بهترین دست ها

پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود:

اَلأَیْدِى ثَلاثَهٌ: سائلَةٌ وَمُمْسِکَةٌ وَ مُنْفِقَةٌ وَخَیْرُ الأَیْدِىْ مُنْفِقَه!(1)

ترجمه

دستها سه گونه اند: دست گیرنده، و دست نگهدارنده، و دست دهنده، و بهترین دست ها دست دهنده است!

شرح کوتاه

   اسلام سعى دارد پیروان خود را با همّتى بلند و کوششى و تلاشى وسیع و عاطفه اى پرمایه پرورش دهد، و به همین دلیل به همه پیروان خود توصیه مى کند تا مى توانند از کسى چیزى نخواهند و دست تمنى پیش کسى دراز نکنند، نه فقط از کسى چیزى نخواهند، آنچه را دارند نیز در انحصار خود قرار ندهند، بلکه تا مى توانند از آن در اختیار دیگران بگذارند و روى همین جهت در حدیث فوق مى خوانیم بهترین دست ها دست دهنده است.

1. تحف العقول، صفحه 32.

یک موجود پر برکت

پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) فرمود:

مَثَلُ الْمُؤْمِنِ مَثَلُ النَّخْلَةِ ما أَخَذْتَ مِنْها مِنْ شَىء نَفَعَکَ(1)

ترجمه

انسان با ایمان همانند درخت نخل است; هر چیز از آن برگیرى مفید و سودمند است.

شرح کوتاه

   درخت نخل راستى از درختان بسیار پر برکت است، میوه آن را مى خورند و از بهترین غذاهاست، هسته آن را گاهى مى سوزانند، از برگ آن حصیر و کلاه و سفره و مانند آن مى بافند، چوب آن را در ساختمان عمارت هاى ساده به کار مى برند و حتى گاهى از آنها بعنوان پل براى گذشتن از نهرها استفاده مى کنند، از طلع (شکوفه) آن یک نوع اسانس معطر و مفید مى گیرند، خلاصه هیچ جزئى از آن بى فایده و دور ریختنى نیست!

   افراد با ایمان نیز در سطح خودشان چنینند، فکرشان مفید، گفتارشان سودمند، جلساتشان آموزنده، مکتبشان سازنده، در دوستى با وفا، در تصمیمات محکم، و خلاصه همه چیز آنها ارزنده اند.

1. نهج الفصاحه، صفحه 564.

غیرتمندان

پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى فرماید:

إِنَّ اللهَ تَعالَى یُحِبُّ مِنْ عِبادِهِ الْغَیُورَ(1)

ترجمه

خداوند متعال بندگان غیرتمند خود را دوست دارد.

شرح کوتاه

غیرت در حقیقت به معناى وفادارى نسبت به حفظ دین یا ناموس یا آب و خاک کشور اسلام و یا سایر مواهب الهى است.

شخص غیور کسى است که خود را متعهد و مسئوول در برابر حفظ این امور مى داند و از دستبرد و تجاوز بیگانه به آنها فوق العاده ناراحت مى شود.

غیرت یکى از صفات برجسته پیغمبران و مردان خداست; درباره ابراهیم(علیه السلام)قهرمان بت شکن مى خوانیم: «ان ابراهیم کان غیورا» خلاصه غیرت سدّ نیرومندى در برابر هجوم بیگانگان است.

1. نهج الفصاحه، صفحه 15.

علت دشمنى

امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید:

اَلْنّاسُ اَعْداءُ جَهِلُواْ(1)

ترجمه

مردم دشمن چیزهایى هستند که نمى دانند.

شرح کوتاه

   بعضى از مردم را مى بینیم که بسیارى از حقایق را انکار مى کنند و بر ضد آن بپا مى خیزند و دلیلى براى آن جز نادانى و بى خبرى نمى یابیم. این گفتار حکیمانه مخصوصاً درباره مسائل دینى کاملا صدق مى کند; در حقیقت اگر بعضى از مردم، حتى بعضى از کسانى که در علوم دیگر استادند، آنها را انکار مى کنند و به دشمنى با آن بر مى خیزند، هنگامى که دقت مى کنیم مى بینیم به عمق و فلسفه مذهب و مسائل مذهبى نرسیده اند و گرنه هرگز راه انکار را نمى پوییدند و این واقعیت کراراً آزمایش شده است.

1. نهج البلاغه، کلمات قصار، جمله 172.

عاقل کیست؟

از حضرت امیرمؤمنان على(علیه السلام) تقاضا کردند: عاقل را براى ما توصیف کن، فرمود:

اَلْعاقِلُ هُوَالَّذِى یَضَعُ الشَّىءَ مَواضِعَهُ(1)

ترجمه

عاقل کسى است که هر چیز را به جاى خود مى نهد.

شرح کوتاه

   در میان مفهوم و معناى عقل، سخن بسیار گفته اند; اما جمله کوتاه فوق بهترین تعبیرى است که در این زمینه وارد شده است. عقل چیزى جز این نیست که هر چیز را به جاى خود نهند، هر شخصى را در محل شایسته و مناسب خود در اجتماع قرار دهند، غم و شادى، دوستى و دشمنى، نرمش و خشونت، محبّت و شدت عمل، عبادت، کسب و کار و تفریح سالم و هر کار دیگر را در جاى خود و به وقت خود انجام دهند.

1. نهج البلاغه، کلمات قصار.

حماسه کربلا

امام حسین(علیه السلام) مى فرماید:

ترک عادت

امام حسن عسکرى(علیه السلام) مى فرماید:

رَدُّ الْمَعْتادِ عَنْ عادَتِهِ کاَلْمُعْجِزْ(1)

ترجمه

ترک دادن اعتیادهاى غلط افراد، همانند معجزه است!

شرح کوتاه

   عادت یکى از مواهب بزرگ الهى است، زیرا کارهاى مشکل را براى انسان آسان مى کند و بسیارى از کارهاى پیچیده و ضرورى زندگى (مانند سخن گفتن، راه رفتن و امثال آنها) را به طور خود کار در مى آورد.

   ولى همین عادت، اگر در کارهاى غلط مورد سوء استفاده واقع شود، شکل اعتیاد خطرناکى را به خود مى گیرد که ترک آن غالباً مشکل است; تا آن جا که حضرت امام عسکرى(علیه السلام) آن را در سر حد یک معجزه قرار داده است. بنابراین، باید کوشید، پیش از آن که اعمال زشت به صورت عادت در آید، آن را ترک گفت.

1. بحارالانوار، جلد 17، صفحه 217.

خویشاوندان دور و نزدیک

امام مجتبى(علیه السلام) مى فرماید:

اَلْقَرِیْبُ مَنْ قَرَّبَتْهُ الْمَوَدَّةُ وَ إنْ بَعُدَ نَسَبُهُ وَالْبَعیدُ مَنْ باعَدَتْهُ الْمَودَةُ و إنْ قَرُبَ نَسَبُهُ(1)

ترجمه

خویشاوندان نزدیک آنها هستند که محبّت بیشترى دارند، اگر چه نسب آنها دورتر باشد، و خویشاوندان دور آنها هستند که محبّت کمترى دارند، اگر چه نسبشان نزدیکتر باشد.

شرح کوتاه

   رابطه خویشاوندى در اسلام از مهم ترین روابط اجتماعى; و در واقع در دل جامعه بزرگ انسانى، گروه هاى فشرده ترى به وجود مى آورد که همکارى نزدیکترى با هم خواهند داشت، و در حلّ مشکلات حیاتى با یکدیگر تعاون و همکارى خواهند نمود.

   ولى مقیاس خویشاوندى در اسلام (طبق روایت بالا) به محبّت و مودت است، نه تنها به نزدیکى رابطه نسبى!

1. از کتاب تحف العقول، صفحه 165.

از خود راضى ها!

امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید:

مَنْ رَضِىَ عَنْ نَفْسِهِ کَثُرَ السّاخِطُ عَلَیْهِ(1)

ترجمه

کسى که از خودش راضى باشد، افراد ناراضى از او بسیار خواهند بود.

شرح کوتاه

   حب ذات و علاقه به خویشتن، اگر چه در حدود متعادل براى ادامه حیات لازم است، ولى اگر به حد افراط برسد سر از «خودخواهى» «خود رضایى» در مى آورد.

   افرادى که از خود راضى هستند هرگز عیوب خود را نمى بینند، خود را وظیفه شناس، پاک، بدون عیب، جدى و فعال و دوست داشتنى و گل سر سبد اجتماع مى بینند، و به همین دلیل توقع فراوان بى دلیلى از مردم دارند، و همین موضوع سرچشمه سرازیر شدن سیل خشم مردم به سوى آنان مى گردد.

1. نهج البلاغه، کلمات قصار، کلمه 6.

حل مشکل از گناه مخواه!

امام حسین(علیه السلام) فرمود:

مَنْ حَاوَلَ أَمْراً بِمَعْصِیَةِ اللهِ کانَ أَفْوَتُ لِما یَرجُوا وَ اَسْرَعُ لِما یَحْذِرُ(1)

ترجمه

آن کس که انجام کارى را از طریق عصیان پروردگار بطلبد، آنچه را که امید دارد، زودتر از دست مى دهد; و از آنچه مى ترسد زودتر در آن واقع مى شود!

