بازخوانی "بازمانده"؛ یک شاهکار فلسطینی

فیلم بازمانده را یادتان هست؟ این فیلم، یکی از آثار به یادماندنی مرحوم سیف الله داد است. به مناسبت فرارسیدن روز قدس، فیلم بازمانده را که موضوعی مرتبط با فلسطین و قدس دارد، بازخوانی می کنیم؛ تا ادای دینی شده باشد به این مخلوق سینمایی فراموش نشدنی و ماندگار در سال های میانی دهه هفتاد شمسی ساخته شد.

بازمانده، چگونه بازمانده شد؟

نویسنده، کارگردان و حتی تدوین گر این فیلم سینمایی، خود سیف الله داد بود. مدیر فیلمبرداری و موسیقی آن را هم چهره های مطرح این حوزه در سینما بر عهده داشتند؛ علیرضا زرین دست و مجید انتظامی. عبدالله اسکندری هم، مسئولیت چهره پردازی آن را برعهده گرفته بود. و این چنین بود که اجتماع این کاربلدهای سینمای ایران، منجر به تولید بازمانده شد. برای ایفای نقش ها هم، از بازیگران عرب استفاده شده بود؛ بازیگرانی چون سلمی المصری، هنا نصور، هانی سعدی، مهنا قطیش، فیلدا قطیش، قیلدا سمور، غسان مسعود،  جیانا عید، بسام کوسا، علا کوکش و جمال سلیمان. این فیلم علاوه بر بازیگران عرب، در شهرهای یک کشور عربی هم فیلمبرداری شد؛ لاذقیه و دمشق سوریه و به مدت سه ماه.

بازمانده، چگونه فارسی شد؟

دوبلورهای ایرانی هم، نقش های بازیگران عرب زبان را گویندگی کردند تا این اثر سینمایی شکل نهایی خودش را پیدا کند. دوبلورهایی که سیف الله داد را در گویندگی این فیلم یاری کردند، این ها بودند: رفعت هاشم پور (صفیه)، ناصر تهماسب (شمعون)، منوچهر والی زاده (سعید)، ژاله کاظمی (لطیفه)، سعید مظفری (مرد یهودی)، مینو غزنوی (همسر مرد یهودی)، احمد رسول زاده (رشید)، ژرژ پطروسی (مرد مسیحی همسایه)، ایران بزرگمهر (همسر مرد مسیحی) و ...

داستان بازمانده درباره چیست؟

سال 1948، حیفا، شهری در فلسطین. سعید، همراه همسرش و فرهان، قصد سفر دارند. او پزشک است. در ایستگاه راه آهن، شمعون را می بیند؛ یک تروریست اسرائیلی. شمعون، دوست و همبازی کودکی سعید است. شمعون، می خواهد بمبی را در راه آهن منفجر کند. سعید ماجرا را به پلیس خبر می دهد. افراد شمعون، ماشین او را آتش می زنند و از او می خواهند که قبل از شروع قتل عام مردم شهر، آن جا را ترک کند. از طرف دیگر، صفیه به حیفا می آید. صفیه مادر

سعید است؛ قرار است به بهانه بیماری پدر سعید، او را وادار به سفر کند. روز سفر، صهیونیست ها به حیفا حمله می کنند و سعید و همسرش، در قتل عام مردم شهر کشته می شوند. صفیه هم از هوش می رود. فرهان تنها مانده. سرپرستی او، به زوجی یهودی که به سرزمین های اشغالی سفر کرده اند، داده می شود. صفیه، خودش را در قالب دایه، وارد زندگی این زوج می کند تا نوه اش را، حفظ کند. همسر صفیه، نقشه انفجاری بمبی در قطار صهیونیست ها را در سر دارد. از صفیه می خواهد که همراه این زوج و شمعون، که به بهانه فیلمسازی عازم اورشلیم هستند، سوار قطار شود. و چمدانی پر از بمب را هم با خودش همراه ببرد. لحظه به کار انداختن بمب ها، شمعون به او شک می کند. قبل از انفجار بمب، صفیه همراه فرهان، خودش را به بیرون قطار پرت می کند. او، می میرد و فرهان، تنها بازمانده این خانواده، در حالی که در آغوش او است؛ زنده می ماند و گریه می کند.

بازمانده و افتخارات سینمایی

این فیلم، برنده جایزه ویژه هیات داوران چهاردهمین جشنواره فیلم فجر شد. در همین جشنواره، کاندیدای بهترین فیلمنامه و بازیگر نقش اول زن هم شد. ضمن این که برنده بهترین فیلمنامه از جشنواره فیلم کشورهای غیرمتعهد پیونگ یانگ هم شده است. نمایش بازمانده در چهاردهمین جشنواره فیلم فجر، استقبال زیادی را هم برای این اثر سینمایی به همراه آورد. لوح تقدیر به مناسبت بازیگری سلما مصری هم جزو افتخارات این فیلم حساب می شود. علاوه بر این ها، بازمانده در جشنواره بین المللی فیلم مظلومیت ملت فلسطین (ایتالیا) و جشنواره بین المللی فیلم فلسطین (فلسطین اشغالی) هم نمایش داده شد.

نقطه آخر

بازمانده را، فیلمی در ژانر جنگی، حوزه اشغالگری می دانند. از این دست فیلم ها، با موضوع جنگ جهانی اول و دوم هم زیاد ساخته شده که فرانسوی ها و لهستانی ها را در زمان اشغال کشورشان تصویر می کرد، و حتی فیلم هایی در چینی که زمانی در اشغالی ژاپنی ها بود و ... . منتقدان می گویند که این اثر، می توانست به شدت کلیشه از آب در بیاید و به خاطر فیلمبرداری در خارج کشور، به شدت پراکنده. اما مدیریت درست و استعداد هنری و سینمایی سازندگان و پردازندگان آن، منجر به تولید اثری غیرکلیشه ای با مضمونی ارزشی و سیاسی شد. صحنه های قتل عام مردم حیفا و تعلیق های موجود در لابه لای بازمانده را و همچنین نشانه های پنهان موجود در آن و تشابه سرنوشت فرهان و موسی را، جزو نکته های جالب این فیلم برشمرده اند. 

موسی علوی

گروه هنر تبیان