تالیم

تالیم یک عنصر شیمیایی است که در جدول تناوبی دارای نشان Tl و عدد اتمی 81 می باشد. این فلزضعیف نرم و چکش خوار و خاکستری رنگ شبیه قلع می باشد ولی در معرض هوا رنگ خود را از دست می دهد. تالیم به شدت سمی است و در سم موش و حشرات به کار می رود اما این کاربرد آن به علت احتمال سرطان زایی در بسیاری از کشورها متوقف شده است. همچنین از این عنصر در یابنده های اشعه مادون قرمز به کار می رود.

خصوصیات قابل توجه

این عنصر بسیار نرم و چکش خوار بوده و با چاقو بریده می شود. تالیم در اولین مواجهه با هوا دارای درخشش فلزی است اما به سرعت با ته رنگ خاکستری مایل به آبی همانند سرب کدر می شود ( آن را با نگهداری زیر آب حفظ می کنند. ). اگر در هوا باقی بماند لایه ای از اکسید روی تالیم ایجاد شده و در حضور آب هیدرید تالیم تولید می گردد.

کاربردها

در گذشته ازسولفات تالیم بی بو و بی طعم به عنوان کشنده موش و مورچه استفاده می شد. درایالات متحده و بسیاری کشورهای دیگر به دلایل سلامتی این کاربرد مجاز نیست. سایر کاربردها:

• رسانای الکتریکی سولفید تالیم در معرض نور مادون قرمز تغییر می کنند بنابراین از این ترکیب در سلول های نوری بهره می برند.
• بلورهای یدید- برمید تالیم به عنوان مواد نورشناختی اشعه مادون قرمز به کار می روند.
• از اکسید تالیم در ساخت شیشه هایی که دارای ضریب شکست بالا هستند استفاده می شود.
• در مواد نیمه هادی برای یکسو کننده های سلنیم کاربرد دارند.
• در وسایل ردیابی اشعه گاما کاربرد دارد.
• در مایعات با چگالی بالا که برای جداسازی به روش شناور- ته نشین مواد معدنی به کار می روند.
• برای درمان کچلی موضعی و سایر بیماری های پوستی مورد استفاده قرار می گیرد. اما این کاربرد به علت اختلاف کوچکی که بین سمیت و منافع درمانی آن وجود دارد محدود گشته است.
• تالیم رادیواکتیو 201 برای اهداف تشخیصی در پزشکی هسته ای کاربرد دارد به خصوص در تست های تنشی که برای رده بندی خطر در بیماران مبتلا به ناراحتی شریان های قلبی به کار می رود (CAD).
• تالیم در ترکیب با گوگرد، سلنیم و آرسنیک در ساخت شیشه های دارای چگالی زیاد که نقطه ذوب پایین بین 125 تا 150 درجه سانتیگراد دارند مورد استفاده اند. این شیشه ها ویژگی های دمای اطاق را دارند که مشابه شیشه های معمولی است و بادوام و نا محلول در آب هستند و ضریب های شکست منحصر به فردی دارند.

علاوه بر این ها تحقیقاتی روی تالیم در حال انجام است تا مواد ابررسانا در دماهای بسیار زیاد برای کاربردهایی چون MRI، ذخیره انرژی مغناطیسی، رانشگران مغناطیسی، تولید نیروی برقی و دستگاه انتقال نیرو ساخته شود.

تاریخچه

تالیم ( واژه یونانی thallos به معنی جوانه یا شاخه کوچک سبز ) در سال 1861 در انگلستان توسط Sir William Crookes هنگامی که مشغول بررسی های طیف نمایی برای تالیم موجود در باقی مانده های اسید سولفوریک گیاه بود کشف نمود. نام آن از خطوط طیفی درخشان سبز تالیم گرفته شده است. Crookes و Claude-Auguste Lamy سال 1862 مستقلاً این فلز را جدا کردند.

پیدایش

اگرچه این عنصر به مقدار فراوان در پوسته زمین وجود دارد، تالیم بیشتر به صورت ترکیب با مواد معدنی پتاسیم در خاک معدنی، خاک ها و گرانیت دیده می شود و بنابراین عموماً بطور تجاری از این موارد بازیافت نمی شود. منبع اصلی تالیم تجاری مقادیر کم آن در کانی های مس ،سرب، روی و سایر کانی های سولفید است.
تالیم در مواد معدنی crooksitehutchinsonite وlorandite یافت می شود. این فلز در پیریت ها هم وجود دارد و به عنوان یک محصول جانبی تولید اسید سولفوریک هنگام تسویه کانی پیریت جدا می گردد. روش دیگر تهیه این فلز از ذوب کانی های غنی سرب و روی می باشد. ریز گره های کوچک منگنز که در کف اقیانوس ها وجود دارند نیز حاوی تالیم هستند اما استخراج این ریز گره ها بسیار گران و از نظر زیست محیطی مخرب است. علاوه بر این ها مواد معدنی بسیار زیاد دیگری هستند که حاوی تالیم هستند در طبیعت مثل ترکیبات سلنید یا سولفید با آنتیمونی، آرسنیک، مس، سرب و نقره وجود دارد ولی کمیاب بوده و به عنوان منابع این عنصر اهمیت تجاری ندارند.

ایزوتوپ

تالیم دارای 25 ایزوتوپ است که دارای جرم اتمی بین 184 تا 210 هستند. Ti-203 و Tl-205 تنها ایزوتوپ های پایدار هستند و Tl-204 پایدار ترین ایزوتوپ رادیواکتیو با نیمه عمر 78/3 سال به حساب می آید.

هشدارها

تالیم و ترکیبات آن به شدت سمی هستند و باید با کمال احتیاط با آن ها رفتار شود. مسمومیت زایی این عنصر موجب استفاده از آن به عنوان سم موش شده است (و هنوز در بسیاری از کشورها از آن استفاده می شود). از میان اثرات مختلف مسمومیت زایی تالیم می توان به ریزش مو و صدمه به اعصاب سطح بدن اشاره کرد. تماس آن با پوست بدن خطرناک و هنگام ذوب این فلز باید تهویه مناسب انجام شود. احتمال سرطان زایی تالیم در انسان وجود دارد.
ریزش مو نتیجه استفاده از تالیم در درمان کچلی موضعی است اما این کاربرد مدت زیادی است که متوقف شده است. داستانی مبنی بر تلاش CIA به منظور بی آبروییFidel Castro با استفاده از مسموم کردن او به وسیله تالیم که منجر به ریزش ریش او می شد وجود دارد اما تشخیص او مانع از به ثمر رسیدن تلاش آن ها شد.

مرکز یادگیری سایت تبیان