نسبت منابع متکثر شناختی و معرفت معیار قرآن
به گزارش تبیان حجت‌الاسلام محمدرضا مصطفی‌پور، استاد حوزه و دانشگاه، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در پاسخ به این پرسش که جایگاه قرآن در معارف بشری جهان امروز چیست؟ گفت: منابع معرفتی همواره حالتی ثابت دارد و سرچشمه‌های معرفت که عبارت است از عقل، حس، وحی، و یا شهود عرفانی، منابع معرفتی‌ای تغییرناپذیر است.
وی با بیان اینکه منابع معرفتی ثابت و مکاتب معرفتی متکثر هستند، گفت: برخی مکاتب از منبع حسی استفاده می‌کنند و برخی مکاتب از عقل، شهود تجربی درونی و برخی دیگر از وحی استفاده می‌کنند، چنانکه ما در کنار دین اسلام ادیان دیگری داریم مانند مسیحیت و یهودیت که از وحی استفاده می‌کنند.
مصطفی‌پور افزود: منابع معرفتی زمینه ایجاد مکاتب مختلف بوده‌اند. این مکاتب یا حقایقی دارند که هماهنگ با قرآن هستند که ما مشکلی با این معارف نخواهیم داشت، اما در وجوهی ممکن است هماهنگی میان معارف بشری با قرآن وجود نداشته باشد که در این رابطه دو راه وجود خواهد داشت، یکی اینکه این مطالب را رد بکنیم و یا اینکه به اصلاح آنها بپردازیم.
قرآن منبع معرفتی معیار است
وی افزود: ما باید قرآن را به عنوان منبع معرفتی معیار تلقی کنیم، زیرا انسان با استفاده از منابع دیگر معرفتی خطا خواهد کرد. ما اگر این خطا را بپذیریم به تکثرگرایی و نسبیت معرفتی معتقد خواهیم بود و این کثرت‌گرایی معرفتی، معرفت‌هایی را به ما می‌قبولاند که نمی‌توانیم آنها را مبنای برنامه‌های عملی کنیم زیرا خطا خواهند بود.
این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: اگر ما به کثرت‌گرایی معرفتی و عدم معیار بودن قرآن اعتقاد داشته باشیم، برنامه‌های عملی منظمی نخواهیم داشت و دچار هرج و مرج اجتماعی و یا هرج و مرج روانی و امثال این‌ها خواهیم شد، بنابراین عقل حکم می‌کند ما منبع معرفتی معیار داشته باشیم که کذب و باطل در آن راه پیدا نکند و ما بر اساس این مساله که قرآن از سوی خدایی است که انسان را خلق کرده و از این رو کتابی حق و هماهنگ با فطرت انسان در همه زمان‌ها و مکان‌هاست، آن را معیار منابع معرفتی قرار دهیم.
مصطفی‌پور تصریح کرد: قرآن باید به عنوان معیار پذیرفته شود و در بعد معرفتی و عملی ما باید خود را به قرآن عرضه کنیم. باید توجه داشت که کل آموزه‌های قرآنی و رفتار عملی پیامبر(ص) و ائمه(ع) همین بوده است که اگر بخواهیم درست فکر و عمل کنیم باید خود را به قرآن عرضه کنیم.
وی ادامه داد: البته ما شیعیان در کنار این‌ها معتقد هستیم که مکمل قرآن عترت، و اهل بیت(ع) هستند که طبیعتا گفتار آنها همان‌طور که در زمان حضور ایشان چنین بوده است، معیاری برای ارائه عقیده و معرفت درست خواهد بود. از این‌رو جایگاه قرآن با نگاه دینی که داریم، جایگاه معیار بودن است و قرآن کتاب معیار برای ارزیابی اندیشه‌های نظری و عملی است.
نقش قرآن در کلیه ساحات بشری
این استاد حوزه و دانشگاه در پاسخ به این پرسش که آیا در این صورت قرآن در همه ساحات مختلف حیات از جمله مباحث اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی باید چنین نقشی را ایفا کند؟ گفت: دقیقا چنین است و قرآن باید معیاری برای کلیه ساحات اجتماعی باشد. اخیرا آقای علی ذوعلم کتابی نوشته است با عنوان «فرهنگ معیار از منظر قرآن کریم» که توسط انتشارات فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شده است و ما در این کتاب تشریح این نظریه را ملاحظه می‌کنیم.
وی افزود: این کتاب می‌آید و مساله قرآن به عنوان فرهنگ معیار را معرفی می‌کند. این کتاب به معیار بودن قرآن در فرهنگ و زیر ساخت‌های فکر و اعتقادی جامعه مثل هدف‌داری جامعه اشاره می‌کند و سپس خصوصیات محوری جامعه اسلامی را مطرح می‌کند که برای مثال می‌توان به این نکته اشاره کرد که از نظر قرآنی جامعه باید اهل تفکر و آزادمنشی باشد و اوامر خدا را در مناسبات خود محور قرار دهد. از سوی دیگر در جامعه قرآنی مردم مسولیت‌پذیر بوده و نقش ایفا خواهند کرد.
این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: قرآن خصوصیات متعالی جامعه را در اختیار ما نهاده و الگوی بشری معرفی می‌کند. کتاب‌الله قسط و عدل را مبنای فعالیت‌های زندگی اجتماعی قرار می‌دهد و بحث ولایت الهی و اطاعت از اولی الامر را مطرح می‌کند و تعاون، هم‌یاری و ظلم‌ستیزی، سلم و صلح و سبقت در نیکی و جهاد در راه خدا را ارزش‌های اجتماعی معرفی می‌کند.
مصطفی‌پور با تاکید بر این نکته که معیار بودن قرآن سایر منابع معرفتی را نفی نمی‌کند، گفت: قرآن حس و تجربه، عقل و شهود عرفانی را تعطیل نمی‌کند و آنها کار خود را می‌کنند.
وی با اشاره به آیه 78 سوره نحل «وَاللّهُ أَخْرَجَكُم مِّن بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ لاَ تَعْلَمُونَ شَیْئًا وَجَعَلَ لَكُمُ الْسَّمْعَ وَالأَبْصَارَ وَالأَفْئِدَةَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ: و خدا شما را از شكم مادران‌تان در حالى كه چیزى نمی‌دانستید بیرون آورد و براى شما گوش و چشم‌ها و دل‌ها قرار داد باشد كه سپاسگزارى كنید»، گفت: خداوند به ما ابزار معرفت داده است و ما از طریق عقل، حس و شهود به معرفت و علم دسترسی پیدا می‌کنیم و خدا به پیامبر دستور می‌دهد طبق آیه «ادْعُ إِلِى سَبِیلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُم بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ: با حكمت و اندرز نیكو به راه پروردگارت دعوت كن و با آنان به [شیوهاى] كه نیكوتر است مجادله نماى در حقیقت پروردگار تو به [حال] كسى كه از راه او منحرف شده داناتر و او به [حال] راهیافتگان [نیز] داناتر است». (نحل، 125) مخاطبان را با مطالب برهانی، محکم و یا جدل احسن و بر اساس درجات ایشان، به راه راست دعوت کند و ما نیز بر همین اساس عمل کنیم.
