برگ‌های برنده یك جراحت خانوادگی
سریال «جراحت» ساخته محمدمهدی عسگرپور را می‌توان یكی از موفق‌ترین سریال‌های ماه رمضان امسال دانست. این موفقیت از چند زاویه قابل بررسی است.
فیلمنامه: سعید نعمت‌الله در زمان پخش سریال «زیر هشت» گفت كه فیلمنامه جراحت را با حساسیت ویژه‌ای نوشته است. او در مخاطبان تلویزیون و منتقدان این توقع را به وجود آورد كه در ماه رمضان با سریالی روبه‌رو خواهند شد كه فیلمنامه‌ای كاملا متفاوت دارد و مخاطبان خود را غافلگیر خواهد كرد.
در زمان پخش «زیر هشت» منتقدان به این گفته‌ها با تردید نگاه كردند. فضای زیر هشت خیلی تلخ بود و آدم‌های داستان چندان در دسترس نبودند و محور اصلی فیلمنامه هم چندان برای عموم مردم دوست‌داشتنی نبود و كم بودند كسانی كه توانستند با آن ارتباط برقرار كنند.
اما «جراحت» كه شروع شد از قسمت دوم به بعد مخاطبان شبكه 3 سیما را به خود جذب كرد. نگاه‌ها بعد از افطار به تلویزیون دوخته شد. مخاطبان جراحت قصه آدم‌هایی را ببینند كه دور از دسترس نیستند و در اطراف ما زندگی می‌كنند اما تاكنون تلویزیون كمتر به سراغ آنها رفته است. چون خیلی‌ها روایت چنین قصه‌هایی را عبور از خط قرمز می‌دانستند. اما نعمت‌الله در زمان پخش زیر هشت در گفتگوهای مختلفی عنوان كرد كه اگر به سوژه درست نزدیك شوی در تلویزیون هیچ خط قرمزی وجود ندارد. شاید به دلیل همین نگاه و شناخت تلویزیون است كه این نویسنده در جراحت توانسته موفق به بازگو كردن مسائلی شود كه برخی فكر می‌كردند تلویزیون ایران جای طرح این حرف‌ها نیست. مثلا این كه گره اصلی داستان در جایی شكل گیرد كه دختری از نامزد خود باردار شود. در حالی‌كه فقط بین آنها صیغه محرمیت جاری شده است و عقدی در شناسنامه آنها ثبت نشده است. حتی نعمت‌الله خودكشی یك دختر جوان در اوج ناچاری را هم در داستان خود گنجانده است.
انسی، همسر اسماعیل مدام می‌گوید دچار نفرین زهره شده است. زهره نامزد اسماعیل بوده كه بعد از علاقه اسماعیل به انسی، اسماعیل او را ترك می‌كند. در سریال‌های تلویزیونی كشورمان تاكنون كمتر به این گونه مسائل توجه شده است.
از دیگر نقاط قوت فیلمنامه جراحت چینش آدم‌های داستان است. آنها هم خوب هستند هم بد، اما در دو ردیف مجزا از هم قرار نگرفته‌اند. آنها به موازات هم حركت می‌كنند و در كنش و واكنش‌هاست كه ذات خود را نشان می‌دهند. همین عكس‌العمل‌هاست كه باعث شده مخاطبان جراحت با شخصیت‌های این سریال همذات‌پنداری كنند و بنابه دیدگاه خود با برخی از آنها ارتباط برقرار كنند و گروهی را دوست نداشته باشند. مثلا برخی شخصیت «بزرگ» را می‌پسندند و عده‌ای هم موافق انسی هستند. اما با یك تحقیق میدانی از اطرافیان می‌توان به این نتیجه رسید كه بزرگ طرفداران بیشتری دارد. اكرم و امیرحافظ قهرمانان جوانی هستند كه همه را طرفدار خود كرده‌اند. همین طرفداری نشان می‌دهد كه جراحت توانسته نظرات مختلف را در داستان خود مطرح كند. نعمت‌الله برای داستان خود یك شخصیت منفی قوی و منطقی هم طراحی كرده كه بدرستی به داستان وارد می‌شود و تاثیر خود را بر شخصیت‌ها و قصه می‌گذارد.
