بیان واقعیت، سیاه‌نمایی نیست
اصغر فرهادی که یکشنبه 28 فروردین در نشست نقد و بررسی «جدایی نادر از سیمین» در فرهنگسرای رسانه سخن می‌گفت، گفت: «تلاش نکردم فیلم تلخ بسازم چرا که خود قصه، لحنش را به من می‌گوید. بنابراین فیلممان تلخ است اما فیلمساز تلخ‌اندیشی نیستم چرا که این دو موضوع از یکدیگر قابل تفکیک هستند.»
وی خاطرنشان کرد: «به هر حال فیلم در شرایط امروز جامعه ما ساخته شده و واکنشی به این روزگار است. پس نمی‌توان انتظار داشت واکنش سرخوشانه‌ای باشد. اگر فیلم می‌خواهد صادق باشد این تلخی اجتناب ناپذیر است.»
فرهادی در ادامه با اشاره به برخی از اظهار نظرها مبنی بر عبوس بودن فیلمش مطرح کرد: «در مورد فیلم سه عبارت عبوس،تلخ و ناامید مطرح شده است که تلخی آن را می‌پذیرم، اما فیلم عبوس نیست، فضایش ابری و دلگیر نیست، به لحاظ دیداری رنگ گرمی دارد که آنرا از عبوس بودن دور می‌کند.»
وی در عین حال مطرح کرد: «هرچند در کلیشه‌های رایج این گونه قصه‌ها فضای سردی دارند، اما ما به عنوان سازندگان فیلم نمی‌خواستیم عبوس بودن بر فیلم سایه بیاندازد. از سوی دیگر ارتباطات آدم‌های فیلم تلخ نیست، آدم‌های این فیلم از آزار یکدیگر رنج می‌برند و از این موضوع خوشحال نیستند و همه آنها شرافتی دارند.»
کارگردان «جدایی نادر از سیمین» در پاسخ به پرسشی درباره اینکه مضمون اصلی این فیلم دروغ است و آیا این فیلم واکنشی نسبت به شرایط جامعه نیست، گفت: «مضمون اصلی فیلم دروغ نیست. در فیلم تم‌های مختلفی وجود دارد که هر تماشاگر بنا بر زاویه دید خودش با آنها همراه می‌شود. یکی از این تم‌ها اخلاق است که دروغ هم زیر مجموعه همین است.»
فرهادی خاطرنشان کرد: «فیلم دست تماشاگر را باز می‌گذارد تا دغدغه‌اش را دنبال کند و چیزی را به او تحمیل نمی‌کند.»
کارگردان «درباره الی» و «چهارشنبه سوری» در بخش دیگری از نشست،درباره سیاه‌نمایی در فیلم‌هایش گفت: «سیاه‌نمایی اصطلاح نادرستی است. درست نیست هر فیلمی که از گل و بلبل بگوید خوش‌بینانه تلقی شود. چرا که آن فیلم در دل خود سیاه نمایی دارد، منتهی تماشاگر آن سیاه نمایی را متوجه نمی‌شود.»
او افزود: «این وضعیت همانند وضعیت فرد بیماری است که از بیماری مهلکی رنج می‌برد، اما پزشک معالجش این بیماری را از او پنهان می‌کند و واقعیت را به او نمی‌گوید، بنابراین بیان واقعیت، سیاه‌نمایی نیست.»
در مورد فیلم سه عبارت عبوس،تلخ و ناامید مطرح شده است که تلخی آن را می‌پذیرم، اما فیلم عبوس نیست، فضایش ابری و دلگیر نیست، به لحاظ دیداری رنگ گرمی دارد که آنرا از عبوس بودن دور می‌کند
فرهادی با اشاره به انتشار برخی از اظهار نظرها مبنی بر اینکه فیلمساز ناامیدی است، گفت: «اینکه عده‌ای مرا به عنوان فیلمساز ناامید متهم می‌کنند درست نیست. وقتی فیلم اجازه تاویل‌های مختلف به تماشاگر می‌دهد نباید نگران اینگونه نظرها باشیم، اما موضوع اینجاست که برخی از این اظهار نظرها را از سر صداقت نمی‌بینم.»