شرح کوتاه

بعضى چنین مى پندارند که اگر از وسایل نامشروع براى رسیدن به اهدافشان بهره بگیرند، زودتر به مراد مى رسند، در حالى که حدیث فوق مى گوید، مراد خود را زودتر از دست مى دهند و در چاله هایى که از آن وحشت دارند زودتر مى افتند، فى المثل از تحصیل ثروت نامشروع آرامش مى طلبد در حالى که قبل از هر چیز در شعاع آن - آرامش را از دست مى دهد، و گرفتار پریشانى ها و اضطراب هایى که از آن وحشت داشت، مى شود.

1. از کتاب تحف العقول، صفحه 977.

واى بر چنین کسى!

امام سجاد(علیه السلام) فرمود:

یا سَوْأَتاهُ لِمَنْ غَلَبَتْ إحْداتُهُ عَلَى عَشَراتِهِ!(1)

ترجمه

اسفا بر آن کسى که آحادش بر عشراتش پیشى گیرد!

شرح کوتاه

   قرآن مجید مى گوید: «من جاء بالحسنة فله عشر امثالها و من جاء بالسیئة فلا یجزى الامثلها; آن کس که کار نیکى انجام دهد، ده برابر پاداش مى گیرد; ولى کسى که گناهى مرتکب شود، فقط به همان مقدار کیفر مى بیند».(2)

   با توجه به این آیه، تفسیر حدیث فوق روشن مى شود:

بیچاره کسى که، اطاعت فرمان خدا را با آن همه پاداش عظیم رها کند و تن به گناه در دهد.

1. از کتاب تحف العقول، صفحه 203.

2. سوره انعام آیه 161.

تا مى توانى از کسى چیزى مخواه!

حضرت امام سجاد(علیه السلام) فرمود:

طَلَبُ الْحَوائِج إِلى النَّاسِ مَذَلَّةٌ لِلْحَیاةِ وَمَذَهَبَةٌ لِلْحَیاءِ وَ إِسْتِخفافٌ بِالْوَقارِ وَ هُوَ الْفَقْرُ الْحاضِرُ(1)

ترجمه

تقاضا نزد مردم بردن، خوارى در زندگى است و نابود کننده حیا و سبک کننده شخصیت انسان; و فقرى است که آدمى آن را براى خود فراهم مى سازد.

شرح کوتاه

   بعضى از مردم به گمان فرار از فقر، خود را به دست فقر مى سپارند، و با بردن تقاضاهاى غیر ضرورى به نزد این و آن، خود را وابسته و نیازمند مى سازند و شخصیت انسانى خویش را در هم مى کوبند.

اسلام به پیروان خود دستور مى دهد که تا آن جا که توانایى دارند، روى پاى خود بایستند و از «زندگى اتکالى» بپرهیزند که، بى نیازى بوسیله دیگران، عین نیازمندى است.

1. از کتاب تحف العقول، صفحه 201.

اموال حرام

حضرت امام باقر(علیه السلام) مى فرماید:

إِنَّ الرَّجُلَ إذا أَصابَ مالا مِنْ حَرَام لَمْ یُقْبَلْ مِنْه حَجُّ و لا عُمْرَةٌ وَلا صِلَةُ رَحِم!(1)

ترجمه

هرگاه انسان، مالى را از طریق نامشروع به دست آورد، نه حج و عمره با آن مال قبول است و نه صله رحم!

شرح کوتاه

   مقدّس بودن هدف - به تنهایى - در منطق اسلام کافى نیست; بلکه مقدّس بودن وسیله وصول به آن نیز لازم است، آنها که دلخوشند کارهاى نیکى انجام مى دهند، اما به وسیله اى که با آن، کار نیک را انجام مى دهند نمى اندیشند، از این حقیقت غافلند که تا وسیله پاک و مقدّس نباشد، هیچ یک از آنها مقبول درگاه خداوند نخواهد شد، زیرا خدا تنها از پرهیزکاران قبول مى کند (انما یتقبل الله من المتقین).

1. سفینة البحار، جلد 1، صفحه 213.

وعده هاى ما بدهى ماست

امام على بن موسى الرضا(علیه السلام) فرمود:

إِنَّا أَهْلُ بَیْت نَرَى وَعْدَنا عَلَیْنا دَیْناً کَما صَنَعَ رَسُولُ اللهِ(صلى الله علیه وآله)(1)

ترجمه

ما خاندانى هستیم که وعده هاى خود را همانند دیون خود مى دانیم، همان طور که پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله)چنین بود.

شرح کوتاه

   بدهى تنها آن نیست که انسان چیزى را از کسى بگیرد و مقابل آن را بدهکار شود، کسانى که به دیگران وعده مى دهند، در حقیقت کارى به ذمّه مى گیرند و مسؤولیتى را مى پذیرند و در حقیقت یک دین اخلاقى غیر قابل انکارى دارند.

   وفاى به عهد نشانه شخصیّت و ایمان و بزرگى و صدق و راستى و موجب تحکیم مبانى اطمینان عمومى در جامعه، و زنده کننده روح همکارى هاى اجتماعى است; و به همین دلیل در اسلام، فوق العاده روى وفاى به عهد تکیه شده است.

1. از کتاب تحف العقول، صفحه 333.

بدترین طرز زندگى

امام على بن موسى الرضا(علیه السلام) فرمود:

أَسْوَءُ النَّاسِ مَعَاشاً مَنْ لَمْ یَعِشْ غَیْرَهُ فِى مَعاشِهِ(1)

ترجمه

بدترین مردم - از نظر زندگى اقتصادى - کسى است که به دیگران در معاش خود معاش ندهد و در زندگى او زندگى نکنند.

شرح کوتاه

   یک اقتصاد سالم، اقتصادى است که پیوندهاى اجتماعى را محکم کند و همه افراد جامعه را در بر گیرد، آن جا که رشته هاى مختلف اقتصادى در مسیر منافع افراد معینى قرار مى گیرد، سرطان اقتصادى است، نه اقتصاد سالم; و همان طور که امام على بن موسى الرضا(علیه السلام) فرمود، این بدترین نوع معاش و زندگى اقتصادى است.

1. از کتاب تحف العقول، صفحه 334.

خطا مکن و عذر مخواه

امام حسین(علیه السلام) فرمود:

إِیَّاکَ وَما تَعتَذِرُ مِنْهُ فَانَّ الْمُؤْمِنَ لا یُسِیئىُ وَ لا یَعْتَذِرُ وَالْمُنافِقُ کُلَّ یَوْم یُسِیئىُ وَ یَعْتَذِرُ(1)

ترجمه

کار بدى مکن که ناگریز از عذرخواهى باشد، زیرا انسان با ایمان، نه بدى مى کند و نه عذر مى خواهد; ولى منافق همه روز بد مى کند و پوزش مى طلبد.

شرح کوتاه

   از هرکسى خطا ممکن است سر زند، ولى افراد با ایمان و منافق در این جا یک فرق دارند، افراد با ایمان مى کوشند کمتر خلاف کنند تا نیازى به عذر خواستن نداشته باشند; زیرا مى دانند عذرخواهى - بالاخره - رو را سفید نمى کند، ولى منافقان پروایى از بدى و تخلّف ندارند و پى در پى پوزش مى طلبند، و این خود یکى از نشانه هاى نفاق است که ظاهرش به حکم عذر خواهى دلیل ندامت است، و باطنش به حکم تکرار دلیل عدم پشیمانى.

1. از کتاب تحف العقول، صفحه 177.

کار خوب کم نیست

امام سجاد(علیه السلام) فرمود:

لا یَقِلُّ عَمَلٌ مَعَ تَقَوى وَ کَیْفَ یَقِلِّ ما یُتقَبَّلُ(1)

ترجمه

کارى که با اخلاص و پرهیزگارى توأم باشد، هر قدر به ظاهر کم باشد، کم نیست، چگونه ممکن است عملى که مقبول درگاه خداست، کم باشد؟!

شرح کوتاه

   قرآن مجید مى گوید: «خداوند تنها اعمالى را مى پذیرد که با تقوا و نیّت پاک همراه باشد»، بنابراین باید بیش از هر چیز به پاکى نیّت و اخلاص و تقوا توجه کرد نه به کمیّت عمل; زیرا چنین عملى هر قدر هم کم باشد، پر ارزش است، چون مقبول درگاه خداست. آیا عملى که مقبول درگاه او باشد، کم محسوب مى شود!؟ کوتاه سخن این که، انبوه اعمال تو خالى و ناخالص و ریا کارانه، بى ارزش است و کم وزن، ذره اى عمل پاک و خالص و صادقانه، پر ارزش است و سنگین قدر!

1. از کتاب تحف العقول، صفحه 201.

دو چیز مایه هلاکت مردم است

امیرالمؤمنین على(علیه السلام) مى فرماید:

أَهْلَکَ النّاسَ إِثْنانِ خَوْفُ الْفَقْرِ وَطَلَبُ الْفَخْرِ(1)

ترجمه

دو چیز مردم را به هلاکت افکنده است، وحشت و ترس از فقر و تمناى افتخارات موهوم!

شرح کوتاه

   اگر درباره علل افزایش تجاوزها، سرقت ها، رشوه خوارى ها، دزدى ها، کم فروشى ها در اشکال مختلف، و همچنین تلاش هاى بى رویه آزمندانه و چپاولگرانه جمع کثیرى از مردم دقت کنیم، مى بینیم که دو عامل فوق اثر عمیقى در پیدایش این رویدادها دارد، عده اى با داشتن همه چیز، فقط به خاطر ترس از فقر و یا به قول خودشان براى تأمین آینده، دست به کار خلافى مى زنند، و جمعى نیز آرامش زندگى و روح خود را فداى چشم هم چشمى ها و جلب افتخارات موهوم مى کنند; در حالى که اگر این دو صفت زشت را رها کنند، به آسودگى زندگى خواهند نمود.

1. تحف العقول.

سرمایه هاى ارزشمند

پیامبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) مى فرماید:

إنَّ اللهَ لا یَنْظُرُ إلَى صُوَرِکُمْ وَلا إلى أَمْوالِکُمْ وَإنَّما یَنْظُر إلى قُلُوبِکُمْ وَ أَعْمالِکُمْ(1)

ترجمه

خداوند به صورت ها و اموال نمى نگرد، بلکه به دلها و اعمال شما نگاه مى کند.

شرح کوتاه

   در حالى که مقیاس ارزشیابى شخصیت افراد در غالب اجتماعات، سرمایه هاى مادّى و امتیازات جسمانى است، اسلام صریحاً مى گوید: انتخاب این امور به عنوان مقیاس سنجش شخصیت، یک انتخاب نادرست است; بلکه آنچه خدا به آن مى نگرد و در ترازوى حقیقت وزن دارد، فکر و عمل است، فکر پاک که سرچشمه اعمالى پاک شود; و در دادگاه پروردگار تنها صاحبان این دو سرمایه پیروزند.

1. کتاب محجّة البیضاء، جلد 6، صفحه 312.

عید واقعى

امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید:

إِنَّما هُوَ عِیْدٌ لِمَنْ قَبِلَ اللهُ صِیامَهُ وَشَکَرَ قِیامَهُ وَکُلُّ یَوْم لا یُعْصَى اللهُ فیهِ فَهُوَ عَیْدٌ(1)

ترجمه

این روز (روز عید فطر) عید کسانى است که روزه هاى آنها مقبول و عبادت آنها مورد قبول پروردگار واقع شده است; و هر روز که در آن گناه نکنى روز عید است.

شرح کوتاه

   جشن و شادمانى به دنبال یک ماه روزه ماه مبارک رمضان، در حقیقت جشن پیروزى بر هواى نفس، و جشن اطاعت فرمان خداست. بنابراین چنین روزى تنها عید کسانى است که در انجام این فریضه بزرگ الهى و درک فلسفه نهایى آن پیروز شده اند، ولى براى روسیاهانى که پاس احترام این ماه با عظمت و برنامه تعلیم و تربیت آن را نگاه نداشتند چیزى جز روز عزا و شرمسارى نیست.

1. نهج البلاغه کلمات قصار حکمت 428.

شیطان صفتان

پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) فرمود:

إذا رَأَیْتُمُ الرَّجُلَ لایُبالِى مَا قالَ أَوْماقِیْلَ فِیْهِ فَإنَّهُ لَبَغیَّةٌ أَوْ شَیْطانٌ(1)

ترجمه

هنگامى که ببینید کسى نسبت به آنچه مى گوید یا درباره او گفته مى شود اعتنایى ندارد، بدانید یا آلوده دامن است یا شیطان.

شرح کوتاه

   فرو رفتن در انواع گناهان کار را به جایى مى رساند که انسان در برابر انواع تهمت ها بى تفاوت مى شود، نه نسبت به آنچه درباره دیگران مى گوید اعتنایى دارد، و نه نسبت به آنچه درباره او بگویند - به هرکس هر نسبتى مى دهد و از هر نسبتى که به او بدهند ناراحت نمى شود - آنها افرادى بى شخصیت و بى ارزش و شیطان صفتند.

1. بحارالانوار، جلد 74، صفحه 147.

پاى هر سخن منشین!

امام جواد(علیه السلام) مى فرماید:

مَنْ أَصْغَى إلى نَاطِق فَقَدْ عَبَدَهُ فَاِنْ کَانَ النّاطِقُ عَنِ الله فَقَدْ عَبَدَ اللهَ وَإنْ کانَ النّاطِقُ یَنْطِقُ عَنْ لِسانِ إبْلِیسَ فَقَدْ عَبَدَ إبْلِیْسَ(1)

ترجمه

کسى که به سخنگویى گوش فرا دهد، او را پرستش کرده است. بنابراین اگر از خدا مى گوید، خدا را پرستش کرده، و اگر از زبان ابلیس مى گوید، ابلیس را پرستیده است!

شرح کوتاه

سخن هرچه باشد و از هرکس باشد اثر دارد; و گوش فرادادن به سخنان این و آن معمولا با تأثیر آن در دل آدمى همراه است، و از آن جا که هدف سخنگویان مختلف است، جمعى سخنگوى حقند و جمع سخنگوى باطل، و خضوع در برابر هریک از این دو گروه یک نوع پرستش است، زیرا روح پرستش چیزى جز تسلیم نیست، بنابراین آنها که به سخنان حق گوش مى دهند، پرستندگان حقند و آنها که سخنگویان باطل گوش فرا مى دهند، پرستندگان باطلند، پس باید از رونق دادن به محفل سخنگویان باطل پرهیز کرد و اجازه نداد که سخنان تاریک آنان از مجراى گوش به اعماق جان برسد.

1. کتاب تحف العقول، صفحه 339.

امام غائب(علیه السلام)

 

قِیْلَ لِلصّادقِ عَلَیْهِ السَّلام:

کَیْفَ یَنْتَفِعُ النّاسُ بِالْحُجَّةِ الْغائبِ الْمَستُور؟

قالَ کَما یَنْتَفِعُوْنَ بِالشَّمسِ إذا سَتَرَها السَّحابُ(1)

ترجمه

از امام صادق(علیه السلام) پرسیدند:

چگونه مردم از وجود امام غائب و پنهان بهره مى گیرند؟

امام فرمود: همان گونه که از آفتاب در پشت ابرها!

 

شرح کوتاه

   نور آفتاب سرچشمه تمام جنبش هاى حیاتى در روى کره زمین است و هیچ موجود زنده اى بدون آن قادر به ادامه حیات نیست، و همین گونه است نور آفتاب وجود امام و رهبران آسمانى در زندگى معنوى و انسانى بشر.

   آفتاب در پشت ابر، درست مانند یک چراغ در پشت شیشه مات، قسمت قابل توجهى از نور خود را به بیرون مى فرستد و ظلمت شب را از میان مى برد و روى گیاهان و موجودات زنده اثر مى گذارد، همین طور برکات روحانى و معنوى امام(علیه السلام) حتى از پشت پرده غیبت به جهان انسانیّت مى تابد; منتها همان طور که هر عمارتى به اندازه روزنه هاى خود از روشنایى آفتاب استفاده مى کند، بهره مردم از نور آفتاب ولایت نیز متناسب با چگونگى و مقدار ارتباط و پیوند آنها با اوست.

 

---

1. بحارالنوار، جلد 52، صفحه 92.

بالاترین نعمت ها

امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید:

أَجَلُّ النِّعَمِ اَلْعافِیَةُ وَ خَیْرُ مادَامَ فِى الْقَلْبِ اَلْیَقِیْنُ(1)

ترجمه

بالاترین نعمت ها، تندرستى و سلامتى، و بهترین چیزى که مى تواند قلب انسان را پر کند، ایمان به خداست.

شرح کوتاه

   در حقیقت امیرمؤمنان(علیه السلام) انگشت روى بزرگترین نعمت مادى و معنوى گذارده است. سلامت تن نه تنها بزرگترین موهبت الهى است، بلکه سرچشمه همه فعالیت ها و تلاش ها و برکات است، و در میان مواهب معنوى چیزى برتر، و بالاتر از نور یقین و روشنایى ایمان نیست که پرفروغ ترین چراغ راه زندگى و مؤثرترین داروى درمان بیمارى جهل و ذلّت و حقارت و آلودگى است و آرام بخش قلب و جان!

1. تحف العقول.

با چه کسى مشورت کنیم؟

امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید:

لا تُدْخِلَنَّ فِى مَشْوَرَتِکَ بَخِیلا یَعْدِلُ بِکَ عَنِ الْفَضْلِ

وَیَعِدُکَ الْفَقْرَ وَلا جَبَاناً یُضْعِفُکَ عن الاُْموِر

وَلا حَرِیصَاً یُزَّیِّنُ لَکَ الشَّرَهَ بِالْجَوْرِ(1)

ترجمه

با افراد بخیل مشورت مکن که تو را از خدمت به خلق خدا باز مى دارند، و از تهیدستى مى ترسانند و با افراد ترسو مشورت مکن که اراده تو را براى انجام کارهاى مهم تضعیف مى کنند و نیز اشخاص حریص را مشاور خود قرار مده که ستمگرى را براى تو زینت مى دهند!

