی ایران بیرون آمدند و بعدها بیشتر آنان با تزریق شدن به بدنه سینما و تلویزیون، نسلی طلایی و توانا را در آن حوزه‌ها ساختند. حقیقت این است كه تئاتر كودك به دلیل خاصیت‌های آموزشی و كاربردی‌اش احتیاج به متولیان چندگانه دولتی و خصوصی دارد. آموزش و پرورش، تشكل‌های حامی حقوق كودكان و بسیاری نهادهای دیگر كه به كودك و آموزش او مرتبط هستند با سرمایه‌گذاری در تئاتر كودك و نوجوان در واقع آینده فرهنگی و اجتماعی كشور را بیمه خواهند كرد.

اگر چه تئاتر كودك و نوجوان در حالت عادی یك فعالیت سودآور اقتصادی نیست، اما سرمایه‌گذاری در آن در آینده برداشتی چندین برابر را همراه خواهد داشت. خرجی كه امروز در این حوزه می‌شود در برابر هزینه‌هایی كه در آینده برای مبارزه با معضلات به‌وجود آمده ناشی از فقدانش خواهد شد، بسیار ناچیز است.

هزینه برای بی‌قانونی، تخریب محیط زیست، رعایت نكردن آداب و رفتارهای مدنی، ضعف‌های بهداشتی و اخلاقی و رفتارهای غلط دیگر كه همه به آموزش برمی‌گردند از طریق تئاتر كودك و نوجوان قطعا قابل پیشگیری‌اند. اما رونق تئاتر كودك علاوه بر نگاه ویژه نهادهای مختلف علاقه، پیگیری و تحقیق لازم دارد كه هر گروه نمایشی حاضر به گام نهادن در این راه نیست. بسیاری از جوانان به دلیل خلوت‌تر بودن تئاتر كودك آن را تنها راهی برای وصول به تئاتر بدنه و بزرگسال می‌دانند. برای همین دست به اجرای آثاری دم‌دستی و بی‌خاصیت می‌زنند. در چنین حالتی آنچه تئاتر كودك و نوجوان از سوی هنرمند می‌طلبد نگاه مستقل به این نوع تئاتر و حفظ ارزش ذاتی آن است.

دیدی تازه به تئاتر كودك

گروه تئاتر ایده یكی از این گروه‌هاست كه دیدی تازه به تئاتر كودك دارد. این گروه كه از تعدادی جوانان تحصیلكرده تئاتر تشكیل شده، بیشترین تمركز خود را روی كار كودك و نوجوان قرار داده است. نگاهی به فعالیت‌های گروه ایده نشان می‌دهد كه با وجود اجرای كارهای بزرگسال موفق با اصرار بر پیگیری تئاتر كودك و نوجوان توانسته است به پختگی نسبی در این حوزه برسد. چنین پایداری و ماندگاری در این‌گونه تئاتر، خود امری فی نفسه مثبت است كه به شرط اطلاع‌رسانی درست و تلاش برای ارتقای كیفی می‌تواند مخاطب خاص خود را پیدا كند و رونق از دست رفته این نوع تئاتر را به آن بازگرداند. در آخرین تلاش تئاتر ایده، نمایش شب اسرارآمیز په‌په به كارگردانی احمد سلیمانی مدتی است كه در تالار هنر به صحنه رفته است.

نمایش داستان نوجوانی شیطان به نام په‌په است كه در یك شب با ورود افرادی از دنیایی بی‌قانون مواجه می‌شود كه او را به سبب شرارت‌هایش می‌خواهند با خود به جهانی پر از هرج و مرج و آشفتگی ببرند. روند كشمكش په‌په در انتخاب هر یك از آنها با شوخی‌ها و اتفاقات زیادی همراه است كه منجر به این می‌شود تا او با انتخابی مهم و تأثیرگذار برای آینده‌اش روبه‌رو شود. تئاتر كودك ابتدا متكی به فانتزی و تخیل است. همچنین نیازمند الگویی ساده در داستان و روایت، اما رسیدن به این مهم تنها در سایه راهی پیچیده و سخت ممكن می‌شود. امروز علاوه بر نیاز كودك و نوجوان به قصه‌های بدیع به دلیل دسترسی او به سرگرمی‌های فانتزی(اعم از فیلم، بازی و...) و پیچیدگی ذهن تخیل‌ساز او، به دست آوردن یك نمایش جذاب به لحاظ ساختاری كه از مخاطب كودك و نوجوان پاسخ دریافت كند، كاری سخت است. اگرچه درظاهر تئاتر كودك و نوجوان پیچیدگی مضمونی و داستانی كارهای بزرگسال را ندارد، مسیرش بسی طولانی‌تر و پیچیده‌تر است.

داستانی ساده با ریتمی تند

نمایش شب اسرارآمیز په‌په با ریتم تند، داستانی ساده و فانتزی قوی در میان تجربه‌های معمولا محافظه‌كارانه تئاتر كودك پدیده‌ای ویژه است. شیرین‌كاری‌ها، شعبده‌ها و استفاده‌های چندگانه از وسایل صحنه با توجه به سن مخاطب هدف كار (8 تا 13 سال) از ساده‌انگاری و تختی كسل‌كننده دور است و پاسخگوی نیاز نوجوان امروزی است. همچنین عدم مستقیم‌گویی مضمونی باعث شده تا این نمایش با احترام به مخاطب خود از طریق طرح صحیح و فكر شده داستان اجازه انتخاب آینده را به خود په‌په، قهرمان داستان دهد و با جلوگیری از تحولات ساده‌انگارانه، مخاطب نوجوان را دست‌كم نگیرد. مهم‌ترین دستاورد این رویكرد برای بچه‌های مخاطب، اجازه قضاوت و ایجاد اعتماد به‌نفس در انتخاب اخلاقی است.

بچه‌ها اصولا به مفاهیم انتزاعی یا مراودات روزمره در شكلی زبانی نمی‌خندند.كمدی برای كودك از مجرایی عینی می‌گذرد و وابسته به گروه سنی هدف آن نمایش، نوع شوخی‌ها و كمدی هم متفاوت است.

مهم‌ترین مشكل نمایش شب اسرارآمیز په‌په، شوخی‌هایی است كه برای مخاطب جوان طراحی شده تا نوجوان. شوخی‌ها گاهی آنقدر بزرگسال می‌شود كه حتی برای نوجوان مضر است و بیشتر از آن‌كه خنده‌دار باشد، نامفهوم است. به نظر می‌رسد شوخی‌های این نمایش بیشتر با جوانانی هم سن و سال افراد گروه تست شده تا نوجوانان، بنابراین حاصل كار، خنده كمتر بچه‌ها و شادی بیشتر جوانان است.

فارغ از افراط‌كاری و سهل‌انگاری در صحنه‌های كمیك، شب اسرارآمیز په‌په الگو و نمونه‌ای خوب برای یك نمایش نوجوانانه امروزی كه ضمن جدی گرفتن مخاطبش به تجربه‌های بصری و تخیلی كودك و نوجوان امروزی نزدیك است.