معرفی داناترین عالم قرآنی
وَیقُولُوا الَّذینَ كَفَرُوا لَستَ مُرسَلاً كَفی بِاللّهِ شَهیداً بَینی وَبَینَكُم وَمن عِندَهُ عِلمُ الكِتابِ.
«و آنان كه كافر شدند می گویند: تو پیامبر و فرستاده خدا نیستی، بگو: كافی است كه خدا و آن كسی كه دانش و علم به كتاب [آگاهی به قرآن یا لوح محفوظ] نزد او است بین من و شما گواه باشد.» 1
قرآن دوعبارت مهّم، ولی با اندكی تفاوت دارد كه برای رسیدن به ریشه و هدف آن توضیح مختصری را نیاز داریم.
1. سوره نمل، آیه 40: قالَ الّذی عِندَهُ عِلم مِنَ الكِتابِ.
2. سوره رعد آیه 43: وَمَن عِندَهُ عِلمُ الكِتابِ.
فراز اوّل به جریان حضرت سلیمان مربوط می‌شود. هنگامی كه آن حضرت خواست عرش و تاج و تخت «ملكه سبا» در بارگاه او حاضر گردد، عفریتی از جن به او گفت: «من قبل از این كه از جایت برخیزی، او را حاضر می كنم.» اما فردی دیگر كه مقداری به «كتاب» آگاهی داشت، با یك چشم بر هم زدن ، عرش ملكه سب را در پیشگاه حضرت سلیمانحاضر كرد.
عِلم مِنَ الكِتابِ؛ یعنی: دانشی از كتاب داشت.
در فراز دوم كه محل بحث ما است، خدای تعالی ناسپاسی كافران را برای پیامبر شرح می دهد و برای آرامش و تسلّی پیامبرش، خود را و شخص دیگری را به عنوان شاهد و گواه بر حقانیت پیامبر معرفی می نماید. این شاهد را این گونه می شناساند: وَمَن عِندَهُ عِلمُ الكِتابِ؛ یعنی: كسی كه آگاه به همه كتاب است.»
كتاب چیست؟
دواحتمال درباره «كتاب» بین مفسران وجود دارد: 1. قرآن؛2. لوح محفوظ.
مرحوم«علامه طباطبایی» می گوید: مراد از كتاب كه نقطه پیدایش این علم عجیب است یا خود كتاب های آسمانی است و یا لوح محفوظ.
سپس می‌افزاید: این علم به كتاب از سنخ سایر علوم فكری نیست تا بتوان آن را با اكتساب و یادگیری به دست آورد.2
شأن نزول
كتب تفاسیر و روایات اهل بیت(ع)شاهدی را كه خدای تعالی بر حقانیت رسولش انتخاب كرده، معرفی نموده اند و لایق این مقام كسی جز امیرالمومنین،علی نمی‌باشد.
امام علی بدون تردید تنها فردی است كه در تمامی نبرده و مشكلات صدر اسلام ،یاور و مددكار پیامبر بوده و شاهد صدق بر رسالت او. نیز هم او است كه به علوم الهی آگاهی كامل داشت و پس از پیامبر داناترین فرد امت به شمار می آید.
روایات
از امام صادقسوال شد: فردی كه در یك چشم بر هم زدن ، عرشی را در پیشگاه حضرت سلیمان حاضر نمود، داناتر است یا كسی كه علم به كتاب دارد؟
امام پاسخ دادند: آن كه علم به كتاب دارد، حضرت امیرالمومنیناست و دانش فردی كه عرش ملكه سبا را در یك چشم بر هم زدن در پیشگاه حضرت سلیمان حاضر نمود، در مقایسه با علم علیبه مانند پشه‌ای است كه با بال كوچك خود مقداری از آب دریا را بر داشته باشد. 3
همچنین از طریق اهل سنّت، روایاتی در تأیید همین مطلب آمده است:
1. ثعلبی می گوید: مصداق آیه شریفه وَ مَن عِندَهُ عِلمُ الكِتاب امام علی است.4
2. در تفسیر أعقم، آمده است: درباره وَمَن عِندَهُ عِلمُ الكِتابِ، گفته اند كه آن شخص علی بن أبی طالب است.5
مرحوم «علامه طباطبایی» در این باره می نویسد:
از طریق أئمه اهل بیت (ع)روایاتی وارد شده است كه آیه در حق امام علی نازل گردیده. پس اگر آیه شریفه وَمَن عِندَهُ عِلمُ الكِتابِ بر یكی از مومنان به پیامبر صادق باشد، همانا آن شخص امام علی است و بدون تردید او عالم ترین فرد امت به كتاب خدا است و روایات صحیح و فراوان بر این مطلب وارد شده است و جلمه زیبای پیامبر درباره أمیرالمومنین كه در حدیث ثقلین آمده است:به مثابه غایت و نهایت آیه شریفه است كه عالم و دانای به كتاب هرگز از آن جدا نمی شود.6
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. سوره رعد، آیه 43. 2. المیزان ، ج 15، ص 397. 3. تفسیر صافی، ج 3، ص76.
4. تفسیر برهان، جلد 3، ص302. 5. ملحقات اِحقاق الحق، ج 30، ص 99.
6. تفسیر المیزان، ج 11، ص 426.