شرح کوتاه

   مشورت از دستورات مهم اسلامى است، ولى به همان اندازه که مشورت با افراد ارزنده، به پیشرفت برنامه هاى صحیح کمک مى کند، مشورت با افرادى که نقاط ضعف روشنى دارند، زیان بخش است; و نتیجه معکوس مى بخشد - به همین دلیل امام(علیه السلام) مؤکداً توصیه مى کند از انتخاب سه دسته به عنوان مشاور مخصوصاً در امور مهم اجتماعى خوددارى شود:

   بخیلان، ترسوها، حریص ها، یکى دست انسان را مى گیرد تا بذل و بخشش از مواهب خداداد نکند، و دیگرى اراده او را سست مى کند و سوّمى انسان را براى حرص و ولع بیشتر - تشویق به تجاوز به حقوق دیگران مى نماید.

1. نهج البلاغه، نامه 53.

شیعه واقعى

امام باقر(علیه السلام) به یکى از دوستان خود فرمود:

أَبْلِغْ شِیعَتَنا أَنَّهُ لا یُنالُ ما عِنْدَ اللهِ إِلاَّ بِعَمَل(1)

ترجمه

به شیعیان ما بگو که هیچ کس به مواهب و رحمت هاى الهى نمى رسد مگر با عمل.

شرح کوتاه

   این گفتار امام باقر(علیه السلام) پاسخى است به آنها که تصور مى کنند تنها به عنوان قبول نام تشیع و ابراز عشق به خاندان پیغمبر(صلى الله علیه وآله) مى توانند بزرگترین مقام را در پیشگاه خدا داشته باشند، در حالى که مى دانیم اساس اسلام روى عمل گذشته شده و شیعیان واقعى آنها هستند که برنامه عملى آنان اقتباسى است از برنامه هاى عملى على(علیه السلام) و یارانش و اصولا تشیع از ماده مشایعت به معناى گام برداشت پشت سر کسى است; بنابراین آنها شیعه واقعى خاندان پیغمبرند که پشت سر آنها گام بر مى دارند.

1. اصول کافى، جلد 2، صفحه 300.

اثر گناه

امام صادق(علیه السلام) مى فرماید:

مَنْ یَمُوتُ بِالذُّنوبِ أَکْثَرُ مِمَّنْ یَمُوتُ بِالآجالِ وَ مَنْ یَعِیشُ بِالإِحْسانِ أَکْثَرُ مِمَّنْ یَعِیشُ بِالأَ عمارِ(1)

ترجمه

آنها که بر اثر گناه مى میرند از آنها که با مرگ طبیعى از دنیا مى روند بیشترند!، و آنها که بر اثر نیکوکارى عمر مى کنند از آنها که با عمر طبیعى زندگى مى نمایند زیادترند!

شرح کوتاه

   امروز ثابت شده است که سرچشمه قسمت قابل توجهى از بیمارى هاى جسمى، عوامل روحى و معنوى است، و یکى از مهم ترین عوامل ناراحتى روانى فشارهاى شدیدى است که از ناحیه وجدان به خاطر انجام گناه بر روح آدمى وارد مى شود. انسان گناهکار در دادگاه وجدان محاکمه مى شود و با مجازات هاى دردناک معنوى وجدان روبه رو مى گردد و عکس العمل آن در جسم و جان و حتى در مرگ و میرها آشکار مى گردد، بعکس، افراد نیکوکار از درون وجدان خود تشویق مى شوند و همین تشویق معنوى نیرو و نشاط تازه اى به آنها مى دهد و بر طول عمر آنها مى افزاید نتیجه این که گناه عمر را کوتاه، و کار نیک عمر آدمى را طولانى مى سازد.

1. نقل از کتاب سفینة البحار.

برنامه صحیح براى دنیا و آخرت

امام على ابن موسى الرضا(علیه السلام) مى فرماید:

إعْمَلْ لِدُنْیاکَ کَأنَکَ تعِیشُ أَبَدَاً وإِعْمَلْ لآِ خِرَتِکَ کَأَنَّک تَمُوتُ غَدَاً(1)

ترجمه

براى دنیا آنچنان کار کن که گویا تا ابد زنده اى و براى آخرت آنچنان کار کن که گویا فردا خواهى مرد!

