گزارش اختصاصی تبیان از شیعیان حیدرآباد هند

مقدمه:

اگرچه خیلی ها گمان می کنند اکثریت شیعیان در ایران و عراق و آذربایجان متمرکز هستند اما باید دانست که مناطق تمرکز مهم دیگری از شیعیان در نقاط دیگر جهان وجود دارند. آنان نیز مانند ما به ولایت امیرالمومنین علی بن ابی طالب (ع) باور دارند، در شهادت  امامان (ع) اقامه عزا می کنند و به وجود و ظهور امام زمان(عج) معتقدند. به مناسبت ایام غدیر مناسب دیدیم  که یادی از شیعیان سایر نقاط جهان نیز شود و برادران خود را که مانند ما در این روزها به جشن ولایت مشغولند بیشتر بشناسیم.

در این راستا تبیان در گزارشی اختصاصی از شهر حیدرآباد هند از مناطق تمرکز بسیار شیعیان به بررسی تاریخ وضعیت کنونی این اقلیت مهم و تاثیرگذار می پردازد.

حیدر آباد کجااست؟

ایالت آندراپرادش‌، به مرکزیت حیدرآباد، از ایالات جنوبی هند محسوب می‌شود و در همسایگی ایالت‌های تامیل نادو در جنوب‌، کارناتاکا در غرب و ماهاراشترا، مادیا پرادش و اوریسا در شمال بوده و خلیج بنگال در شرق آن واقع شده است‌.موقعیت جغرافیایی آندراپرداش و هندوستان در تصویر شماره1 مشخص شده است.

وسعت ایالت آندراپرادش 275068 کیلومتر مربع بوده و از این حیث‌، پنجمین ایالت هند محسوب می‌شود. جمعیت تقریبی این ایالت نیز 79 میلیون نفر است که بر اساس آمار رسمی‌، 13 درصد و بر اساس آمار غیررسمی 20 درصد آن مسلمان می‌باشند که از این تعداد حدوداً 400 هزار نفر شیعه هستند. جمعیت حیدرآباد نیز بالغ بر 7 میلیون نفر است که حدود 45 درصد آن مسلمان و 300 هزار نفر آن شیعه هستند. نام دیگر منطقه ای که امروز آندراپرادش نامیده می شود "دکن" است که بسیاری از شعرای بزرگ

فارسی گوی هند از این منطقه برخاسته اند.مانند :فیض دکنی.منطقه دکن همواره استقبال کننده از فرهنگ ایرانی و شیعی از دیرباز بوده است.

نفوذ توامان فرهنگ ایرانی و تشیع در دکن:

بهمنی ها و  خواجه حافظ :

می توان آغاز نفوذ فرهنگ ایرانی و شیعی را از دوران بهمنی ها  در دکن دانست .خاندان بهمنی‌، یکی از مهم‌ترین سلسله‌های حاکم در دکن بودند که از اعقاب علاءالدین حسن بهمنی افغان به شمار می‌رفتند و نسب خود را به بهمن‌، پسر اسفندیار، از سلسله کیانیان ایران می‌رساندند و حدود 190 سال‌، از 748 تا 934 قمری‌، بر اکثر نواحی دکن فرمانروایی می‌کردند. خاندان بهمنی با علاقه فراوانی که به فرهنگ فارسی و عرفای ایرانی داشتند، بسیار کوشیدند که به حضور شاه نعمت‌الله ولی و خواجه شمس‌الدین حافظ شیرازی‌، در دربار خود مفتخر گردند، اما توفیق نیافتند. این سلسله جشن‌ها و اعیاد ایرانی‌، از جمله نوروز را با شکوه فراوان برگزار می‌کردند.بسیار معروف است که حافظ برای فرار از تعصبات سیاسی و مذهبی آن روزگار برای مهاجرت به هند می خواست به کشتی بنشیند اما به خاطر طوفان از این سفر منصرف شد .

قطب قلی شاهیان فارسی زبان و شیعه:

یکی دیگر از حکومت‌های محلی که در اوایل قرن دهم هجری قمری در سرزمین فعلی دکن شکل گرفت و حدود 200 سال دوام آورد، سلسله قطب شاهیان بود که مرکز آن در قلعه گلکنده قرار داشت و مؤسس آن سلطان قلی همدانی بود که از همدان ایران و از ترک‌های بهارلو و از اعقاب قرایوسف و اسکندر، از پادشاهان قراقویونلو به شمار می‌رفت‌. وی همراه عمویش الله‌قلی‌، به هند مهاجرت کرد و از سرداران بزرگ محمد شاه سوم بهمنی محسوب می‌شد و موفق به دفع شورش منطقه تلنگانا در دکن شد. از این‌رو، چندی بعدی در سال 1518 میلادی‌، همزمان با پادشاهی شاه اسماعیل اول صفوی با لقب قطب الملکی‌، استقلال خود را در گلکنده اعلام و سلسله قطب شاهیان را تأسیس کرد.، سلطان قلی

قطب شاه که او را مرشد زاده خود می‌دانست‌، در خطبه نام مرشد خود را مقدم بر اسم خود گردانید و نام خلفای سه گانه را به تدریج از خطبه ساقط کرد. هم اکنون قلعه گلکنده در حومه حیدرآباد جدید قرار دارد که این اثر تاریخی که از معماری ایرانی منبعث است  را در تصویر شماره 2 ملاحظه می کنید.

