نخبه یعنی فرد برگزیده جامعه
لطفاً شرح مختصری از زندگی خود را برای مخاطبین سایت اینترنتی تبیان بفرمائید .
من به سال 1300 هـ . ش در تهران متولد شدم و پس از طی مراحل تحصیل علوم دینی و حوزوی در سال 1323 برای ادامه تحصیل رهسپار نجف اشرف شدم و در سال 1330 پس از اخذ درجه اجتهاد به تهران بازگشتم . در سال 1335 با احراز رتبه اول به اخذ درجه لیسانس در فقه و مبانی حقوق اسلامی و در سال 1344 به اخذ درجه دكترا در رشته فلسفه و حكمت اسلامی از دانشگاه تهران نایل شدم .
عده ای معتقدند كه انسان می تواند طبق مصالح و مفاسدی كه خود تشخیص می دهد ، زندگی كند و نیازی به دین ندارد ، نظر حضرتعالی در این زمینه چیست ؟
از نظر بنده ، این مطلب درست نیست . اگرچه عقل در بسیاری از مسائل ، حاكم مطلق است و ما حتی اعتبار قرآن را با عقل درك می كنیم و در مسائل و احكام اجتماعی تشخیص مصلحت یا مفسده تنها به عهده عقل است ؛ اما بعضی از احكام هم هستند كه عقل نمی تواند به كنه نیاز آنها پی ببرد و تنها باید به بیان شارع مقدس اكتفا كند مثل مصلحت خواندن نماز .
پیش دانسته های فكری ، معرفت شناختی ، هستی شناختی و انسان شناسی فقیه ، چه نقشی در استنباط احكام شرعی دارد ؟
به نظر من نقش فوق العاده و تعیین كننده دارد . متأسفانه دانشمندان ما بخصوص در عصر حاضر ، تصور می كنند كه استنباط هایشان از آیات قرآن و روایات باید درست مطابق فرموده خداوند باشد و اسلام هم یعنی همین . در حالی كه اسلام عبارت است از اعتقاداتی كه فقط عقل بر آن حاكم است . چیزهایی كه در روایات و حتی قرآن آمده ، تنها مشخصه دین نیستند . در بعضی مسائل ، مخصوصاً احكام عملی ، این عقل است كه مصلحت و مفسده را به ما می شناساند . پس دانسته های یك فقیه مسلماً در استنباط احكام شرعی بخصوص در احكام عملی و اجتماعی نقش مهمی دارد .
با توجه به قرائن و تهافتات آراء ، حدود آزادی رأی فقیه تا كجاست ؟ آیا رأی فقیه می تواند حریم ضروری دین یا فقه را مخدوش سازد ؟
هرگز. كار فقیه ، فقط استخراج احكام و بیان آن برای عوام است . پس بی جهت نمی تواند بگوید كه فلان كار را انجام بده یا نده . باید افراد مطلع و بصیری باشند كه مصالح جامعه را بشناسند و ضوابط كلی هم كه شارع مقدس گفته ، در نظر بگیرند و بر طبق آن حكمی بدهند .
قلمرو و گستره موضوعی ، زمانی و مكانی حكم حكومتی چیست ؟
تعبیر احكام حكومتی تعبیر تازه ای است و تعبیر دقیق تر و قدیمی تر ، احكام عمومی یا حقوق عمومی است ، یعنیمسائلی که مربوط به تمام افرارجامعه است نهمربوط به یک فرد .وبرای بقای اسلام و مملكت لازم است . این احكام ، بنا به مصلحت جامعه ، زمانی لازم الاجراهستند و در زمانی دیگر نیستند . در واقع هر حقی كه وجود دارد ، در مقابلش حكمی وجود دارد . به طور طبیعی اهمیت این احكام بیشتر از احكام شخصی مثل نماز و روزه است . چون نفع و ضرر آن به همه افراد جامعه می رسد .
امروزه مسئله ای تحت عنوان پیروی از عقل جمعی مطرح است ، نظر شما در این زمینه چیست ؟
پیروی از عقل جمعی ، كار درستی است چون درك یك نفر ممكن است به تنهایی نقائصی داشته باشد . از جهت دیگر در استنباط احكام شرعی ، درست نیست كه درك یك نفر منشاء قرار بگیرد . بلكه باید با عقل دیگران جمع شود .
بحث مصلحت گرایی و عرفی سازی از مباحث و مسائل مهم فقهی است ، به نظر شما این مسئله چه جایگاهی در فقه دارد ؟
در مورد احكام خصوصی،مصلحت گرایی جایز نیست.زیرا ما توان درك مصلحت آنها را نداریم . اما در مسائل اجتماعی و مسائلی كه مربوط به حكومت و دولت است مصلحت اندیشی اهمیت بسیار دارد . چون حرف از حق مردم و مصلحت نظام و حكومت در میان است .
شما به عنوان یك فقیه چه نظری درباره آسیب شناسی فقه كنونی دارید ؟
یكی از نقائص فقه امروز این است كه فقها به عقل ، بها نمی دهند . این ، از نظر من بالاترین آسیب است . مخصوصاً در قبل از انقلاب ، فقها و مردم معتقد بودند كه هر چه خدا و پیغمبر گفته اند باید بی چون و چرا و بدون در نظر گرفتن مصلحت جامعه ، انجام داد . اما با شروع انقلاب ، امام خمینی ( ره ) كه فردی برجسته و آگاه بودند ا زهمان ابتدا به این مسئله توجهنمودندو تأكیدکردند كه احكام اجتماعی باید به مصلحت جامعه تغییر یابد .
تعریف شما از نخبه و نظرتان راجع به كاری كه سایت تبیان در زمینه معرفی نخبگان انجام می دهد ، چیست ؟
نخبه یعنی فرد برگزیده جامعه . مردم باید از این كه یك فرد معمولی باشند ، پرهیز كنند.باید تلاش كنند تا خود را به درجات عالی برسانند . همچنین به نخبگان نیز احترام گذارند . چون وقتی فرد نخبه كه تلاش بسیاری برای بهبود وضع جامعه انجام داده است از سوی مردماحترام نبیند ناخودآگاه به سوی كشورهای خارجی كشیده می شود . كار شما هم در معرفی نخبگان نوعی احترام به شخصیت آنها و بسیار خوب و مفید است . انشاءا... موفق باشید .
