بوتولیسم نوزادان؛ بیماریی که فلج می‌کند
بوتولیسم یک بیماری فلج کننده جدی و نادر است که به وسیله سم حاصل از باکتری کلستریدیوم بوتولینوم ایجاد می شود.
از باکتری‌هایی که موجب فلج می‌شود، باکتری کلستریدیوم بوتولینوم را می‌توان نام برد. کلستریدیوم بوتولینوم، باکتری میله ای شکلی است که در وضعیت کم اکسیژن (بی هوازی) بهتر رشد می کند.
این باکتری در مواد غذایی، حتی در خوراکی‌های کنسروی که به اندازه کافی حرارت ندیده‌اند و همچنین در خاک و رسوبات دریایی یافت می‌شود.
با خوردن مواد غذایی آلوده، استنشاق خاک آلوده و یا ورود باکتری از زخم پوستی، فرد دچار علائم بیماری می‌شود.
سه نوع عمده بوتولیسم عبارتند از:
1- بوتولیسم غذایی Food-borne botulism : باکتری کلستریدیوم بوتولینوم در محیط کم اکسیژن رشد کرده و سم تولید می کند. غذاهای کنسرو شده معمولا منبع نوع غذایی است و در اثر خوردن غذاهایی که در تهیه آنها حرارت کمی بکار رفته و هنگام مصرف نیز حرارت کمی دیده اند، ایجاد می شود.
2- بوتولیسم زخم Wound botulism : اگر باکتری کلستریدیوم بوتولینوم وارد زخم و بریدگی پوست شود، می تواند ایجاد یک عفونت خطرناک کنند. همچنین افراد بعد از تزریق داروهای غیر قانونی و مخدر، آلوده می شوند.
3- بوتولیسم نوزادان Infant botulism: این شایع ترین شکل بوتولیسم است . شروع آن بعد از رشد باکتری کلستریدیوم بوتولینوم در روده بچه ها است. این بیماری معمولا بین سن شش هفتگی تا شش ماهگی برجسته و بارز است. بچه ها ممکن است باکتری را با خوردن غذای آلوده و یا تماس با خاک بگیرند.
این باکتری در روده نوزاد رشد کرده و سم آزاد می کند. تمام اشکال بوتولیسم، کشنده است و به عنوان اورژانس های پزشکی در نظر گرفته می شود.
نشانه های بوتولیسم نوزادان
فلج،شل شدن عضلات دست و پا و گردن، ضعف در خوردن و بلعیدن غذا، گریه ضعیف به علت ضعف عضلانی، آبریزش از دهان، ایست تنفسی، فلج عضلات چشمی، دوبینی، گشاد شدن مردمک ها، تاری دید، افتادگی پلک، کاهش رفلکس قرنیه، خشک شدن دهان، اختلال تکلم، ناتوانایی شیرخوار در نگه داشتن سر، اتساع شکم، تهوع، استفراغ، اسهال و گاهی یبوست از نشانه های بالینی است.
افزایش خستگی عضلانی به دنبال فعالیت طولانی از نشانه های اختصاصی بوتولیسم است.
نکته تشخیصی دیگر در این بیماری، نداشتن اختلال حسی و تب است.
اگر عفونت از طریق غذاخوردن ایجاد شود، معمولا علائم پس از 12 تا 36 ساعت شروع می شود، ولی گاهی حتی پس از دو ساعت نیز علائم مشاهده می شوند.
اگر باکتری از راه زخم وارد بدن شود، بیماری پس از چهار تا چهارده روز ظاهر می شود.
تشخیص بوتولیسم نوزادان
با توجه به این که آزمایشات اختصاصی بوتولیسم، ساعت ها و حتی چند روز زمان می برد، اساس تشخیص بیشتر بر پایه معاینه و شرح حال بیمار است.
آزمایشات تخصصی نیز در برخی موارد انجام می شود که با استفاده از ردیابی سم باکتری در خون بیمار یا پیدا کردن باکتری و سم آن در زخم بیمار یا مدفوع وی امکانپذیر است.
