اهمیت اعتقاد به معاد

انگیزه ی فعالیتهای زندگی تأمین نیازها و خواسته ها و نیل به ارزشها و آرمانها و در نهایت رسیدن به سعادت و کمال نهایی است و چندی و چونی کارها و کیفیت جهت دادن به آنها بستگی به تشخیص اهدافی دارد که تلاشهای زندگی برای رسیدن به آنها انجام می گیرد. بنابراین شناخت هدف نهایی زندگی برای رسیدن، نقش اساسی را در جهت دادن به فعالیتها و انتخاب و گزینش کارها ایفا می کند. و در واقع عامل اصلی در تعیین خط مشی زندگی را نوع نگرش و بینش و شناخت انسان نسبت به حقیقت خود و کمال و سعادتش تشکیل می دهد. به همین دلیل به اهمیت باور انسان به معاد و زنده شدن دوباره ی او در این مختصر می پردازیم .

باور انسانها به رستاخیز

کسی که حقیقت خود را تنها مجموعه ای از عناصر مادی و فعل و انفعالات پیچیده ی آنها می پندارد و حیات خود را منحصر به زندگی چند روزه ی دنیا می انگارد و لذت و سعادت و کمالی را ورای بهره های مربوط به همین زندگی نمی شناسد، رفتارهای خود را به گونه ای تنظیم می کند که تنها نیاز های دنیوی و خواسته های این جهانیش را تأمین کند، اما کسی که حقیقت خود را فراتر از پدیده های مادی می داند و مرگ را پایان زندگی ندانسته آن را نقطه ی انتقال از جهان گذرا به جهان جاودانی می شناسد و رفتارهای شایسته ی خود را وسیله ای برای رسیدن به سعادت و کمال ابدی می شمارد، برنامه ی زندگیش را به گونه ای طرح و اجرا می کند که هر چه بیشتر و بهتر برای زندگی ابدیش سودمند باشد. واز سوی دیگر، سختیها و ناکامیهای زندگی دنیا، او را دلسرد و ناامید نمی کند و از تلاش در راه انجام وظایف و کسب سعادت و کمال ابدی ، باز نمی دارد.

تأثیر این دو نوع انسان شناسی منحصر به زندگی فردی نیست بلکه در زندگی اجتماعی و رفتارهای متقابل افراد نسبت به یکدیگر نیز تأثیر به سزایی دارد و اعتقاد به حیات اخروی و پاداش و کیفر ابدی، نقش مهمی را در رعایت حقوق دیگران و احسان و ایثار نسبت به نیازمندان بازی می کند و در جامعه ای که چنین اعتقادی زنده باشد برای اجرای قوانین و مقررات عادلانه و جلوگیری از ظلم و تجاوزبه دیگران کمتر نیاز به اعمال زور و فشار خواهد بود و طبعا در صورتی که این اعتقاد ، جهانی و همگانی شود مشکلات بین المللی هم به صورت چشمگیری کاهش خواهد یافت. با توجه به این نکات اهمیت مسأله ی معاد روشن می شود و حتی اعتقاد به توحید به تنهایی (و بدون اعتقاد به معاد) نمی تواند تأثیر کامل و گسترده ای در بخشیدن جهت مطلوب به زندگی داشته باشد. و از این جا راز اهتمام ادیان آسمانی و بخصوص دین مقدس اسلام به این اصل اعتقادی و تلاش فراوان انبیای الهی برای راسخ کردن این عقیده در دلهای مردم آشکار می گردد. (1)

معاد و ادیان و ملل

همه ی ادیان و مذاهبی که به پرستش خدای تعالی دعوت می کنند و بشر را به نیکو کاری امر و از بدکاری نهی می نمایند، برای انسان معاد و زندگی دیگری پس از مرگ قائلند. زیرا هر گز تهدید نمی کنند که نیکو کاری وقتی ارزش خواهد داشت که پاداش نیکی به دنبال خود داشته باشد و چون این پاداش در این جهان مشهود نیست ناگزیر پس از مرگ در جهان دیگری و با زندگی دیگری خواهد بود. گذشته از آن در مقابر بسیار باستانی کشف شده علائم و آثاری دیده می شود که دلالت دارد براینکه انسان قدیم به زندگی دیگری پس از مرگ ایمان داشته و به حسب اعتقاد خود برای اینکه مرده در آن جهان آسایش داشته باشد تشریفاتی انجام می داده است. (2)

اهتمام قرآن به مسأله ی معاد

بیش از ثلث آیات قرآن ارتباط با زندگی ابدی دارد. در یک دسته از آیات برلزوم ایمان به آخرت تأکید شده، (3) و در دسته ی دیگر، پیامدهای افکار آن، گوشزد شده، (4) و در دسته ی سوم نعمتهای ابدی، (5) و در دسته ی چهارم عذابهای جاودانی، بیان شده است. (6) همچنین در آیات فراوانی رابطه ی بین اعمال نیک و بد با نتایج اخروی آنها ذکرگردیده، و نیز با شیوه های گوناگون امکان و ضرورت رستاخیز مورد تأکید و تبیین قرار گرفته و به شبهات منکران، پاسخ داده شده، چنانکه منشاء تبهکاریها و کجرویها فراموش کردن یا انکار قیامت و روز حساب، معرفی شده است. (7)

از دقت در آیات قرآنی به دست می آید که بخش عمده ای از سخنان پیامبران و بحثها و جدلهای ایشان با مردم، اختصاص به موضوع معاد داشته است و حتی می توان گفت که تلاش آنها برای اثبات این اصل، بیش از تلاشی بوده که برای اثبات توحید کرده اند. زیرا اکثر مردم، سرسختی بیشتری برای پذیرفتن این اصل نشان می داده اند. علت این سرسختی را در دو عامل می توان خلاصه کرد:

1- عامل مشترک در انکار هر امر غیبی و نامحسوس. 2- عامل مختص به موضوع معاد یعنی میل به بی بند و باری و عدم مسئولیت. زیرا همان گونه که اشاره شد اعتقاد به قیامت و حساب، پشتوانه ی نیرومندی برای احساس مسئولیت و پذیرفتن محدودیتهای رفتاری و خودداری از ظلم و تجاوز و فساد و گناه است و با انکار آن، راه برای هوسرانیها و شهوت پرستیها و خودکامگی ها باز می شود. قرآن کریم در آیات 3 تا 5 سوره ی قیامت با اشاره به این عامل می فرماید: آیا انسان چنین می پندارد که استخوانهایش را (پس از متلاشی شدن) جمع نخواهیم کرد؟ چرا (این کار را خواهیم کرد) در حالیکه توانائیم سرانگشتانش را (مانند اول) هموار سازیم. بلکه انسان می خواهد جلوی خویش را باز کند (و بی بند و بار باشد) .(8)

قرآن کریم در آیه ی 79 سوره ی یس می فرماید: آیا انسان نمی بیند که ما او را از قطره ی آبی آفریدیم؟ آنگاه به مقام مخاصمه برمی آید و آفرینش خود را فراموش می کند و برای ما مثل آورده می گوید این استخوانهای پوسیده را چه کسی زنده می کند؟ بگو: آنها را کسی زنده می کند که روز نخستین از نیستی به وجود آورده است. چنانکه روز نخستین آفریده ، دوباره نیز می تواند وجود دهد. (9)

همین روحیه ی ابا و امتناع از پذیرفتن معاد به معنای حقیقی را در کسانی می توان یافت که در گفته ها و نوشتارهایشان می کوشند که "رستاخیز" و "روز واپسین" و دیگر تعبیرات قرآنی درباره ی معاد را بر پدیده های این جهانی و رستاخیز ملتها و تشکیل دادن جامعه ی بی طبقه و ساختن بهشت زمینی تطبیق کنند یا عالم آخرت و مفاهیم مربوط به آن را مفاهیمی ارزشی و اعتباری و اسطوره ای قلمداد نمایند.(10)

قرآن کریم چنین کسانی را "شیاطین انس" و "دشمنان انبیاء" دانسته است که با سخنان آراسته و فریبنده شان به راهزنی دلها می پردازند و مردم را از ایمان و اعتقاد صحیح و پایبندی به احکام الهی، باز می دارند و در آیات 112 و113 از سوره ی انعام می فرماید: و بدین سان برای هر پیامبری دشمنی از شیاطین انس و جن قرار دادیم که برای فریفتن مردم پیرایه های سخن را به یکدیگر الهام می کنند و اگر خدا می خواست(جبراً جلوی آنها را می گرفت) چنین کارهایی انجام نمی دادند (ولی خواست خدا این است که مردم در گزینش راه خوب و بد آزاد باشند) پس آنان را با دروغهایشان واگذار. و تا دلهای کسانی که به آخرت ایمان ندارند به سخنان آراسته ی آنان فرا داده شود و آنها را بپسندند و آنچه را بخواهند مرتکب شوند.(11)

چکیده ی مطالب:

برای هر چیزی غایت و نهایتی است و برای رسیدن به این غایت تلاشهایی لازم است و حیات دنیوی هم از این مسأله مستثنا نیست. اعتقاد به توحید و معاد لازمه ی حیات بشری است و باعث هدفمند شدن زندگی و از بین رفتن یأس و ناامیدی در زندگی می شود. این موضوع تنها مختص دین اسلام نیست و در ادیان دیگر نیز برای انسان معاد و زندگی دیگری پس از مرگ قائلند. قرآن کریم در بیش از ثلث آیات به این مسأله اشاره کرده و علت انکار معاد را در برخی آیات یادآور شده است.

پی نوشت:

1-    آموزش عقاید – آیت الله مصباح یزدی – درس 41 – صفحه 339و340

2-    عقاید برای نوجوانان (1) آموزش دین – علامه طباطبایی صفحه 93و94

3-    بقره/4 – لقمان/4 – نمل/3 و ....

4-    اسراء/10 – فرقان/11 – سباء/8 – مومنون/74 و....

5-    رحمن/46 تا آخر – واقعه/38تا15 – دهر/21تا11 و...

6-    حاقه/17تا20 – ملک/11تا6 – واقعه 56تا42 و....

7-    ص/26 – سجده/14

8-    آموزش عقاید، آیت الله مصباح یزدی، درس 41، ص341و342

9-    عقاید برای نوجوانان (1)، آموزش دین، ص94

10-  نمل/68 – احقاف/17

11-  آموزش عقاید، آیت الله مصباح یزدی، درس 41، ص302و343

                                                                                                                                            فرآوری: فاطمه موسوی

فهرست منابع:

1- آموزش عقاید – آیت الله مصباح یزدی

2- عقاید برای نوجوانان (1) آموزش دین – علامه سید محمد حسین طباطبایی