قطب شاهیان با توجه به سابقه قومیت و وطن دوستی و علایق مذهبی‌، روابط بسیار نزدیکی با دربار ایران و شاهان صفوی برقرار نمودند و در برابر دشمنان از آنان یاری می‌خواستند. معروف‌ترین فرمانروای این سلسله‌، محمدقلی قطب شاه پنجم بود که به مدت 32 سال حکومت کرد و زمان وی‌، اوج بالندگی سلسله قطب شاهیان به شمار می‌رود. از مهم‌ترین اقدامات وی‌، بنای شهر فعلی حیدر آباد  در آغاز هزاره دوم هجری در نزدیکی قلعه گلکنده بود که اکنون پنجمین شهر مهم و بزرگ هند است‌

او فردی مذهبی و معتقد به تشیع بود و می خواست با نامیدن این شهر به نام نامی امیرالمومنین حیدر کرار مراتب ایمان خود را به ولایت امام علی (ع) نشان دهد

. وی در دوران حکومت خود به ترویج زبان فارسی در منطقه دکن‌، اهتمام ورزید و خود به  زبان فارسی شعر می‌گفت‌; به طوری که او را مؤسس ادبیات دکنی نامیده‌اند.

چهار منار نماد تشیع حیدر آباد:

چهار منار، عمارتی مربع شکل با ارتفاع 26 و عرض 20 متر، قدیمی‌ترین بنای تاریخی شهر حیدر آباد است که در سال 1006 قمری (1591 میلادی‌) به دستور محمد قلی قطب شاه بنا گردیده است‌. این بنای عظیم تاریخی‌، دارای چهار منار و چهار دروازه بزرگ می‌باشد و هر یک از دروازه‌ها به یک خیابان منتهی می‌شود و بنای اولیه شهر حیدر آباد، بر مبنای چهار منار نهاده شده است‌. چهار منار در را در تصویر شماره 3 می توانید ببینید.

این اثر تاریخی که به عنوان نماد  شهر حیدر آباد  شناخته می‌شود، آمیزه‌ای از فرهنگ اسلامی ایرانی است و سبک معماری آن‌، مانند معماری شهر اصفهان می‌باشد و در قسمت داخلی آن مابین هر یک از ستون‌ها، نام مبارک رسول اکرم‌(ص‌) و امیرالمؤمنین‌(ع‌) در کنار هم نوشته شده است‌. این بنای دو طبقه در زمان قطب شاهیان‌، به عنوان مدرسه علوم دینی استفاده می شد.هم چنین کتیبه هایی به زبان فارسی در گوشه و کنار این اثر تاریخی دیده می شود.هم اکنون از این اثر به عنوان یک محل توریستی استفاده می شود اما یک معبد هندو در کنار پایه آن ساخته شده است!که تصویر آن را در تصویر شماره 4 ملاحظه می کنید!

وضعیت کنونی شیعیان حیدرآباد

پس از سلسله قطب قلی شاهیان،سلسله دیگری که اگرچه سنی مذهب بودند اما دارای گرایش به فرهنگ ایرانی و زبان فارسی بودند به نام آصف جاهی بر سرکار آمدند. در این ایام اهل سنت و شیعیان با هم زندگی و تعامل داشتند اما زبان اردو جایگزین زبان فارسی در محاورات ومکاتبات می شد.آخرین حاکم این سلسله پس از استقلال هند از استعمار انگلیس خواستار پیوستن به پاکستان شد که با برخورد نظامی دولت مرکزی هند روبرو گردید و حیدرآباد و دکن به خاک هند افزوده شد ونام ایالت آندراپرادش گرفت.

این امر با مهاجرت هندوها  از سایر مناطق به حیدر آباد و تبلیغات مسیحیان به و غربی سازی شهر همراه شد و مسلمانان و شیعیان در اقلیت قرار گرفتند.

هم اکنون اکثر مسلمانان و شیعیان در منطقه کمتر توسعه یافته شهر که مربوط به بافت قدیمی شهر است زندگی می کنند.به منطقه زندگی آنها شهرقدیمی یا (old city) گفته می شود.در سایر مناطق شهر سرمایه گذاری های هنگفتی در زمینه صنعتی ،تجاری و فناوری اطلاعات انجام شده که در شهر قدیم خبری از آنها نیست.می توانید نمایی از شهر قدیم را که بسیار با فقر و مشکلات شهری روبرو هست در تصویر 5 ببینید.

مسلمانان هند عادت دارند همانگونه که در تصویر شماره 6 می بینید دیانت خود را با  ثبت بسم الله الرحمن الرحیم و آیه هذا من فضل ربی بر پلاک خانه شان ثبت کنند.

تکایا:

در ادبیات شیعیان هند به تکیه دربار گفته می شود.برای نمایاندن قهرمانی های بزرگان کربلا نمادسازی با تصاویر شبر و ببر عمومیت دارد که قدری به خاطر ویژگی های طبیعت گرایانه مردم هند است

در تصویر شماره 7 یکی از تکایای منطقه قدیمی شهر به نام دربار حضرت ابوالفضل(ع) را می بینیم که  در گوشه تصویر شعر معروف شاه است حسین(ع) پادشاه است حسین به زبان فارسی دیده می شود.

مدارس دینی:

اگرچه روزگاری عمارت با شکوه چهار منار مدرسه دینی شیعیان بود اما متاسفانه امروزه مدرسه کوچک دینی امام رضا (ع)با تعداد محدودی  طلبه در فضایی محقر و نه چندان مناسب به حیات خود ادامه می دهد که در تصویر 8 آن را ملاحظه می نمایید.

البته با اعزام طلاب به مدارس دینی قم وضعیت علمی و فقهی این شهر بهبود عمده ای یافته است.

بسیاری از ایرانیان برای تجارت و یا تبلیغ دین به حیدر آباد مهاجرت کردند.بسیاری از آنان در هند ماندند اما زبان و فرهنگ خود را حفظ کردند

اقتصاد:

اگرچه عده ای محدود از شیعیان توانسته اند به مدارج بالای اقتصادی و مالی دست یابند عموم شیعیان در مناطق قدیمی شهر به فروشندگی و دکان داری یه روش سنتی مشغولند.البته برخی از آنها مغازه های طلا فروشی و یا مروارید فروشی دارند.

در تصویر روبرو(شماره 9) یک عطاری هندی شیعه دیده می شود که اسامی گیاهان دارویی و مواد بهداشتی و آرایشی آن فقط در کتب قدیمه طبی و ادبی یافت می شود!مثلا برای اولین بار وسمه و یا  اکسیر صفرا شکن! را من در این عطاری پیدا کردم!

یکی دیگر از مشاغل شیعیان هند آماده سازی و دوخت پارچه ها و پرچم های  راسم عزاداری و یا اعیاد دینی است.برای مثال در این تصویر(شماره 10) پرچم آماده شده برای عید سعید غدیر نشان داده می شود.

البته حجم اصلی درآمد این کارگاه ها و مغازه ها مربوط به دهه محرم است که از هم اکنون همانگونه که در تصویر شماره 11 می بیند به دوخت پرچمهای محرم مشغولند.

یکی دیگر از مشاغل مهم مسلمانان کتاب فروشی است.چراکه دستیابی به متون دینی برای نسل جدید مسلمانان هند اهمیت فراوان دارد.در تصویر شماره 12 کتاب فروشی هدی را مشاهده می کنید که  کتب مهم دینی را به زبانهای اردو،عربی و انگلیسی عرضه می کند.

هندی های ایرانی تبار!

یکی دیگر از گروههای مهم شیعه در حیدر آباد ایرانیهایی هستند که تابعیت هندی دارند.همانگونه که اشاره شد ایران و دکن از عصر صفوی روابط اقتصادی و علمی گسترده ای داتند و تا ابتدای قرن 20 این روابط ادامه داشت.بسیاری از ایرانیان برای تجارت و یا تبلیغ دین به حیدر آباد مهاجرت کردند.بسیاری از آنان در هند ماندند اما زبان و فرهنگ خود را حفظ

کردند.اگرچه آنان تابعیت هندی به دست آوردند و یا با فاصله دو یا سه نسل با ایران فاصله دارند اما هم چنان به لهجه مادری خود سخن می گویند.یعنی شاید شما در هند افرادی را پیدا کنید که یزد را هرگز ندیده اند اما فارسی را با لهجه غلیظ یزدی صحبت می کنند!

از قدیم الایام ایرانی ها تکیه مخصوص به خود را داشته اند که به دربار حسینی(ع) معروف است که اخیرا بازسازی شده است که در تصویر 13 آنرا می بینید.

سید حسین زرهانی

گروه جامعه وسیاست

تنظیم برای تبیان: عطاالله باباپور