شهید اردهال و مراسم قالیشویان

در توصیف مقام این دیار كه به اردهال مشهور است، امام رضا علیه السلام به موسی بن خزرج فرمودند: نعِمَ المُوِضَع وَراردَهارْ،خوب مكانی است اردهار. (تاریخ قم)

 اردهال پس از شهادت حضرت سلطان على ‏علیه السلام به «مشهد اردهال» و به سبب حُرمت تخته قالى كه تمثیلى از پیكر پاك امامزاده است و آن را براى غسل تمثیلى به كنار نهر حمل مى‏كنند و بر آن آب مى‏ریزند، به «مشهد قالى» یا «مشهد قالى شویان» شهرت یافته است.

مراسم قالى شویان

دومین جمعه مهر ماه هر سال بزرگان فین در حرم امامزاده سلطان على بن محمدالباقر ‏علیهماالسلام قالی متبركه را از بزرگان روستای خاوه (یكی از روستاهای اطراف) تحویل می گیرند. قالی را با شور و حال وصف ناپذیری از صحن صفا به سوی نهر تاریخی شاهزاده حسین حركت می دهند. در آن مكان اهالی فین با چوب دست هایشان آب نهر را به قالی می‌پاشند، سپس از مسیر دیگری قالی را با شور و حال سابق به صحن فینی ها می آورند و آن را به بزرگان تحویل می‌دهند و آنان قالی را در محفظه یی تا سال بعد نگاه می دارند.

نزدیك به دوازده چوبدار در صحن شاهزاده حسین گرد هم می آیند و چوبهایشان را در هوا تكان می دهند و اشعار مذهبی می خوانند. به مرور اهالی فین با چوب هایشان برای شركت در مراسم جمع می شوند. فینی ها وارد صحن صفا می شوند و با سر دادن ندای حسین حسین به خونخواهی امامزاده می پردازند. وقتی میزان نفرات به حد نصاب رسید هیات امنا گزارش هایی را در ارتباط با تعمیرات و سایر اقدامات عمرانی صورت گرفته به مردم ارایه می كنند. پس از قرائت گزارش ها، برنامه لغتنامه و مرثیه خوانی انجام می شود و بعد از آن مراسم قالیشویان آغاز می شود. گفتنی است از افرادی كه مورد لعن قرار می گیرند یكی چراغ كوش كرمه  یا همان زرین كفش است كه امامزاده را به شهادت رساند او بعد از شهید كردن حضرت به روستایی گریخت و به خانه پیرزنی رفت، چراغ خانه او را خاموش كرد و در تنور منزل او پنهان شد. اهالی بعد از مدتی او را یافته و به سزای عملش می رسانند.

بررسی های تاریخی نشان می دهد علت اینكه همه ساله دومین جمعه مهرماه جلالی مراسم قالیشویان برگزار می شود ریشه در آیین های مهرپرستی ایرانیان باستان دارد. با ظهور دین اسلام ، برخی از آیین های نیك ایرانیان همچون جشن نوروز در میان مسلمانان نیز رواج پیدا كرد و برخی از آیین ها در قالب ستنهای اسلامی ظهور كرد. واقعه شهادت حضرت علی بن محمدالباقر علیهماالسلام كه در جمادی الثانی سال 106 قمری اتفاق افتاده همزمان با دومین هفته مهرماه سال شمسی بوده كه آیین جشن و پایكوبی مهرگان در ایران برپا می شده است و همچنین مردم فین آیین خاصی به نام جشن آبریزان برگزار می كردند و به نظر می رسد به هنگام شهادت حضرت، مردم سرگرم برگزاری جشن بودند ولی به محض شنیدن خبر شهادت سراسیمه خود را به مشهد اردهال می رسانند و از آن سال به بعد همه ساله در همان تاریخ (دومین جمعه مهرماه) به احترام شهادت فرزند امام پنجم مراسم قالیشویان را كه شباهتی با جشن آبریزان و آیین مهرگان دارد برگزار می كنند.

مردی از تبار حسین علیه السلام

سال 113 هجری قمری و در اوج خفقان حكومت بنی امیّه سلاسه ی امام محمّد باقر علیه السلام كه «علی» نام داشت با دعوت اهالی منطقه «چهل حصاران» (كاشان امروزی) و «فین» به آن دیار نزول اجلال كرد تا شیعیان را مراد دل و خضر راه باشد. او فرزند بلافصل امام باقر علیه السلام و برادر امام صادق علیه السلام بود و در مدت اقامت خود از جانب دو امام مأمور به تبلیغ معارف اسلام بود. سنّ شریفش را تقریباً هنگام ورود به ایران مركزی 30 سال ذكر كرده اند .

استقبال با شكوه مشتاقان در مسیر راه آن حضرت یاد آور استقبال مردم مدینه از پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه وآله بود كه پیش كش نمودن بیش از نیمی از دشت سرسبز خوابق روستای خاوه اردهال به پای آن حضرت گواه این مدّعاست .

سه سال در منطقه ی كاشان و فین به تبلیغ معارف اسلام پرداخت و فصل تابستان كه هوای كویر گرم و طاقت فرسا بود به روستای خاوه ی اردهال كوچ می كردند و مهمان اهل آن دیار بودند. نماز جمعه را در محلّی به نام مصلّا اقامه می كردند كه میعادگاه عاشقانی بود كه از ولایات جاسب، قم، اردهال، فین و چهل حصاران می آمدند.

تا اینكه بالاخره شب سیرتان، فروغ خورشید را برنتافتند و به خاموشی اش توطئه چیدند. در 27 جمادی الثّانی سال 116 هجری قمری كه مصادف با اوائل مهر ماه بود، عمّال بنی امیّه اطراف خیمه گاه آن حضرت را محاصره كردند و جنگی نابرابر آغاز شد كه بنابر اقوال ، 13 روز به طول انجامید.

در این جنگ نیروهای امامزاده سلطانعلی بسیاری از افراد دشمن را از بین می برند و در نهایت زرین كفش (حاكم اردهال ) حیله می اندیشد و چهل تن از زنان و دختران كلجاری را برهنه به میدان جنگ می فرستد كه امامزاده عقب نشینی می كند و در پناه سنگی در «درّه ی ازناوه» به نماز و دعا می پردازد. در این هنگام افراد دشمن به حضرت سلطانعلی و یارانش، حمله می کنند و عاقبت آن بزرگوار غریبانه و در حال سجده نماز وصال چونان جدّ غریبش حسین علیه السلام، سر از بدنش جدا می شود و به شهادت نائل می گردد.

خبر شهادت به مردم كاشان و محله فین می رسد. مردم فین كاشان چوب و چماق به دست راه می افتند و به منطقه می‌رسند و دشمنان را نابود می كنند و امامزاده سلطانعلی را در قالیچه ای می پیچند و در نهری كنار شاهزاده حسین غسل داده و سر و سینه زنان در حالی كه چوب و چماق به دست دارند در اردهال به خاك می سپارند. این تشییع جنازه رسم هر ساله شد كه در جمعه ی دوم پاییز كه به جمعه قالیشویان معروف شده عاشقان آن حضرت از گوشه و كنار جمع می‌شوند و به سوگواری می پردازند .

با وجودی كه آن حضرت یكی از چهار امامزاده بلافصل و دارای تاریخ مستند در ایران است و فضائل و كرامات بسیاری از او سر زده است اما به علّت قرار گرفتن زیارتش در مسیری كه شاهراه نیست و از دیدگاه علمی و تحقیقی هم كاری بایسته و شایسته آن حضرت انجام نشده است، ناشناخته مانده است .

محمودشریفی (كمیل)

                                                                                                                                فرآوری: ابوالفضل صالح صدر

منابع:

مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی (شبكه اطلاع رسانى شارح).

اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی کاشان.

روزنامه اعتماد، شماره 1104.