قصه جراحت یك داستان خانوادگی است كه همه اعضای خانواده را درگیر كرده است و مهم‌تر این‌كه خانواده جراحت بشدت یك خانواده ایرانی هستند، خانواده‌ای كه مقید به سنت‌هاست اما بزرگ‌ترها و جوان‌ها آنجا كه لازم باشد، تصمیم‌هایی می‌گیرند كه با دنیای امروزی و خاستگاه‌های آن مطابقت دارد.
كارگردانی: محمدمهدی عسگرپور كه كارگردانی جراحت را به عهده گرفته تا قبل از این سریال هم در سینما و هم در تلویزیون تجربیات زیادی را از سر گذرانده است.
او سال‌ها پیش سریال «روح‌الله» را به مناسبت 22 بهمن و با موضوع برگشت امام (ره) برای تلویزیون ساخت. او همیشه در سینما یا تلویزیون مسوولیت‌هایی داشته است، فیلمنامه زیاد خوانده و از خیلی از كارگردانان برای ساخت آثارشان حمایت كرده است. او اصول كارگردانی را خوب می‌شناسد این را با ساخت فیلم‌های «قدمگاه» و «اقلیما» ثابت كرده است.
در قدمگاه یك فضای روستایی را به نمایش گذاشت و در میان روابط انسانی به اعتقادات مذهبی توجه نشان داد و در اقلیما در كنار مناسبات زندگی شهری و خانواده‌ای كه از رفاه كامل برخوردار هستند نشان داد كه زیاده‌خواهی آدم‌ها و عدم پایبندی آنها به اخلاقیات می‌تواند همه زیبایی‌ها را غرق كند و از بین ببرد.
عسگرپور سریال «گل‌های گرمسیری» هم بر مبنای ارتباطات انسانی ساخت و اكنون همه این تجربیات را به سریال جراحت آورده تا نشان دهد كه انسان‌ها فقط به ظواهر زندگی چسبیده‌اند و از عمق غافل شده‌اند. این ظاهربینی را می‌توان در سكانسی دید كه بزرگ، اكرم و امیرحافظ را راهی خانه مامان لطیفه می‌كند و به خانه برمی‌گردد؛ آنجا برادرش منتظر اوست تا از عشق برادری سخن بگوید و از این‌كه چاكر بزرگ است. اما بزرگ به او می‌گوید اكرم الان خانه شوهرش است و باید همیشه آنجا بماند. بعد رو به اسماعیل می‌كند و می‌گوید: حالا باز هم از برادری و بزرگ‌تری دفاع می‌كند؟.... اسماعیل از خانه بزرگ می‌رود...
عسگرپور اكنون دیگر آنقدر تجربه دارد كه بداند به عنوان كارگردان نماهایی را باید در كار خود استفاده كند كه بیننده حضور او را در پشت دوربین احساس نكند تا قصه را باور كند و احساس كند كه یك اتفاق واقعی را دارد از دور نظاره می‌كند. كارگردان جراحت این باورپذیری را با انتخاب درست بازیگران نقش اكرم و امیرحافظ بیشتر كرده است. 2 بازیگری كه تاكنون دیده نشده‌اند و بیننده از آنها ذهنیتی ندارد به همین دلیل قصه زندگی آنها را بدون كم و كاست می‌پذیرد.
لوكیشن‌های جراحت نیز هوشمندانه انتخاب شده است. خانه‌های قدیمی كه در محله‌های قدیمی قرار دارند. خانه بزرگ بیرون سنتی دارد، اما دكوراسیونش امروزی است. درست مثل تفكر خود بزرگ. او در ظاهر آدم سنتی است اما هر جا كه لازم باشد امروزی فكر می‌كند. اما خانه اسماعیل بیرونی قدیمی دارد، اما دكوراسیونش درهم و برهم است. سلیقه‌ای در چیدمان آن دیده نمی‌شود. درست مثل انسی كه حتی در صحبت كردن یك جورایی به ادبیات قدیم تهران پایبند است. او فكر می‌كند نفرین زهره ـ نامزد اسماعیل ـ دامن زندگیش را گرفته به همین دلیل می‌ترسد او حتی از تسری این نفرین به زندگی پسرش هم وحشت دارد.
خانه انسی یك جورایی دلمرده است و رنگ و بوی زندگی در آن دیده نمی‌شود. طراحی صحنه و لوازم خانه انسی این حس را در بیننده بیشتر می‌كند.
همه اینها نشان از این دارد كه عسگرپور دقیقا می‌دانسته كه چه آدم‌ها و چگونه روابطی را می‌خواسته به نمایش بگذارد. ترك‌هایی كه روی تیتراژ جراحت به وجود می‌آید نشان از ترك‌هایی دارد كه روابط بین آدم‌های خانواده را مخدوش می‌كند.
بازیگران: بدون هیچ اغراقی می‌توان گفت كه امین تارخ در سریال «جراحت» یكی از بهترین بازی‌های خود را به نمایش گذاشته است. او خود را كاملا با نماهایی كه كارگردان برای او در نظر گرفته تطبیق داده و به كارگردان این اطمینان را داده كه می‌تواند در نماهای بسته روی بازی او حساب كند چون او كم نمی‌گذارد و بهترین واكنش‌ها را در نماهای بسته بروز خواهد داد. بازی تارخ در جراحت چند لایه است. او گاهی آرام صحبت می‌كند اما به یكباره در زمانی كه نه بیننده و نه بازیگر و شخصیت مقابل او انتظار دارد، فریاد می‌كشد چون می‌خواهد حرف خود را ثابت كند چون می‌خواهد از دختر خود حمایت كند. تارخ برای جراحت حتی روی راه رفتن خود هم كار كرده همانگونه كه روی بیان خود كار زیادی كرده تا به سخن خود اقتدار یك بزرگ را بدهد.
آتنه فقیه نصیری را تاكنون همیشه در نقش‌های مثبت دیده‌ایم. نقش‌هایی كه دل به دل بیننده می‌دهد و او را با خود همراه می‌كند. اما نقش انسی چهره جدیدی از این بازیگر به نمایش گذاشته است. چهره‌ای كه نشان از توانمندی‌های فقیه نصیری می‌دهد.
انسی متفاوت‌ترین نقش فقیه نصیری است كه می‌تواند در پرونده كاری او به عنوان یكی از بهترین نقش‌هایش ثبت شود. او آنقدر انسی را خوب بازی كرده كه توانسته بیننده را از این شخصیت دلزده كند و همین برای نشان دادن موفقیت یك بازیگر در ارائه نقشش كافی است.
علی عمرانی از رادیو و تئاتر به تلویزیون آمد و اكنون می‌توان او را یكی از بهترین بازیگران تلویزیون دانست كه در جراحت نقش اسماعیل را بازی می‌كند.
عمرانی را می‌توان در ردیف بازیگران تلخ قرار داد، بازیگرانی كه بندرت می‌خندند چون همیشه جراحتی در دل دارند. همیشه چیزی در زندگی هست كه آنها را آزار می‌دهد. یك نامردی یا یك ناجوانمردی. در سریال «به كجا چنین شتابان» علی عمرانی بازی داشت. مردی بود كه از شوهر خواهر خود زخم خورده بود و از او متنفر بود. عمرانی در جراحت هم مردی زخم‌خورده است. او در ظاهر به كسانی آسیب زده اما در واقع او در میان عزیزانش مانده است و نمی‌تواند تصمیم درست را بگیرد. از یك طرف پسر و همسرش قرار دارد و در طرف دیگر برادر بزرگش و دختر او. اسماعیل می‌خواهد دل همه را به دست بیاورد اما نمی‌تواند. تقدیر او این است كه برای تصمیمات و اهداف دیگران وارد جنگ شود و عمرانی این چالش شخصیتی اسماعیل را بخوبی اجرا كرده است.
بقیه بازیگران جراحت هم فراخور نقشی كه به آنها سپرده شود، توانایی خود را به نمایش می‌گذارند. مامان لطیفه با بازی ثریا قاسمی دیدنی شده و نقش مادربزرگ خانواده با بازی این هنرمند پیشكسوت در جراحت بازخوانی شده است.
نوشته : طاهره آشیانی
تنظیم برای تبیان : مسعودعجمی