وی معتقد است: «فیلمی که تماشاگر را مایوس می‌کند، اصلا به تماشاگر فرصت فکر کردن نمی‌دهد. زیرا او را ناامید می‌کند، اما تماشاگر فیلم «جدایی نادر از سیمین» صرفنظر از اینکه فیلم را دوست داشته باشد یا نه، درگیر پرسش‌های فیلم می‌شود. بنابراین فیلمی که باعث حرکت تماشاگر می‌شود و او را به پرسش‌گری وا می‌دارد چگونه می‌تواند ناامید کننده باشد؟»
فرهادی در ادامه این نشست درباره محوریت دروغ در فیلم‌هایش یادآور شد: «فیلم «جدایی نادر از سیمین» فیلمی واقع گرا و درباره این جامعه است، بنابراین نمی‌شود آدم‌هایش دروغ نگویند چون آدم‌ها در جامعه فعلی ما دروغ می‌گویند. در محیطی که زندگی می‌کنیم، محیط نسبت به آدم‌ها بسیار دروغ‌گو تر است. ما مدام با وعده‌های توخالی روبرو می‌شویم. هرچند از بسیاری جهات جامعه ما سرافراز است، اما از بسیاری جهات هم مردم آسیب دیده‌ای داریم.»
فرهادی با اشاره به وجوه گوناگون پرداختن به دروغ در سه فیلم «جدایی نادر از سیمین»، «درباره الی» و«چهارشنبه سوری» توضیح داد: «درست است دروغ یکی از تم‌های مشترک کارهای من است، اما بعد از«چهارشنبه سوری» ابعاد دیگری برایم پیدا کرده است، چرا که اسم هر نوع پنهان‌کردنی را دروغ نمی‌گذارم. »
او افزود: «ما از دروغ گویی آدم‌های فیلم «جدایی» بدمان نمی‌آید چون نیت آنها را درک می‌کنیم. آدم‌های فیلم در مقایسه با آدم‌های واقعی جامعه ما کمتر دروغ می‌گویند. آنها به راحتی دروغ نمی‌گویند و از دروغگویی خود رنج می‌برند پس نمی‌توان نام رفتار آنها را دروغ گویی گذاشت.»
کارگردان «جدایی نادر از سیمین» تصریح کرد: «کل فیلم آکنده از دروغ نیست چرا که فیلم فضایی شرافت‌مندانه‌ی دارد که در این فضا دروغ‌ها به چشم می‌آید. اگر این همه شرافتمندی نبود، این دروغ‌ها به چشم نمی‌آمد. بنابراین فیلم بستر
سفیدی است که لکه‌ها در آن دیده می‌شوند.»
وی ادامه داد: «برای رفتار یک آدم در هر یک از فیلم‌هایم چندین دلیل می‌گذارم تا تماشاگر به صورت ناگهانی با یک واقعیت روبرو نشود و زمینه‌سازی‌های لازم انجام شده باشد. از سوی دیگر درگیری میان دو طبقه مطرح شده در فیلم ناشی از سوء تفاهمی است که همواره درباره اخلاقیات و مادیات در میان این دو طبقه وجود دارد.»
فرهادی سپس درباره تلخی جامعه که در فیلم‌هایش منتقل می‌شود، توضیح داد: «هیچ فیلمی نمی‌تواند ادعا کند، تصویرگر کل جامعه است. به ویژه در جامعه ما که دربردارنده طیف‌های فرهنگی، قومی و طبقاتی بسیار گسترده‌ای است. نمی‌توان ادعا کرد فیلم تصویری از کل جامعه ارائه می‌دهد، اما می‌توان ادعا کرد تصویری از بخشی از جامعه ایران از زاویه اخلاق در یک دوره به خصوص در این فیلم مطرح شده است. ضمن اینکه شخصیت‌های فیلم را به کل جامعه تعمیم نمی‌دهد، اما آنها را نمونه‌هایی از بخشی از جامعه ایران می‌داند.»
