بانکداری اسلامی

می‌توان بانکداری بدون ربا را بانکداری مبتنی بر اصل تسهیم سود و زیان تعریف کرد0 مهم‌ترین ویژگی بانکداری بدون ربا تاکید بر فعالیت بانک‌ها طبق اصول اسلامی و رعایت مضمون آیه‌ی شریفه‌ی "احل الله البیع و حرام الربا "است که بنیاد فکری یک جامعه اسلامی شکل می‌دهد .ویژگی‌های متمایز کننده‌ی واسطه گری مالی اسلامی عبارت است از : سهیم شدن در سود و زیان ،تقویت نظارت رابطه‌ی وکیل ـ موکل، مدیریت دارایی و بدهی و هیأت شریعت.

مزایای بانکداری بدون ربا

رابطه‌ی بین بانک و مشتری، رابطه‌ی بدهکار و بستانکار نیست؛بلکه مشارکت در ریسک و پاداش است. برخلاف بانک‌های سنتی ،که حساب سرمایه و وجوه سپرده گذارن را با هم نگهداری می‌کنند، بانک اسلامی به منظور جلو گیری از اختلاط سود، حساب سرمایه و وجوه سپرده گذاران را به صورت جداگانه نگهداری می‌کند. بر خلاف بانک‌های سنتی، تأمین مالی در بانک اسلامی با ارایه ی وام نقدی صورت نمی‌گیرد، بلکه از راه مشارکت یا استفاده از ابزارهای مالی اسلامی مانند فروش اقساطی یا اجاره به شرط تملیک انجام می‌شود. بانک‌های اسلامی (همانند بانک‌های جامع)، مؤسساتی چندمنظوره هستند و نقش بانک‌های تجاری، بانک‌های سرمایه گذاری و بانک‌های توسعه‌ای را ایفا می‌کنند. بر خلاف بانک‌های سنتی که نقش آن‌ها در جذب منابع مالی و اعطای وام به کسب سود خلاصه می‌شود، تاکید بانک‌های اسلامی بر استفاده از منابع مالی برای توسعه‌ی کل جامعه است. بانکداری اسلامی در اساس، مبتنی بر سهیم شدن است. بر خلاف نظام بانکی سنتی که از لحاظ ارزشی خنثی است، نظام بانکی اسلامی یک نظام ارزشی است. بر خلاف بانک‌های سنتی که تنها مورد بررسی‌های مرسوم حسابرسی قرار می‌گیرند، بانک‌های اسلامی افزون بر حساب رسی مرسوم، مورد بررسی هیأت نظارتی مذهبی نیز قرار می‌گیرند. مطالعات و تحقیقاتی که در این زمینه به خصوص توسط اقتصاد دانان مسلمان و کار شناسان بین‌المللی صورت گرفته است، ضمن تایید مطالب مزبور، نشان می‌دهد این نظام بانکی در مقایسه با نظام بانکی سنتی از ثبات و سود آوری بیشتری نیز می‌تواند برخوردار باشد.

بخشی از منابع جذب شده در بانکداری بدون ربا به صورت قرض و بخشی دیگر به صورت سپرده‌ی سرمایه گذاری جذب می‌شود، که ماهیت سرمایه دارد و بانک اسلامی در این منابع به عاملیت سپرده گذار (در شکل سرمایه) دخل و تصرف می‌کند.

یکی از نقاط قوت نظام بانکی بدون ربا در زمینه‌ی جذب سپرده‌های اشخاص است؛ تفاوت آن با بانکداری ربوی در این است که سپرده‌ی اشخاص در این بانک‌ها صرفاً دارای وضعیت یک سپرده گذاری معمولی نیست، بلکه در واقع مشارکت در فعالیت‌ها است و سپرده گذاران قاعدتاً بایستی همانند یک شریک و سهیم باشند. در سیستم بانکداری بدون ربا، سود مشخص و از قبل تعیین شده وجود نخواهد داشت و اصل سپرده‌ی اشخاص از نظر باز پرداخت تضمین نمی‌شود. پرداخت سهم منافع سپرده گذار نیز در پایان هر سال و به هنگام تحصیل آمار و ارقام واقعی و صورت‌های مالی بانک انجام خواهد شد. در بانکداری بدون ربا شیوه‌ی رفتاری و یا به طور کلی عملیات بانکی بر خلاف بانکداری متعارف، تحت شرایء قصد، زمان، مکان و با نظم و توالی معینی که با موازین اسلامی مطابقت دارد، انجام می‌شود و این خصوصیت از ویژگی‌های بارز بانکداری بدون ربا است.

در نظام بانکداری بدون ربا هر فعالیتی بر اساس یکی از عقود اسلامی که مناسب‌ترین عقد در آن نوع فعالیت باشد انجام می‌پذیرد و طبیعتاً قواعد شرعی آن عقد بر معامله حاکم خواهد بود. لذا معاملات انجام شده مشمول مضامین ربا نخواهد شد. نگاهی گذرا به نحوه‌ی تامین منابع مالی فعالیت‌های اقتصادی که بانک اسلامی در آن سرمایه گذاری می‌کند، نشان می‌دهد که سرمایه گذار، بانک و سپرده گذار هر یک در حد منابعی که در این سرمایه گذاری‌ها به کار گرفته‌اند، نیاز مالی فعالیت‌های مزبور را رامین می‌کنند.

در بانکداری بدون ربا بر عکس بانکداری سنتی، به دلیل ارتباط منطقی که بین سه گروه سپرده گذار، بانک و سرمایه گذار وجود دارد،این سه گروه در عمده فعالیت‌های اقتصادی جامعه به نحو کاملا وابسته شریک و سهیم هستند. طبعاً این نحوه‌ی عمل کاملاً با موازین اسلامی مطابقت دارد. چنین وابستگی در فعالیت‌ها  می‌تواند پیوستگی و همبستگی شکست ناپذیری را به وجود آورد که در بانکداری جهانی بی نظیر است. بانکداری بدون ربا نهادی مطلوب جهت تعدیل و توزیع مناسب بخش اعظم در آمد ناشی از فعالیت‌های اقتصادی بین افراد جامعه است. این ویژگی یکی دیگر از خصوصیات بارز بانکداری بدون ربا است که آن را از بانکداری سنتی متمایز می‌کند. در بانکداری بدون ربا، بانک‌ها ریسک فعالیت‌های خود را به تنهایی تحمل نمی‌کنند، بلکه ریسک عمده‌ی فعالیت‌های اقتصادی کل جامعه بین مجموعه‌ی سه گروه مزبور تقسیم می‌شود.

بانک اسلامی با ریسک توقف و یا ورشکستگی به مفهوم آنچه در بانکداری سنتی متداول است رو به رو نخواهد شد. در بانکداری سنتی که اساس عملیات آن روی قرض پایه گذاری شده است، ریسک عملیات به نحو مطلوب توزیع نمی‌شود. در واقع هم صاحبان منابع تجهیز شده و هم مصرف کنندگان این منابع  بر مبنای روابط حقوقی ایجاد شده بین بانک و مشتری دائم و مدیون بانک هستند. سپرده گذار به صورت جداگانه و فارغ از هر نوع اتفاق مطلوب یا نامطلوب اقتصادی و تحت هر شرایطی بانک را ملزم به تأییدیه طلب خود می‌داند. در بانکداری بدون  ربا به واسطه‌ی اصول تعریف شده‌ی بین سپرده گذار، بانک و تسهیلات گیرنده این قبیل مشکلات تا حدودی برطرف شده است.