بهترین نوع صدقه دادن!
یکی از اموری که در اسلام تأکیدات فراوانی برای آن شده است مسأله انفاق و رسیدگی به حال فقیران است چرا که علاوه بر پاداش‌هایی که خداوند متعال و ائمه(علیهم السلام) برای این کار در وعده داده‌اند ثمرات اجتماعی و فرهنگی فراوانی نیز با خود به ارمغان خواهد آورد.
بررسی روایات اسلامی حاکی از این مسأله می‌باشد که در رسیدگی به حال فقیران و انفاق در راه خدا شادمانی اخروی، استغفار فرشتگان تا قیامت، آب و غذای بهشتی، رضایت الهی، شفاعت فقیران و دعای مستجاب فقیر نهفته است. اما این مسئله وجود دارد که تمام مردم از وضعیت مالی مناسب برخوردار نیستند تا توان انفاق در راه حق را داشته باشند اما شوق این کار وجودشان را فراگرفته است. این افراد چگونه می‌توانند در این مسیر گام بردارند؟! آیا انفاق تنها در اموال است؟! آیا مقدار آن باید زیاد باشد؟! اینها و سۆالاتی نظیر آن مطالبی هستند که در این مجال مورد بررسی اجمالی قرار خواهند گرفت.
یکی از نکات جالبی که در روایات اسلامی به چشم می‌خورد پاداشی است که برای صدقه دادن و انفاق نمودن در هنگامه تنگدستی لحاظ شده است. امام علی(علیه السلام) در این باره می‌فرمایند: "أَفضَلُ الجُودِ ما کانَ عَن عُسرَةٍ؛ برترین بخشندگی بخشش در تنگدستی است". (گزیده میزان الحکمه، ص 123، ش 1302)
سیره امام علی(علیه السلام) و داستان‌هایی که از این امام همام نقل شده است نشان می‌دهد که ایشان در تمام دوران زندگی، حتی زمان‌هایی که خود وضعیت مالی مناسب نداشته‌اند، توجه به نیازمندان و انفاق و صدقه دادن را فراموش نکرده‌اند و از حداقل‌های زندگی خویش نیز بخشیده‌اند. در این زمینه ماجرای سوره دهر، صدقه دادن ایشان در هنگام رکوع نماز و غذا بردن برای نیازمندان در نیمه‌های شب مشهور است.
پیامبر مکرم اسلام(صلی الله علیه و آله) نیز سه چیز را از خصلت‌های مۆمنین دانسته‌اند و یکی از آن‌ها انفاق نمودن در زمان تنگدستی است:
"ثَلاثَةٌ مِن حقائقِ الإیمانِ: الإنفاقُ مِن الإقتارِ و إنصافُکَ مِن نَفسِکَ وَ بَذلُ العِلمِ لِلمُتِعَلِّمِ؛ سه چیز از حقیقت‌های ایمان است: انفاق کردن در حال تنگدستی، انصاف به خرج دادن با مردم، و دانش‌بخشی به جوینده دانش". (گزیده میزان الحکمه، ص 571، ش 6250)
با در نظر گرفتن این روایات، روایاتی مشابه آن می‌توان به دست آورد که از نظر اسلام کمیت در انفاق مهم نیست بلکه کیفیت و نیت انجام کار و اخلاص در هنگام عمل مهم است. خداوند از هر کس به اندازه قدر و توانایی او انتظار دارد.
که یک راه برای انفاق نمودن افرادی که وضعیت مالی چندان مناسبی ندارند آن است که از آنچه بدان تعلق خاطر دارند در راه خدا بگذرند. ممکن است این متعلق کفش، چادر، پارچه، عینک، کیف و یا حتی یک خوراکی باشد. اگر فرد عشق به انفاق کردن را در سینه داشته باشد به راحتی می‌تواند از آن‌ها بگذرد و به فردی که نیازش به آن کالا بیشتر از وی است ببخشد
چگونه انفاق کردن در زمان تهیدستی
مهم‌ترین نکته در زمینه انفاق کردن آن است که انسان از آنچه دوست دارد در راه خدا به دیگران ببخشد. در کتاب شریف کافی روایتی جالب در مورد امام صادق(علیه السلام) آمده است که بسیار تنبه‌آفرین می‌تواند باشد:
"وَ قَد قیلَ لَه، وَ کانَ یَتَصَدَّقُ بالسُّکرِ، أ تَتَصَدَّقُ بالسُّکرِ؟! ـ نَعَم! إنَّه لَیسَ شَیءٌ أحَبُّ إلیَّ مِنهُ، فَأنَا اُحِبُّ أن أتَصَدَّقَ بأحَبِّ الأَشیاءِ إلَیَّ؛ نقل شده است که امام صادق (علیه السلام) شکر صدقه می‌دادند. به ایشان عرض شد: آیا شکر صدقه می‌دهید؟! فرمودند: آری! شکر را از هر چیز دیگری بیشتر دوست دارم و از این رو خوش دارم آنچه را دوست‌تر دارم، صدقه دهم". (گزیده میزان الحکمه، ص 569، 6246)
گویا سائل در این روایت از اینکه امام صادق(علیه السلام) شکر را برای انفاق کردن به فقرا انتخاب کرده‌اند تعجب می‌کند و انتظار داشته است ایشان بهای ارزشمندتری را برای این امر انتخاب نمایند. اما امام(علیه السلام) با پاسخ خود به او نشان می‌دهند که مهم در انفاق کردن آن است که از دوست‌داشتنی‌ها در راه خدا داده شود.