گاهی استفاده از الکترومیوگرافی نیز به کمک تشخیص می آید.
درمان
اگر بوتولیسم غذایی یا بوتولیسم زخم خیلی زود تشخیص داده شود، یک داروی تزریقی ضد سم (آنتی توکسین) می تواند شانس شما را برای عوارض بیماری کم کند.
ضد سم برای موارد بوتولیسم نوزادان توصیه نمی شود، زیرا بر روی میکروب های بیماری زا در سیستم گوارشی بچه تاثیر ندارد.
ایمونوگلوبین انسانی ضد بوتولیسم، درمان اختصاصی بوتولیسم نوع شیرخوارگی محسوب می شود که هنگام تشخیص بالینی باید درمان را حتی قبل از انجام آزمایشات شروع کرد.
در بیماران بزرگ تر و یا در بوتولیسم زخم می توان از آنتی توکسین حیوانی (اسب) استفاده کرد.
اگر آنتی توکسین موجود نباشد، یا عفونت ثانویه مطرح باشد، آنتی بیوتیک اختصاصی تجویز می شود.
در بیمارانی که بلع ضعیف دارند تا زمان بهبود، تغذیه باید از راه لوله معده صورت گیرد.
تغذیه با شیر مادر در بهبود بیماری موثر است، زیرا حاوی ایمونوگلوبین و سلول های دفاعی ویژه است. داروهای مسهل نیز برای درمان یبوست و افزایش حرکات روده تجویز می شوند.
اغلب بیماران بویژه سنین پایین حتی بدون درمان به طور کامل پس از حدود پنج تا شش هفته بهبود می یابند، ولی گاهی در بزرگسالان ضعف عضلانی برای بیش از یک سال نیز باقی می ماند.
جلوگیری از بوتولیسم نوزادان
1- پختن کافی غذا و حرارت دادن غذاهای کنسروی در دمای 85 درجه به مدت بیش از پنج دقیقه، این عفونت را از بین می برد.
2- اگر قوطی غذاهای کنسروی بادکرده و یا بوی ماندگی می دهد، هرگز آن را نخورید. قوطی کنسرو تن ماهی را باید حداقل 20 دقیقه در آب جوش، بجوشانید.
3- این باکتری در عسل نیز ممکن است وجود داشته باشد و به همین علت، مصرف عسل در کودکان زیر یک سال توصیه نمی شود.
به کودک کمتر از یک سال هرگز عسل ندهید
کودکان کمتر از یک سال ممکن است با خوردن عسل به بیماری کشنده بوتولیسم دچار شوند.
بوتولیسم نوزادان یکی از اشکال جدی مسمومیت غذایی است.
عسل، منبع اسپورهای باکتری کلستریدیوم بوتولینوم است. این اسپور‌ها برای کودکان بزرگتر از یک سال و بزرگسالان بی‌خطر هستند، اما در نوزادان این وضعیت فرق می‌کند.
با دادن عسل به نوزاد، اسپورهای باکتری موجود در آن وارد روده کودک شده و در آنجا به باکتری تبدیل می‌شوند.
این باکتری سمی ترشح می‌کنند که از طریق جریان خون به انتهای اعصاب کنترل کننده عضلات می‌رسد و موجب شل شدن عضلات و عدم توانایی آنها برای انقباض می‌شود. به این ترتیب نوزاد دچار ضعف یا فلج عضلات می‌شود.
دیافراگم عضله محکمی است که زیر شش‌ها قرار دارد. در صورتی که عملکرد اعصاب دیافراگم متوقف شود، کودک قادر به تنفس نخواهد بود. این مسمومیت در صورت عدم درمان فوری، کشنده است.
بنابراین والدین باید توجه داشته باشند، هرگز به کودکان زیر یک سال عسل ندهند.
فرآوری: نیره ولدخانی بخش سلامت تبیان
منابع:
جام جم - دکتر حمیدرضا صادقی ، متخصص اطفال
دانشگاه علوم پزشکی گلستان
مطالب مرتبط:
