رابطه استرس با بحران اخلاقی

انسان اخلاقی، کسی است که ملکه روحی انسانی و فطری پاک خود را پایه و مایه اصلی تصمیم گیری ها و رویکرد و عملکرد خود قرار دهد. به عبارتی ساده تر انسان اخلاقی، همواره قواعد فطری را در زبان و زندگی خود لحاظ نموده و بر اساس معیار و عقیده و نه میل و غریزه عمل می کند.

امّا بدون شک عوامل بیرونی و درونی متعددی این ملکه را تهدید و تحدید نموده و سموم و ویروس های مخرب و مخدری را در فرآیند برون دادهای ملکه اخلاقی وارد می سازند. لذا به منظور حراست و حفاظت از این ملکه، شناخت و مطالعه عوامل آسیب زای مذکور از اصلی ترین پیش نیازهای سلامت روحی و بهداشت روانی (اخلاق) به شمار می آید.

استرس که ریشه در علل و عوامل گوناگونی دارد، یکی از همان سموم اخلاقی می باشد. امروزه روانشناسان، روانپزشکان، متخصصان و پژوهشگران زیادی ریشه ها و راهکارهای عملی برخورد با این سمّ کشنده را در سطح گسترده‌ای در نوشته ها و همایش ها و آموزش های خود طرح تبیین نموده و هشدار می دهند که بدون مدیریت و مهار استرس نمی توان با اختلالات متعدد روحی و روانی مثل افسردگی، وسواس، دلهره، احساس تنهایی، ضعف نفس و خلاصه بهداشت اخلاق و رفتار مقابله کرد.

جالب اینجاست که حتی پزشکان و متخصصان قلب و عروق و جراحان مغز و اعصاب و ... نیز عامل اصلی بخش مهمی از بیماری های جسمی را در اختلالات روحی و روانی به خصوص استرس می دانند.

تعریف اجمالی استرس

کلمه استرس از زبان انگلیسی گرفته شده و به معنای نیرو، فشار و اجبار است. در زبان فارسی «فشار روانی» را معادل آن به کار می برند.

استرس در واقع یک واکنش جسمانی، روانی و عاطفی در برابر یک محرک بیرونی که می تواند موجب سازگاری فرد با تغییرات شود، به شمار می آید.

استرس الزاماً یک واکنش منفی نیست، بلکه اکثر استرس ها نظیر استرس که به هنگام ورزش حاصل می شود در واقع موجب افزایش کارایی بیشتر جسم و روح می شود.

لذا استرس به دو گونه مفید و مضّر تقسیم می شود:

استرس مضّر، استرس مدیریت نشده ای است آثار و عوارض مخربی داشته و موجب آسیب های جدی جسمی و روانی در فرد می شود.

این نوع از استرس اخلاق و رفتار و عملکرد انسان را در تمامی ابعادش تحت الشعاع قرار داده و تعادل و ثبات فرد را در تصمیم گیری ها و تعاملات اجتماعی در هم می پیچد.

پرخاشگری، درگیری ها، اختلافات، کینه، کدورت، ناسزاگویی؛ حتی قتل و خودکشی آلوده شدن به الکل و مواد مخدر، خودزنی، همسرآزاری و فرزند آزاری، تهمت و غیبت؛ دروغ که از جمله رذایل اخلاقی به شما می‌آیند تنها بخشی از عوارض تلخ و گزنده استرس می باشند.

بد نیست بدانیم که وسواس و افسردگی، غالباً محصول استرس از نوع بد و مدیریت نشده آن است. امّا استرس مفید همانطور که گفته شد، نه تنها اخلاق و رفتار انسان را تهدید نمی کند بلکه موجب اعتدال و گرمی و حرارت و تعاملات سالم و سودمند فرد می شود.

استرس مدیریت شده، در سازگاری افراد نقش موثری داشته و این فرصت را برای آنان فراهم می آورد که با خطرات ناشی از ناآرامی و فشار روانی که ریشه بسیاری از برخوردهای غیراخلاقی می باشد بهتر و موثرتر برخورد شود.

در اینجا با عنایت به مطالب مذکور و به منظور مهار مدیریت استرس محورهای ذیل را مرور می کنیم:

1- مطالعه و بازخوانی متون مربوط به استرس و تأمل بر آثار آزاردهنده آن و نیز شناخت راه های مقابله با استرس مضّر، تمرکز و توجه تأمل فرد را در مهار استرس افزایش می دهد.

2- توکل به خدا و توسل به معصومین و تقویت بنیه معنوی نقش فوق العاده ای در مدیریت، استرس خواهد داشت «أَلاَ بِذِكْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ ». دل بستن به لرزنده ها دل آدمی را می لرزاند.

3- مثبت اندیشی و دیدن نعمت و موهبت های الهی و تمرکز ذهنی و زبانی برداشته های مثبت، از عوامل عمده کنترل استرس به شمار می آید. با مثبت اندیشی، درست مثل پروانه که گل ها را می بیند و با گل های زندگی انس می گیرد. آرام و زیبا زندگی خواهیم کرد.

4- کسب مهارت های ارتباطی، جهت تعامل سالم و سودمند با دیگران

5- ارتباط با افراد آگاه و آرام و مؤمن؛ کمال هم نشین در ما اثر مطلوب خواهد داشت.

6- مدیریت زمان و تدوین برنامه روزانه، هفتگی در زندگی و تهیه لیستی از کارهایی که می بایست بر اساس الویت بندی انجام گیرد. بی برنامگی و ناتمام گذاشتن کارها استرس را افزایش می دهد.

7- پر کاری و بیکاری موجب بیماری، و استرس از اصلی ترین بیماری هاست. پر کار و بیکاری ممنوع.

8- مسافرت های کوتاه ذهنی- گاهی در منزل و حتی اداره و پشت میز، چشم ها را ببندید. نفس عمیق بکشید، تصور کنید، در کنار ساحل دریایید و صدای زیبای مرغان دریایی را می شنوید و امواج چشم نواز دریا را تماشا می کنید. و از آرامش و هوای تازه و نسیم دلنشین ساحل لذت می برید.

9- شوخ طبعی، هنر بسیار مهمی است که در اکثر عرصه ها و موقعیت های زندگی موجب مهار بحران و مدیریت استرس خواهد شد.

10- تغذیه ورزشی و فعالیت های بدنی تنظیم را فراموش نکنید. بهداشت و سلامت جسم و روح بدون تغذیه و تحرک مناسب ممکن نیست.

11- به آنچه نمی توانی عمل کنی نیندیش. برای آنچه که نمی توانی تغییر دهی دغدغه نداشته باش. کمال گرایی و مطلق اندیشی ممنوع.

احمد رزاقی                    

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان