کیفر خورنده مال یتیم در دنیا به فرزندانش می‌رسد

امام باقر (علیه السلام) فرمود: کیفر خورنده مال یتیم در دنیا پس از وی به فرزندانش می‌رسد و وبال آن در آخرت دامنگیر خودش می‌شود. 

کیفر خورنده مال یتیم در دنیا پس از وی به فرزندانش می‌رسد

خوردن مال همه کس بدون مجوز شرعی حرام است ولی این حکم در مورد یتیمان بسیار مۆکدتر است چرا که نیاز شدید آنها از یک سو و نداشتن سرپرست از سوی دیگر، و عدم امکان دفاع از خویش، از سوی سوم، سبب می شود که مسأله از اهمیت فوق العاده ای برخوردار گردد.

خوردن مال همه کس بدون مجوز شرعی حرام است ولی این حکم در مورد یتیمان بسیار مۆکدتر است چرا که نیاز شدید آنها از یکسو و نداشتن سرپرست از سوی دیگر، و عدم امکان دفاع از خویش، از سوی سوم، سبب می شود که مسأله از اهمیت فوق العاده ای برخوردار گردد.

قرآن کریم درباره ی خوردن مال یتیم سهمناک ترین آیات را بدون هرگونه پرده و پوششی چونان خورشید روشن در معرض دیدگان جهانیان قرار داده و می فرماید: "إن الذین یأکلون أموال الیتامی ظلما إنما یأکلون فی بطونهم نارا وسیصلون سعیرا"؛ سوره ی نساء، آیه ی 10، به راستی آنان که اموال و دارایی یتیمان را به ستم می خورند، جز این نیست که آتشی در شکم خود فرو می برند، و به زودی در آتشی فروزان درآیند.

مصداق ظلم

إن الذین یأکلون أموال الیتامى ظلما: کسانى که از اموال یتیمان سود مى برند و تصرفات ناحق و ظالمانه در ثروت ایشان مى کنند...

منظور از اکل مال یتیم تنها خوردن و بلعیدن آن نیست. علت اینکه از میان منافع مال، تنها خوردن را ذکر کرده است، این است که این فایده غالب تر و مهم تر است و فواید دیگر تابع آنند. نظیر آن: " لا تأکلوا أموالکم بینکم بالباطل؛ یعنى اموالشان را به باطل مخورید. " سوره بقره آیه 188، و همچنین "لا تأکلوا الربوا؛ ربا مخورید. " سوره ی آل عمران آیه 130،است.

علت اینکه خوردن مال یتیم را مقید ساخته است به اینکه ظالمانه باشد ،این است که گاهى خوردن آن از روى استحقاق است و به عنوان اجرت یا قرض می باشد چنان که گذشت و بنابر این ظلم نیست و عیبى ندارد ممکن است گفته شود هر گاه مال یتیم را به عنوان اجرت یا قرض، بردارد، دیگر مال یتیم را نخورده بلکه مال خودش را خورده است و آیه را با آن سر و کارى نیست. گوئیم: خیر، بلکه مال یتیم را خورده است، لکن نه از راه ظلم، و اگر فرض کنیم که مال خودش را خورده است باز هم ذکر کلمه ی «ظلم» در اینجا براى تاکید و بیان این است که خوردن مال یتیم، تنها از راه ظلم و ستم ممکن است.

از امام رضا (علیه السلام) سۆال کردند: کمترین مقدارى که به واسطه آن انسان خورنده مال یتیمى شمرده می شود، و مصداق تهدید قرآن قرار می گیرد، چه اندازه است؟ فرمود: کم و زیاد آن یکسان است به شرطى که نیت شخص این باشد که آن را برنگرداند.

کیفر خوردن مال یتیم

و سیصلون سعیرا: به زودى گرفتار آتشى مى شوید که براى سوزانیدن، برافروخته شده است. و سیصلون سعیرا "سیصلى" در اصل از ماده ی"صلى" (بر وزن درد) به معنى داخل شدن در آتش و سوختن است و "سعیر" به معنى آتش شعله ور است.

در این جمله، قرآن مى گوید: علاوه بر اینکه آنها در همین جهان در واقع آتش می خورند، به زودى در جهان دیگر داخل در آتش برافروخته اى می شوند که آنها را به شدت می سوزاند. اینکه در آیه، کلمه «بطون» (شکمها) ذکر شده و چنین افاده کرده است که:

مال یتیم خوردن و شکم را به آن انباشتن. برافروختن آتش در شکم است، به عنوان تاکید است و گرنه خوردن براى پر کردن شکم است. اینگونه تاکیدها در محاورات مردم معمول است. مثلا مى گویند: بچشم دیدم. بزبانم گفتم بپایم رفتم و... حلبى از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که: در کتاب على بن ابى طالب است که خوردن مال یتیم به ستم، بزودى شخص را به کیفر خود گرفتار می کند هم در دنیا و هم در آخرت. در دنیا کیفرش همان است که خداوند می فرماید: «و لیخش الذین لو ترکوا... » و در آخرت آن است که، «إن الذین یأکلون... »

رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمود:‌ چون به معراج برده شدم، گروهی را دیدم که آتش در شکمشان ریخته می‌شد و از پشت آنان خارج می‌شد. پرسیدم: ای جبرئیل! این‌ها کیان‌اند؟ فرمود: کسانی هستند که از روی ستم اموال یتیمان را خورده‌اند.