در نقلی دیگر درباره امام علی (علیه السلام) آمده است که ایشان جامه‌ای خریدند و از آن خوششان آمد، از این رو آن را صدقه دادند.
در نتیجه می‌توان چنین نتیجه گرفت که یک راه برای انفاق نمودن افرادی که وضعیت مالی چندان مناسبی ندارند آن است که از آنچه بدان تعلق خاطر دارند در راه خدا بگذرند. ممکن است این متعلق کفش، چادر، پارچه، عینک، کیف و یا حتی یک خوراکی باشد. اگر فرد عشق به انفاق کردن را در سینه داشته باشد به راحتی می‌تواند از آن‌ها بگذرد و به فردی که نیازش به آن کالا بیشتر از وی است ببخشد.
البته این نکته را نباید از نظر دور داشت که آن کالا باید ارزش انفاق کردن را نیز داشته باشد. مبادا به علت خراب یا فرسوده بودن سبب گردد کرامت و حرمت فرد نیازمند لکه‌دار گردد.
یکی دیگر از راه‌های انفاق کردن آن است که نیازهای جامعه، محله یا حتی ساختمان محل سکونت خود را سنجیده و بر مبنای آن کاری را انجام دهیم. مثلا در ساختمان خود سطل آشغالی قرار دهیم تا ساکنان از ریختن زباله در حیاط یا پارکینگ خودداری کنند تا ضمن حفظ زیبایی ساختمان، کار فرد نظافت‌کننده نیز آسان‌تر گردد. می‌توان با قرار دادن یک آبسردکن، یک سایبان، یک صندلی و ... در محل‌های پر رفت و آمد آسایش را برای لحظه‌ای برای دیگران به ارمغان آورد. می‌توان کتاب‌هایی را که دیگر برای خودمان قابل استفاده نیستند به اشخاص، مراکز یا کتابخانه‌ها بخشید تا دیگران از آن‌ها بهره برند. می‌توان حتی در مساجد و حسنیه‌ها مُهر، قرآن، کتاب دعا، چادر نماز و ... قرار داد تا مورد استفاده حاضران در آن اماکن قرار گیرد. اینها و هزاران نمونه دیگر که هزینه‌ای ندارند یا بسیار کم‌هزینه‌اند می‌توانند از نمونه‌های انفاق در راه خدا باشند. می‌توانند فردی را شاد کنند و دلی را راضی نمایند. می‌توانند رضایت حضرت حق و پیشوایان دینی و در نتیجه اجر و پاداش اخروی را با خود به همراه داشته باشند.
امام علی(علیه السلام) فرموده‌اند: "عَلَی قَدرِ النیَّةِ تَکونُ مِنَ اللهِ العَطیَّة؛ عطای خداوند به هر کس به اندازه نیت اوست". (گزیده میزان الحکمه، ص 577، ش 6320)
چکیده
انفاق کردن در راه خدا یکی از بهترین راه‌ها برای تقرب جستن به درگاه حضرت حق می‌باشد. لکن این پندار به اشتباه در میان عده‌ای رایج شده است که تنها ثروتمندان و توانگران می‌توانند در راه خدا از اموال خویش بخشش نمایند و تهیدستان و فقیران از برکات این امر محرومند. بر اساس مبانی اسلامی هر کس چه فقیر باشد و چه ثروتمند، می‌تواند در راه خدا از آنچه دوست دارد ببخشد. چرا که کمیت در این مسئله ارزشی ندارد بلکه مهم نیت و اخلاص در هنگام بخشیدن است. انسان می‌تواند با اندکی تفکر، از چیزهایی که دوستشان دارد ولی ممکن است ارزش مادی زیادی نداشته باشند در راه رضای خدا و به منظور آسایش و آرامش عده‌ای دیگر انفاق کند.
زینب مجلسی راد
کارشناس علوم قرآن و حدیث
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
مطالب مرتبط:
5 صفتی که پیش نیاز سعادتمندی است!
فیلم مرتبط:
