چشمه‌اى جوشان با هزاران گوهر زرین

هر بعد و جنبه اى از حیات فاطمه علیهاالسلام كه مورد مطالعه قرار مى گیرند نكته آموزند و هدایت كننده و شگفت آوری به چشم می خورد که بركات آن بر همه افراد نازل است و براى امتى كه خواستار رهیابى است نازل تر. چه بسیارند درس آموزى هائى كه زمینه هاى مختلف زندگى فاطمه علیهاالسلام وجود دارند و مسلمانان با استفاده از آنها مى توانند راه حیات را براى خود هموار سازند.

از مسائل درس آموز حیات فاطمه علیهاالسلام نقش ایشان در کانون خانواده است. بناى زندگى ویژه اى كه اساس آن مبتنى بر اهداف و مقاصد انسانى و الهى، انس و صفا، تكمیل و تكامل، خلوص و وحدت و ثمره آن رشد طرفین، و تولید نسلی بر اساس ایمان و اخلاق در ردیف اسطوره هاست.

نزدكیترین حالت به خدا

حضرت فاطمه علیهاالسلام دختر رهبرى بود كه هم بر جانها حكومت مى كرد هم بر تنها. محبوب ترین آدمیان نزد پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بود، به اشارتى زنان مدینه به خدمتش درمى آمدند و از خدمتكاریش فخر مى فروختند. اما فاطمه علیهاالسلام هیچگاه از موقعیت خود سوء استفاده نكرد. همانند دیگران، خود چرخ زندگى خویش را مى چرخاند.

امام على علیه السلام مى فرمود:

فاطمه علیهاالسلام محبوب ترین اهل پیامبر صلی الله علیه و آله بود، و در خانه من زندگى مى كرد آنقدر آسیاب چرخانید كه آثارش در دستش آشكار شد. آنقدر آب كشید كه اثر بند مشك بر شانه هایش هویدا شد. خانه جارو مى كرد تا غبار لباسش را آلوده مى كرد. آنقدر كار كرد تا از فرط كار مریض شد. (ذخائر العقبى ص 50، سنن ابن داوود ج 4 ص 35، علل الشرایع ص 326 ) او یك روز گندم را آرد مى كرد و یك روز مى پخت و دستش پر از طاول شده بود. (كنزالعمال ج 15 ص 496 ذخائر العقبى، ص 50)

گاهى اوقات بچه را به بغل مى گرفت و كار مى كرد. روزى بلال به مسجد دیر آمد پیامبر صلی الله علیه و آله علت را پرسید گفت: سرى به فاطمه علیهاالسلام زدم گندم آسیاب مى كرد در حالیكه حسن علیه السلام گریه مى كرد ماندم تا كمكش آسیاب كردم.(تنبیه الخواطر و تنزیه النواظر، مجموعه ورام ج 2 ص 230، ذخائر العقبى ص 51)

چون هزینه زندگى تأمین نمى شد گاه كار بیرونى مى پذیرفت. روزى امام على علیه السلام از دباغى عبور كرد گفت آیا مقدارى پشم مى دهى تا دختر محمد برایت بتابد گفت: آرى، فاطمه علیهاالسلام آنها را در مقابل سه صاع جو به نخ تبدیل كرد.(احقاق الحق، ج 10، ص 264)

این همه كوشش دقت گذارى فاطمه علیهاالسلام درباره فرزندان بخاطر آن نبود كه او را فراغى و آسایشى فوق العاده بود. او این خدمات را در كنار دیگر مشاغل شخصى و اجتماعى، آن هم در آن برهه از زمان انجام داد

روزى پیامبر صلی الله علیه و آله فاطمه علیهاالسلام را دید كه مشغول آرد نمودن گندم بود از فرط خستگى اشك در چشمانش حلقه زده بود. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: دخترم! در سختى دنیا تحمل كن، آخرتى خوب در پیش دارى. (احقاق الحق، ج 10، ص 262)

حضرت فاطمه علیهاالسلام از كسانى نبود كه خانه دارى را كارى كوچك شمرد و یا خانه را به شوق اداره و منصبى ترك گوید و یا آن را محل و مركزى براى بلندپروازى خود قرار دهد. او به این نكته آگاه بود كه كانون خانوادگى و اداره آن كمتر از اداره یك كشور نیست و حتى پایه كشوردارى بحساب مى آید. و هم مى دانست و از زبان پیامبر صلی الله علیه و آله شنیده بود كه خدمت در خانه و خانه دارى داراى اجر و حسنه است، حسنه اى كه هیچ كارى از زن با آن برابر نمى كند.

روزى رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله از اصحاب خود پرسید زن در چه حالى به خدا نزدكیتر است؟ و اصحاب پاسخ درست آن را ندانستند: فاطمه علیهاالسلام این سخن را شنید و پیام فرستاد زن در حالى به خدا نزدیكتر است كه ملازم خانه باشد و از آن بیرون نشود.(منتهى الآمال، ج1، ص 134)

او مى دانست كه خانه سنگر است، پایگاهى اجتماعى اعضاء است، همانند یك نهاد اجتماعى گرانقدر است و كارى براى زن از نظر ارزشمندى معادل خانه دارى نیست، بدین سان هم خود را به خانه دارى نهاد و اداره و مدیریت آن و نیز تربیت فرزند را در آن به وجهى نیكو پذیرا شد. او در این راه احساس خجلت و ننگى نداشت و از زیر بار وظایف آن شانه خالى نمى كرد.

نقش اول كانونی گرم

بى شك زنان در زندگى خانوادگى نقش محورى و تعیین كننده دارند، اگر مدعى باشیم كه در جوامعى كه هنوز كانون خانواده به حیات گرمى مى بخشد، زن نقش اول را ایفا مى كند، گزافه نگفته ایم، و اگر بگوییم زن سالارى جزء لاینفك زندگى خانوادگى است، بى راهه نرفته ایم. زیرا اوست كه روابط را تعیین مى كند اوست كه خانواده را رهبرى مى كند، شكیبایى اوست كه به مرد در مشكلات تحمل مى دهد و اگر او فشارى بیاورد، مرد زبون تن به هر ذلتى خواهد داد.

روزى امام على علیه السلام وارد خانه شد و فرمود: فاطمه! چیزى براى خوردن دارى؟ گفت: به خدایى كه پدرم را به پیامبرى برگزید، هیچ چیز براى خوردن نیست، اگر چیزى هم بود تو را بر خود و بچه ها مقدم مى داشتم، امام فرمود: ای فاطمه! چرا مرا خبر نمى كنى تا برایتان چیزى تهیه كنم؟

حضرت فاطمه علیهاالسلام گفت: «انى استحى من الله ان اُكلفك ما لا تقدر علیه: من از پیشگاه خداوند خجالت مى كشم كه تو را به كارى كه توان آن را ندارى وادار كنم.» (ذخائر العقبى ص 45، ینابیع الموده ج 2 ص 24، كشف الغمه ج 1 ص 469)

آری، دختر پیامبر صلى اللَّه علیه و آله اینگونه زندگى مى كرد.

در مسیر مادرى

فاطمه علیهاالسلام دختر بزرگترین رجل مذهبى و سیاسى زمان بود، براى او حضورها و موضعگیرى هائى در رابطه با حیات خانوادگى ممكن و میسر بود و مى توانست چون دیگر زنان نامدار از خانواده اشراف و سلاطین راهى توأم با ناز و تنعم را در پیش گیرد ولى او این چنین نكرد.

او خود را در نظام تكوینى حیات قرار داد كه خداوند او را موجودى با احساس لطیف و با عاطفه و شور آفریده بود و متحمل. و او این سرمایه را در راه ساختن، بعمل آوردن و رشد دادن فرزندان به كار برد. و سند این ادعا حسن و حسین و زینب و كلثوم علیهم السلام هستند. كدام مادر است كه در طول حیات خود توانسته است فرزندانى چون حسن و حسین علیهماالسلام بپروراند؟ و كدام زن شجاعى را سراغ داریم كه دختر شجاع و قهرمانى چون زینب علیهاالسلام بپروراند؟ فرزندانش هر كدام الگوى كامل مادر و پدر در همه صفات اخلاقى و انسانى و هر كدام مجسمه فضیلت و پاكى و تقوا بودند و اگر از ما نمونه هاى مكتب معجزه آساى اسلام را بخواهند ناگزیر باید فرزندان فاطمه علیهاالسلام را معرفى كنیم و این ادعائى است كه در آن گزافه و انحرافى نیست، دوست و دشمن بدان اعتراف دارند و مادرى چون فاطمه علیهاالسلام موجد این اسوه هاست.

او زنى است جوان، مادر چند كودك خردسال، در خانه اى زندگى مى كند كه محقر است، آب را از بیرون باید به خانه بیاورد و از مسافتى نسبتاً دور، گندم یا جو را باید شخصاً با دستاس آرد كند، خود باید آن را خمیر كند، و نان بپزد، خود باید لباس خود و فرزندان را بشوید، با هیزم آتش درست كند، و با دهان در آن بدمد تا آتش شعله ور گردد، خود خانه را جارو كند، محیط را براى آرامش على علیه السلام ساكت سازد. به زنان مدینه درس و مسأله دینى بیاموزد، گاهى هم به زخم بندى مجروحان جنگى بپردازد، كارهاى دستى چون پشم ریسى را انجام دهد تا كمكى براى زندگى مشترك باشد، به حق طلبى برود، به مبارزه بپردازد و...

فاطمه علیهاالسلام نشان داد كه انجام وظایف مادرى با آن امور متناقض نیست، در عین كثرت مشغله مى توان فرزندانى شایسته تربیت كرد و بگفته دكتر بنت الشاطىء مى توان چون چشمه اى شد كه از سینه كوهى بجوشد و با خود هزاران گوى و گوهر زرین و سیمین بیرون بریزد، چراکه پذیرش خدمات خانوادگى مانع از خدمات اجتماعى و سیاسى نیست و بالعكس.

ابوالفضل صالح صدر
بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان

منابع:

در مكتب فاطمه علیهاالسلام، على قائمى.

فرشته زمینى، زندگانى حضرت زهرا سلام الله علیه، روح الله حسینیان.