او در پاسخ به پرسش یکی از حاضران درباره‌ی اینکه شخصیت سیمین در این فیلم نماینده زن ایرانی نیست و نادر اسوه مرد ایرانی است، گفت: «اینکه یک شخصیت را اسوه یا نمود یک جریان کلی بدانیم ناشی از تصورات نادرستی است که از سال‌های دورتر می‌آید که آن فضاهای محدود، برخی از عناصر فیلم‌ها را به عناصری بزرگتر تعمیم می‌دادند.»
فرهادی ابراز عقید کرد: «سیمین یکی از میلیون‌ها زن ایرانی است. اساسا با کسی که به صورت ایدئولوژیک به سینما نگاه کند بحثی ندارم. هرگز ادعا نکرده‌ام شخصیت‌های فیلم، تصویری از همه خانواده‌های ایرانی ارائه می‌دهد بلکه نمونه‌ای از خانواده‌های جامعه ما هستند.»
این کارگردان در پاسخ به پرسش یکی دیگر از تماشاگران درباره پرداختن به درگیری‌های طبقات مختلف اجتماعی در آثارش هم مطرح کرد: «این گونه نیست که درگیری‌ها میان طبقات مختلف باشد زیرا در ایران اصلا طبقه بندی فرهنگی اجتماعی نداریم، بلکه بیشتر طبقه‌بندی اقتصادی داریم. از آنجا که در این سال‌ها نوسانات بسیار زیاد اجتماعی داشته‌ایم حرکت میان طبقات در حالت طبیعی ایجاد نشده است.»
کل فیلم آکنده از دروغ نیست چرا که فیلم فضایی شرافت‌مندانه‌ی دارد که در این فضا دروغ‌ها به چشم می‌آید. اگر این همه شرافتمندی نبود، این دروغ‌ها به چشم نمی‌آمد. بنابراین فیلم بستر سفیدی است که لکه‌ها در آن دیده می‌شوند
وی یادآور شد: «ضمنا موقع نوشتن قصه به این فکر نمی‌کنم که درباره چه طبقه‌ای چگونه بنویسم بلکه به دنبال این هستم که یک قصه جذاب با اصول و ستون‌های درست پیدا کنم. این تم‌ها به صورت ناخودآگاه در درون قصه نهفته است و من بعضی از آنها را پررنگ تر می‌کنم.»
فرهادی همچنین درباره پایان‌بندی فیلم‌هایش گفت: «در سینما به دنبال این هستم که به موخره فیلم اهمیت بدهم. اگر
بپذیریم فیلم نقطه اوج و موخره دارد، من تلاش می‌کنم موخره کمی برایم ارزشمندتر از نقطه اوج باشد.»
کارگردان «جدایی نادر از سیمین» ادامه داد: «در طول فیلم، تماشاگر پاسخ معمای فیلم را پیش از پایان پیدا می‌کند، اما موخره باعث می‌شود تماشاگر کمی آرام شود و از فضای احساسی وارد فضای تعقلی شود. اگر تماشاگر با فضای احساسی از سالن سینما بیرون برود، دیگر نمی‌تواند درگیر پرسش‌های فیلمش شود، اما من می‌خواهم تماشاگر در این فضای تعقلی قرار بگیرد، بنابراین به موخره بیشتر اهمیت می‌دهم.»
در ادامه‌ی این نشست که در فرهنگسرای رسانه برگزار شد، شهاب حسینی یکی از بازیگران فیلم «جدایی نادر از سیمین» ضمن تشکر و تقدیر از مردم به خاطر استقبالشان از فیلم ادامه داد: «خود را مدیون مردم می‌دانم، حس بسیار خوبی دارم که تلاش ما به ثمر نشست. استقبال مردم نشان می‌دهد این گونه تجربه‌ها در کشور ما قابل تکرار است و این به دلیل توانایی‌هایی است که در این سرزمین وجود دارد ضمن اینکه به شیوه و سبک کاری اصغر فرهادی هم بر می‌گردد که قابل تقدیر است.»
حسینی ادامه داد: «نمی‌توان بگویم از شخصیت حجت فاصله گرفته‌ام، زیرا هر روز او را در خیابان‌های این شهر می‌بینم. حجت را می‌بینم که پیک موتوری است و ... زمانی هم که شخصیت او را بازی می‌کردم باز همین تصاویر ذهنی را از جامعه داشتم.»
حسینی در پاسخ به پرسشی درباره واکنش تماشاگران که به صورت خنده در برخی از لحاظ حساس بازی او ایجاد شده، پاسخ داد: «جالب اینجاست که این واکنش در سینماهای مختلف به صورت یکسان اتفاق می‌افتد و این نشان می‌دهد تماشاگران با روحیه‌ای یکسان فیلم را دیده‌اند. در بازیگری بعد از دوره‌ای دیگر هیچ یک از آموخته‌ها به کار بازیگر نمی‌آید و گاه به ضد ارزش بازیگری تبدیل می‌شود، بنابراین باید کاری کرد که همه اینها رنگ ببازد.»
وی ادامه داد: «اصغر فرهادی فضایی ایجاد می‌کند که ما به عنوان عوامل فیلم در آن زندگی می‌کنیم. اینها محصول لحظه ناب باور است. چون حس می‌کنم در آن لحظه به بالاترین درجه باور رسیده بودم که شاید یکی از واکنش های انتقال این باور، دست زدن یا خندیدن تماشاگران باشد.»
شهاب حسینی همچنین درباره تلخ بودن این فیلم گفت: «در مورد فیلم بیش از هر چیز درباره تلخی آن صحبت می‌شود،
حقیقتی که در جامعه ما وجود دارد، اما ما در بسیاری موارد ترجیح می‌دهیم صورت مسئله را پاک کنیم. تلخی این فیلم ناشی از تلخی‌هایی است که هر یک از ما در رویارویی با آن وحشت زده می‌شویم. البته باید به این نکته توجه کرد که آگاهی از این تلخی‌ها نوعی شیرینی برای ما به همراه دارد.»
این بازیگر در ادامه صحبت‌هایش در پاسخ به پرسش دیگری درباره همدلی با آدم‌های این فیلم گفت: «در آغاز قضاوت شخصی خود را در مورد آدم‌های فیلم حذف می‌کنم. بازیگر باید همچون مایع سیال و زلالی باشد که در قالب‌های گوناگون ریخته می‌شود تا بتواند تجلی گر وضعیت‌های انسانی باشد. از سوی دیگر به عنوان تماشاگر نمی‌توانم بگویم با کدامیک از شخصیت‌ها بیشتر همدلی دارم.»
وی در پایان سخنانش متذکر شد: «بهتر است از تیترسازی بپرهیزیم. هرگز نمی‌توان از یک وجه به یک کار نگاه کرد. فیلمسازی اصغر فرهادی مانند لحظه اختراع هواپیما توسط برادران رایت است. نوع فیلمسازی او سبکی است که کشف یا اختراع شده، اگر 80 درصد فیلم‌های ما همین فرایند خزشی و میلیمتری را با دقت و تمرکز طی می‌کردند، وضعیت سینمای ما بسیار بهتر بود.»
حسینی با اشاره به دقت و وسواس فرهادی در ساخت فیلم‌هایش اضافه کرد: «در چنین فضایی دیگر آدم‌ها مطرح نیستند فضا آنقدر درست است که ما در آن زندگی می‌کنیم. دغدغه ما در کنار دغدغه فیلمساز مطرح می‌شود. در این فضا بازیگری به تجربه‌ای ناب تبدیل می‌شود و مسائلی مانند شهرت یا جایزه و ... مطرح نیست.»
در بخش دیگری از این نشست هایده صفی‌یاری تدوین‌گر این فیلم با ارائه توضیحاتی درباره همکاری‌اش با اصغر فرهادی گفت: «آنچه این فیلم را برایم به یک استثنا تبدیل کرده است علاوه بر تجربه ارزشمند همکاری با اصغر فرهادی، موضوع فیلم بود که خیلی با آن درگیر شدم.»
وی ادامه داد: «بعد از سه همکاری مشترک با فرهادی، نوعی همکاری و همدلی در میان ما به وجود آمده به ویژه در این تجربه آخر خیلی ساده به این همدلی رسیدیم. فرهادی خیلی خوب ریتم را می‌شناسد و به تدوین بسیار مسلط است. بخش زیادی از تدوین فیلم به خاطر همدلی، اعتماد و انرژی بسیار خوبی است که او همواره به من منتقل می‌کند.»
