فاجعه‌ای که قرآن جلوی آنرا گرفت

در زمان پیامبر(ص)، بر اساس یک سنت غلط جاهلی، ماجرای تلخی برای زنى از طایفه انصار بنام “خوله “رخ داد که دستمایه نزول آیات سوره مبارکه مجادله گردید. زن که از ناحیه همسرش “اوس بن صامت “، مورد بی مهری قرار گرفته بود به دادخواهی نزد پیامبر آمد و گفت:

- همسرم مردی تندخوست و اکنون مدتی است که مرا طلاق داده و خطاب به من گفته است: “انت على كظهر امى “ (تو نسبت به من همچون مادر من هستى !)

عبارت یاد شده در حقیقت حکایت از نوعى طلاق داشت که به موجب آن،مرد حق بازگشت به زن را نداشت و زن نیز حق ازدواج با مردی دیگر را از دست می داد.

این بدترین فاجعه ای بود كه می توانست برای هر زن شوهرداری اتفاق افتد.

دیری نپایید که مرد پشیمان شد و خطاب به همسرش ‍ گفت :

-گمان می برم که تو را برای همیشه از دست داده ام.

- چنین مگو، بلکه خدمت رسول خدا (صلى اللّه علیه و آله ) برو و حكم این مساله را از وی جویا شو.

- شرم مانع از این رویارویی است.

- پس من می روم .

پیامبر (صلى اللّه علیه و آله ) پس از شنیدن ماجرا فرمود:

-اگر چنین باشد که تو می گویی، ناگزیر تو بر او حرام شده اى!

-یا رسول الله (صلى اللّه علیه و آله ) او صیغه طلاق جارى نكرده ، و پدر فرزندان من است ، و نزد من از همه محبوبتر.

- تو بر او حرام شده اى ! و من دستور دیگرى در این زمینه ندارم .

زن که پى درپى اصرار و الحاح مى كرد، سرانجام رو به درگاه خدا آورد و عرض كرد: اشكو الى الله فاقتى و حاجتى ، و شدة حالى ، اللهم فانزل على لسان نبیك : “خداوندا! بیچارگى و نیاز و شدت حالم را به تو شكایت مى كنم ، خداوندا! فرمانى بر پیامبرت نازل كن و این مشكل را بگشا”.

چیزی نگذشت كه آیاتی روشنگر از سوی خداوند فرود آمد.

دستور رسید که هر كس چنین كند، باید كفّاره پرداخته و طلاق نیز تحقق نیافته است.(1)

چراغی فرا راه

فرودگاه سوره‏ مبارکه مجادله از دیدگاه بیشتر مفسران و محدثان،مدینه بوده است.

امّا پاره‏اى نیز بر آنند كه آیه 20 آن در مكه فرود آمده است.

سنگ بنای سوره مبارکه مجادله از 473 واژه و 1792 حرف پدید آمده است.

در فضیلت تلاوت آن همین بس که از پیامبر اکرم(ص) آورده‏اند كه فرمود: من قراء سورة المجادلة كتب من حزب‏الله یوم القیامة.(2)

هر كس سوره مجادله را آن سان كه شایسته است تلاوت كند و در مورد مفاهیم بلند و عدالت‏آفرین آن بیندیشد و آن را مشعل فراراه قرار دهد، در روز رستاخیز در شمار بندگان راستین خدا و حزب واقعى او خواهد بود.

این سوره ی مبارکه، حاوی مطالب متنوعی از جمله احکام و آداب است. بخشی از آن درباره حکم ظهار، نجوا و ادب نشستن در مجالس و بخش دیگر درباره ی وصف کسانی که با خدا و رسول خدا- صلی الله علیه وآله -  مخالفت و با دشمنان خدای تعالی و دین خدا دوستی می کنند.  توصیف مؤمنینی است که از دوستی با این گروه پرهیز می کنند و وعده ی نیکو به آنهاست در دنیا و آخرت.(3) «یرفع الله الذین آمنوا والذین اوتو العلم درجات» (4)

بالا بردن درجه بنده از جانب پروردگار جل و علا یعنی نزدیک شدن آن بنده به او.

همین معنا نشان می دهد ،منظور از «الذین اوتوا العلم» عالمان مؤمن است در نتیجه آیه شریفه درصدد تقسیم مؤمنان به دو گروه مؤمن و مؤمن عالم بوده و مؤمن عالم برتر است. تعدد درجات مخصوص مؤمن عالم است و مؤمن فقط درجه می گیرد.

در نهایت معنای آیه این است: خداوند درجه مؤمنان را بالا می برد ولی مؤمنان عالم را درجات فراوان داده و بالا می برد.(5)

پی‌نوشت‌ها_________

1- مجمع البیان، ذیل تفسیر سوره مبارکه

2- همان

3- المیزان، ج19، ص 185

4- مجادله: 58/11

5- المیزان، ج19، ص 196