امام باقر (علیه السلام) فرمود: در کتاب علی (علیه السلام) آمده است که کیفر خورنده مال یتیم در دنیا پس از وی به فرزندانش می‌رسد[و این، اثر وضعی رفتار اوست که به فرزندانش می‌رسد] و وبال آن در آخرت دامنگیر خودش می‌شود.

چرا خوردن مال یتیم حرام است؟

علت حرمت خوردن مال یتیم این است که یتیمان بتوانند به زندگى خود (با بى نیازى) ادامه دهند، و روى پاى خود بایستند، و فرزندان کسانى که مال یتیمان در دست آنان است از چنین سرنوشتى (که اموالشان را کسانى بخورند) در امان مانند، زیرا خداوند چنین کیفرى را یادآور شده است.

بدترین خوردنی ها

به مال یتیم، جز به بهترین وجه مصلحت یتیم، نزدیک نشوید

اینکه از نزدیک شدن به مال یتیم نهى فرموده براى این است که دلالت بر عمومیت مطلب کند، یعنى بفهماند که تنها خوردن آن حرام نیست، بلکه استعمال و هر گونه تصرفى در آن نیز حرام است مگر اینکه منظور از تصرف در آن حفظ آن باشد آن هم به شرطى که بهترین راه هاى حفظ بوده باشد. و نهى از نزدیکى به مال یتیم هم چنان امتداد دارد تا زمانى که یتیم به حد رشد و بلوغ برسد، و دیگر از اداره اموال خود قاصر و محتاج به تدبیر ولى خود نباشد.

امام باقر «علیه السلام» می فرمایند: این جمله را رسول خدا «صلی الله علیه وآله» بسیار مى فرمود: « بدترین خوردنیها خوردن مال یتیم است».

امام صادق «علیه السلام»: هر کس یتیمى را تا زمانى سرپرستى کند که یتیمى او به پایان برسد، یا خود بتواند به کار خویش سامان دهد، خداى بزرگ بهشت را بر او واجب کند، چنان که آتش را براى خورنده مال یتیم واجب کرده است.

آثار یتیم نوازی

نرم‌دلی: رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمود: با یتیمان مردم مهربانی کنید تا با یتیمان شما مهربانی شود.

حضرت رسول (صلی الله علیه وآله) فرمود: هر یک از شما به سنگدلی خود پی برده است به یتیمی نزدیک شود و با وی مهربانی کند و بر سرش دست کشد؛ در این صورت قلبش به اذن خدا نرم شود، زیرا برای یتیم حقی است.

در حدیثی دیگر فرمود: وی را بر سفره خود بنشاند و بر سرش دست کشد، تا قلبش نرم شود.

گرامی شدن: رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمود: هرکس یتیمان را گرامی داشت خدا وی را گرامی خواهد داشت.

شایستگی بهشت: پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمود: هرگاه یتیم بگرید، عرش برای او بلرزد و پروردگار متعال می‌فرماید: کیست آنکه بنده مرا - که در کودکی پدر و مادرش را از او گرفته‌ام- به گریه درآورده؟ به عزت و جلالم سوگند کسی او را آرام نمی‌کند جز آنکه بهشت را برای او واجب می‌کنم؛ همچنین فرمود: ای علی! هر کس با مال خود نیازهای یتیمی را برآورد تا او بی‌نیاز شود، البته بهشت بر او واجب می‌شود. نیز فرمود:‌ هر کس یتیمی را به خانواده مسلمانی ضمیمه کند تا بی‌نیاز شود البته بهشت بر او واجب است.

برترین غرفه بهشت:‌ امام باقر (علیه السلام) فرمود: چهار چیز است که در هر یک از مۆمنان باشد خدا وی را در برترین درجه در غرفه‌ای برتر از همه غرفه‌ها در جایگاهی بسیار شریف جای می‌دهد: کسی که یتیم را پناه دهد و به او توجه کند و برایش پدری مهربان باشد.

پاداش تأمین یتیم: رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمود: هر کس سه یتیم را سرپرستی کند همانند کسی است که شب‌ها را عبادت کند و روزها را روزه بگیرد و مانند کسی است که هر روز شمشیرش را در راه خدا از نیام بکشد و من و او همانند دو برادر در بهشت هستیم...

پاداش مهرورزی به یتیم: رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمود: هرکس دست خود را از روی مهربانی بر سر یتیمی بکشد خدا در برابر هر تار مویی که دستش بر آن بگذرد برایش نیکی می‌نویسد و اگر او را گریان یافتی با لطف و مدارا، آرامش کن؛ همچنین فرمود: ای علی! هرکس از روی رحمت دستش را بر سر یتیمی بکشد خدای عزیز در برابر هر تار مویش در قیامت نوری به وی عطا کند.

بخش قرآن تبیان

منابع :

مفاتیح‌الحیات » آیت‌الله جوادی آملی»

تفسیر موضوعی آیة الله جوادی آملی ج5

تفسیر نمونه، ج‏3

ترجمه مجمع البیان، ج‏5

تفسیر هدایت، ج‏2

انوار درخشان، ج‏3

ثواب الاعمال-ترجمه انصارى

پاداش نیکى‏ها و کیفر گناهان

مستدرک الوسائل ،ج2

بحارالانوار ج 79

پیام قرآن ج6