صفی‌یاری درباره دشواری تدوین «جدایی نادر از سیمین» به دلیل تنوع زوایای دوربین گفت: «نوع دکوپاژ فیلم‌های فرهادی
طوری است که تصویر هم از زوایای مختلف گرفته می‌شود و هم به صورت کامل. یعنی هم جزئیات را می‌گیرد و هم کلیات و همین موضوع کار تدوین را برای من بسیار آسان کرد. زیرا فقط باید تلاش می‌کردم تا تداوم حسی بازیگران در پلان‌های مختلف حفظ شود.»
محمدرضا دلپاک که طراحی و ترکیب صداهای فیلم را بر عهده داشته با ابراز خرسندی از همکاری با فرهادی گفت: «بعد از چندین سال کار کردن فرهادی نگاه جدید صوتی را به من هدیه کرد که برایم بسیار ارزشمند است و امیدوارم در فیلم‌های بعدی این تجربه را پیگیری کنم.»
وی ادامه داد: «گاه وضعیت عاطفی فیلم بسیار مرا درگیر می‌کرد، گاهی می‌گریستم و خوشحال بودم و جزو اولین تماشاگرانی هستم که درگیر فیلم می‌شوند.»
در این نشست یکی از حاضران مطلبی را مبنی بر همزمانی اکران دو فیلم «جدایی نادر ازسیمین» با «اخراجی‌ها» مطرح کرد که فرهادی ترجیح داد،صحبتی نکند.
امیر پوریا منتقد سینما و گرداننده جلسه نیز گفت: «این دو فیلم هیچ ارتباطی با یکدیگر ندارند که با هم مقایسه شوند و من به آقای فرهادی قول داده‌ام اجازه ندهم بحث به این سمت برود.»
در حاشیه:
این نشست به دلیل ازدحام بیش از حد تماشاگران با نیم ساعت تاخیر برگزار شد. تعدادی از تماشاگران تا پایان برنامه به صورت ایستاده در این جلسه حضور داشتند که اصغر فرهادی از آنها عذرخواهی کرد.
یکی از تماشاگران حاضر در این برنامه، خانمی 80 ساله بود به درخواست محمدرضا دلپاک او درباره حضورش در این جلسه گفت: «یک فرد فرهنگی هستم، چهار بچه دارم که همه تحصیلات عالی دارم به خاطر نوه‌ام به این برنامه آمده‌ام. همه فیلم‌های خوب آقای فرهادی را دیده‌ام و همه مطلب‌های امیر پوریا را می‌خوانم. 80 سال سن دارم و خوشحالم که در این برنامه هستم.» شهاب حسینی به احترام این تماشاگر به پاخواست.
یکی از دانشجویان سینما پیش از پرسیدن سوالش خطاب به اصغر فرهادی گفت: «فیلم‌های شما را خیلی دوست دارم،، آرزو دارم روزی اصغر فرهادی بشوم.»
در این نشست که با حضور مدیر روابط عمومی بانک پاسارگاد به عنوان اسپانسر فیلم برگزار شد، اصغر فرهادی با تقدیر از همراهی‌های خوب این بانک گفت: «یکی از دلایلی که با آرامش فیلم را ساختم همراهی‌های بسیار خوب بانک پاسارگاد بود. آنها شان فیلم را به خوبی رعایت کردند. این بهترین خاطره من در سینما به لحاظ سرمایه‌گذاری و تولید است. هیچ جا از من نخواستند تصویری از بانک پاسارگاد نشان بدهم یا حتی نخواستند کارمند بانکی که در فیلم وجود دارد کارمند بانک پاسارگاد باشد.»
هوشنگ گلمکانی و عباس یاری از منتقدان سینما از جمله تماشاگران حاضر در این نشست بودند.
در پایان این نشست خوراکیان رییس سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران و پژمان رییس فرهنگسرای رسانه از عوامل فیلم «جدایی نادر از سیمین» تقدیر کردند.
سینما و تلویزیون تبیان
خبرآنلاین
