آیةالله شیخ محمدمحسن ( آقابزرگ) تهرانی، عالم بزرگ شیعه، کتابشناس و رجالی بزرگ، در 11 ربیع الاول سال 1293 هـ ق در تهران به دنیا آمد. پدرش ملاعلی تهرانی و مادرش "بیگم" دختر حاج سیدعطار، از سادات جلیل القدر بود. از آنجا که در بین تهرانی ها رسم بر این بود که پسری را به نام جد بزرگ خانواده و به نام آقابزرگ بخوانند، محمدحسن، آقابزرگ شد و با همین نام شهره آفاق گشت. قابل توجه است که نام خانوادگی پدر ایشان منزوی بود ولی هیچوقت آقابزرگ به این اسم و رسم نامیده نشد. در چهار و پنج سالگی هر روز قرآن را می آموخت. در 7 سالگی سال 1300 ق، در محله پامنار تهران به مکتب خانه آقا سیدضیاء رفت و قرآن و نصاب الصبیان را آموخت. اوایل دوست داشت که به کار و کسب و تجارت همانند پدرانش مشغول شود ولی با نظر مدبرانه پدرش که رغبت زیادی برای دروس علوم دینی پسرش داشت، او مشغول دروس حوزه شد. در 10 سالگی، پدرش مجلسی تشکیل داد و با حضور علما و جمعی از روحانیون، پسرش ملبس به لباس روحانیت به دست سیدجمال الدین افجه شد. بعد از این برنامه، به او تبریک می گفتند و با لفظ شیخ (کلمه ای که برای روحانیون هم عنوان است و هم احترام) او را "شیخ آقابزرگ" گفتند.
شیخ در سال 1303 هـ ق معمم شد و تا سال 1315 در تهران ساکن بود. مراحل مقدماتی را در مدرسه دانگی شروع کرد و بعد در مدرسه پامنار و سپس مسجد فخریه (مروی) امروز، سایر علوم را تحصیل کرد. در طی این 12 سال علوم مختلفی چون: ادبیات، منطق، تجوید قرآن، فقه، اصول، خط نسخ و نستعلیق را فرا گرفت و از اساتید مجرب و بزرگواری بهره مند شد. در این مدت به کارها و اقدامات مهم دیگری چون استنساخ چندین نسخه از کتابهای معتبر و حایز اهمیت اقدام کرد که انجام آنها بیانگر تلاش او در احیای متون و میراث علمی و فرهنگی شیعه است. در طول این 12 سال یک سفر با پدرش به مشهد مقدس کرد که در معیت شیخ فضل الله نوری در سال 1311 هـ ق بود. یک سفر هم به "ایلکا" روستایی در مازندران.
سومین سفر او به عتبات عالیات به همراهی برادرش کربلایی محمدابراهیم سال 1313 بود که ایشان مصمم شد که در نجف بماند، اما اصرار برادر و همراهانش او را به ایران برگرداند، تا اینکه دو سال بعد یعنی 1315 هـ ق، شیخ علامه تهرانی تصمیم گرفت و برای همیشه ایران را ترک کرد. ایشان در سن 22 سالگی هجرت خود را آغاز کرده و وارد عراق و نجف شد. در درس علمای بزرگی چون آخوند خراسانی و سیدمحمدکاظم یزدی و علمائی دیگر، به تکمیل فقه و اصول پرداخت و به اجتهاد رسید. علم حدیث را نزد حاج میرزاحسن نوری و بقیه علوم را در محضر عالمان بزرگوار آموخت. چند صباحی به کربلا برای زیارت و عبادت رفت و سال 1329 هـ ق به سامرا رفت و بعد از مدتی دوباره به نجف اشرف برگشت و تا پایان عمر در کنار آستان قدس علوی، از چشمه های علم و حکمت سیراب شد. بطور کلی دوران زندگی این شخصیت بزرگ عالم تشیع، یکسره در مطالعه و تحقیق و تألیف گذشت. مردی منزوی بود که با روحی سرشار از ذوق ایمان و عشق به علم و با پشتکاری عجیب، بزرگترین کتاب شناسی تشیع را تدوین کرد. او از پرکارترین علمای اسلام است.
