مباحثه سنتی دیرینه

از رذایل و زشتی هایی که مباحثه را ضایع می سازد باید پرهیز کرد که بعضی از آنها عبارتند از:  تکبر، خود بزرگ بینی، عجب و خودستانی، ریا، حسد، رقابت، خود را تزکیه کردن و جاه طلبی و امثال آنها .

سعدی(علیه الرحمه) می گوید:

«سه چیز پایدار نماند: مال بی تجارت و  علم بی بحث و مُلک بی سیاست»

از جمله عواملی که باعث رسوخ در ذهن میگردد و دانشجو را در یادگیری صحیح کمک می کند، مباحثه و مناظره علمی است، البته به شرط آنکه آداب و آیین مناظره رعایت شود و دانشجو یان ازاین رهگذربه حقیقت دانش برسند نه اینکه وسیله ای برای برتری جویی، اظهار فضل و دیگر آفات مناظره شود.

باکمال تاسف امروزه مباجثه کردن جایگاه خود را در میان دانشجویان به دست نیاورده و جز طلاب حوز ه ای علمیه، دیگر دانشجویان دانشگاه های رسمی کشور غالباً از آن محرومند. البته حتی در میان حوزویان نیز امروزه اهمیت گذشته را ندارد و بساری از اینان بی آنکه درس های خود را مباحثه نمایند به مراحل بالا می رسند.

در این قسمت پیش از همه چیز انگیزه مباحثه را بیان کنیم:

هدف مباحثه باید تنها «حقیقت جوئی» و دانش طلبی باشد نه چیز دیگر. نباید هدف بحث به کرسی نشاندن و اثبات سخن خود باشد، و یا همیشه به سخن هم مباحثه ای به دید سخنی باطل نگریسته شود. اگر هدف مباحثه، کسب حقیقت و دانش صحیح نباشد بی شک وارد ستیزه جویی و مراء می گردند و این امر در اسلام بسیار ناپسند و مذموم است.

دراینجا باید به 4 فایده اساسی مباحثه اشاره کنیم:

1- نقش مباحثه که مباحث به طور جدی در ان طرح می گردد، باعث می گردد که دانسته ها در ذهن ثابت شود و پس از مباحثه غالباً آن دانش فراموش نمی شود. این و یژگی خاص مباحثه است و در غیر این صورت چون مطالعه و درس یک طرفه است، مطالب به راحتی قابل حفظ نیست و اگر حفظ شود، خیلی زود به فراموشی سپرده می شود. سخن سعدی را در این باره در اغاز بحث ذکر کردیم.

2- هنگامی که مطالبی در میان دو کس بحث می شود بسیاری از جوانب پیچیده آن که چه بسا بر ما پوشیده بود، روشن می شود و ما از جهل مرکب خارج می شویم؛ زیرا در مباحثه پرسش و پاسخ ها و اشکال گیری های میان طرفین باعث میشود که به اشتباه خود پی ببریم. البته این هنگامی است که منصفانه مباحثه کنیم و بر جهل خود به خاطر عدم پذیرش حق اصرار نورزیم.

3- گاهی ما منشا خیر و برکت برای دیگری و یا دیگران می شویم؛ یعنی در حین مباحثه، ای بسا چیزی که ما می دانیم ولی هم مباحثه ای از آن غافل می شود و مباحثه باعث می گردد که از اجر و پاداش تعلیم و آموزش به دیگران هم بهرمند شویم و مشمول اجر و پاداش معلمان گردیم.

4- گاهی هم، مباحثه باعث می شود که مطلب نافهمیده ای را دریابیم یعنی به نادانی خود پی ببریم. اگر چه در مباحثه به آن نرسیم و پاسخ آن را نیابیم ولی همین که مباحثه زمینه ساز این امر شده خود نعمتی بزرگ است و ما می توانیم پس از مباحثه مساله را از استاد یا..... سوال کنیم.(1)

5- مباحثه باعث ایجاد دقت در تحصیل و سرعت در انتقال می شود.

آداب مباحثه

مباحثه علمی بین طلاب والامقام که حکایت از تبادل افکار و آراء در درس می نماید به عنوان بخشی وعضوی از پیکره نظام طلبگی تلقی می شود. مباحثه وگفتگوی دو یا چند نفره آداب و شرایط قابل توجهی دارد که به بعضی از موارد آن می پردازیم:

1- بحث کننده در مقام اثبات حرف خود نباشد، بلکه مقید به بیان واقعیت موجود در بحث باشد و اگر متوجه اشتباه خود در بحث شد اذعان و اعتراف کند.

2- اغراق گویی و تحریف در مطالب جایز نیست، مباحثه کننده نباید برای آنکه حرف خود را به کرسی بنشاند مطالب را کم و زیاد کند و از دایره بحث خارج شود.

3- مباحثه کنند نباید به منظور غلبه و یا اظهار فضل بر طرف بحث خود کند.

4- از رذایل و زشتی هایی که مباحثه را ضایع می سازد باید پرهیز کرد که بعضی از آنها عبارتند از:  تکبر، خود بزرگ بینی، عجب و خودستانی، ریا، حسد، رقابت، خود را تزکیه کردن و جاه طلبی و امثال آنها .

و از همه آنها زشت تر که یکی دیگر از آفات مباحثه محسوب می شود جدال و پرخاشگری است؛ طرفین بحث باید مواظب باشند که به هیچ وجه مدار بحث وگفتگو را به ستیزه جویی و سماجت نرسانند بدین علت که گذشته از زشتی عمل ممکن است به صورت عادت و طبیعت دوم در شخص یا اشخاص در آید و در آینده هر حرفی را بخواهد با جدال و خشونت به دیگران ثابت کنند.

امیر المومنین علی علیه السلام می فرماید:

«ایاکم والمراء و خصومۀ فانهما یمرضانٍ القلوب علی الاخوان و ینبتُ علیها النفاق»(2)

از ستیزه جویی و خصومت برحذر باشید زیرا این دو حالت، قلب انسان را نسبت به برادران ایمانی بیمار می سازد. و نفاق و دورویی را در دلها ریشه دار می نماید.(3)

سید مهدی موسوی گروه حوزه علمیه

منابع

1- اخلاق دانشجویی، نجفعلی میرزایی.

2- فروع کافی، ج3، ص409.

3- منش طلبگی، سید کاظم ارفع،تهران، فیض کاشانی، 1375، ص29.