شرح کوتاه

   حدیث فوق چگونگى مواجهه اسلام را با مسائل مربوط به زندگى مادى و معنوى روشن مى سازد. یک مسلمان مثبت و وظیفه شناس نسبت به مسائل زندگى مادى باید آنچنان محکم کارى و انضباط را رعایت کند که یا همیشه در این جهان مى ماند، و به این ترتیب اهمال کارى هاى ریا کارانه مدعیان زهد را مردود شناخته است.

   و نسبت به مسائل معنوى و آمادگى هاى لازم براى زندگى باید آن قدر حساس و روشن باشد که اگر فردا از این جهان چشم بپوشد، کمبودى نداشته باشد، با آب توبه واقعى دامن خود را از گناه شسته و حقوق مردم را همگى ادا کرده و هیچ نقطه تاریکى در زندگى نداشته باشیم.

1. وسایل الشیعه، (طبق نقل اقوال الائمه، جلد 2، صفحه 277).

آزمون شخصیت

امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید:

ثَلاثٌ یُمْتَحَنُ بِهَا عُقُولُ الرِّجالِ هُنَّ المالُ وَالْوِلایةُ وَالْمُصِیبَةُ(1)

ترجمه

سه چیز است که عقل افراد با شخصیت با آن امتحان مى شود: ثروت، مقام، مصیبت.

شرح کوتاه

   آزمون هاى خداوند، وسیله تکامل ها و پیشرفت هاست، و مواد خاصى ندارد، بلکه با هر وسیله اى ممکن است این آزمون صورت گیرد، ولى سه ماده از همه مهم تر است، به هنگامى که مال و ثروتى به دست انسان مى آید آیا عقل خود را گم مى کند و هوش از دست مى دهد یا نه؟

   و به هنگامى که مقامى به او سپرده مى شود آیا ظرفیت او چنان است که همه چیز را فراموش مى نماید یا نه؟

   و نیز هنگامى که حادثه ناگوارى براى او رخ مى دهد، آیا در این موقع جزع و فزع آغاز مى کند و خود را مى بازد و زبان به ناشکرى مى گشاید یا نه؟

   این مهم ترین چیزهایى است که انسان با آن آزمایش مى شود.

1. غرر الحکم مادءه ثلاث.

زاهدان واقعى

پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) فرمود:

اَلزُّهدُ فى الدُّنیا قَصْرُ الأَمَلِ وَشُکْرُ کُلُّ نِعْمَة وَالْوَرَعُ عَنْ کُلِّ ما حَرَّمَ اللهُ(1)

ترجمه

زهد در این جهان به سه چیز است: کوتاهى آرزو، شکرگزارى نعمت ها و پرهیز از حرام.

شرح کوتاه

   بسیارى از مردم در فهم مفهوم زهد اسلامى گرفتار اشتباهند و آن را با بیگانگى و جدایى از زندگى مادى و اجتماعى مرداف مى شمرند و زاهدان واقعى را آنها مى دانند که در انزواى اجتماعى فرو رفته و پشت پا به همه مظاهر زندگى مادى زده اند، و به همین دلیل آن را یک برنامه استعمارى تلقى مى کنند.

   در حالى که زهد واقعى یک مفهوم سازنده اجتماعى دارد که در حدیث بالا به آن اشاره شده:

   پرهیز از غصب حقوق دیگران و اموال نامشروع و حرام، و صرف امکانات مادى در مصارف منطقى و انسانى (که حقیقت معناى شکرگزارى است) و کوتاه ساختن آرزوهایى که غرق شدن در آن، انسان را از همه چیز - جز پول و مقام و شهوت - بیگانه مى سازد.

1. تحف العقول.

تندخویى و شتاب زدگى

امیرمؤمنان على(علیه السلام) فرمودند:

اَلْحِدَّهُ نَوْعٌ مِنَ الْجُنُونِ لاَِنَّ صاحِبَها یَنْدَمُ فَإنْ لَمْ یَنْدَمْ فَجُنُونُها مُسْتَحْکَمٌ(1)

ترجمه

تندخویى و شتابزدگى یک نوع دیوانگى است، زیرا صاحب این صفت بزودى از کار خود پشیمان مى شود، و اگر پشیمان نشد، دلیل آن است که جنون او ثابت و مستحکم است.

شرح کوتاه

اما اگر این گونه افراد حتى پس از مشاهده نتایج سوء کار خود پشیمان نشوند، اینها دیوانگان پا برجا و دائمى هستند.

1. نهج البلاغه - کلمات قصار.