شیخ آقابزرگ از آنجا که اهمیت زیادی به روایت و نقل حدیث می داد، از اکثر علمای بزرگ شیعه و سنی، اجازه روایت داشت و بسیاری از علمای شیعه از او اجازه روایت داشتند. ایشان بعد از "محدث نوری" سرشناس ترین شیخ روایت است. برخی از آنها عبارتند از:
1- محدث نوری
2- آیةالله سیدحسن صدر کاظمی
3- شیخ محمدصالح آل طعان بحرانی
4- شیخ علی خاقانی
5- سید محمدعلی شاه عبدالعظیم
6- آخوند محمدکاظم خراسانی
7- سیداحمد تهرانی کربلائی
8- سیدمرتضی کشمیری
9- آقا سیدعلی شوشتری
10- سید ابوتراب خوانساری
11- سید هبةالله شهرستانی
همچنین وی به علمای بزرگ و شهیری اجازه روایت داده است که برخی از این بزرگواران عبارتند از:
1- آیت الله بروجردی
2- علامه امینی (الغدیر)
3- علامه طباطبایی
4- علامه شوشتری
1- شیخ محمدکاظم خراسانی
2- سیدمحمدکاظم یزدی
3- شریعت اصفهانی معروف به شیخ الشریعه
4- سیداحمد تهرانی کربلایی
5- آیةالله محمدتقی شیرازی
6- شیخ حسن تویسرکانی
7- شیخ محمدطه نجف
8- سیدمرتضی کشمیری
9- حاج میرزاحسین خلیلی
10- حاج آقارضا همدانی
11- شیخ عبدالله اصفهانی
12- سیدآقا قزوینی
13- استاد محدث نوری
14- شیخ محمدعلی نوری ایلکانی و شیخ علی نوری ایلکانی
15- آقاشیخ عبدالخالق یزدی
16- حاج محمدعلی عراقی
17- میرزا شهاب الدین شیرازی
1- سید احمد حسینی اشکوری
2- استاد سیدمرتضی نجومی
3- سید محمدحسن طالقانی
4- سیدمحمدصادق بحرالعلوم
5- مولانا رضا حسین خان رشیدی ترابی
6- شهید محراب، سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی و بسیاری از علما و بزرگان دیگر.
ایشان حدود 25 عنوان کتاب که بالغ بر 100 جلد است از خود به جای گذاشته است. مهمترین اثر او:
1- الذریعه الی تصانیف الشیعه، حدود 25 جلد که 53510 کتاب از نویسندگان شیعی در آن توصیف شده اند.
2- طبقات اعلام الشیعه، حدود 20 جلد در ذکر احوال و آثار عالمان شیعه از قرن چهارم تا چهاردهم هجری.
3- هدیة الرازی الی المجدد الشیرازی، درباره زندگی میرزای شیرازی و تألیفات دیگر.
شیخ آقا بزرگ تهرانی در 12 اسفند 1348 مطابق با 13 ذی الحجّه 1398 در سن 96 سالگی چشم از جهان فروبست و همگان را در غم و اندوه بسیار رها کرده و به دیدار حق شتافت.
در رحلت او چه آنان که محضرش را درک کردند و چه آنهایی که از فیض حضورش بیبهره بودند در غم از دست رفتنش با دلی شکسته و قلبی اندوهگین جامه عزا بر تن کردند. پس از غسل توسط شهید مدنی آیتاللّهالعظمی سیدابوالقاسم خویی از مراجع نجف در صحن شریف علوی بر پیکر پاکش نماز خواند. او را در آستانه کتابخانه خود دفن کردند.
منبع: سایت طهور
تهیه و تنظیم: فریادرس گروه حوزه علمیه
