تبیان، دستیار زندگی
ملاصدرا هیچ كشفی را نمی‌پذیرد، مگر اینكه با شرع، نقل یا عقل تایید شده باشد
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

اصول و روش تفسیری ملاصدرا

ملاصدرا

در میان آثاری كه با موضوعیت فلسفه اسلامی عرضه می‌شود، كمبود دیدگاه‌های روش‌شناسانه محرز است. برخی فلاسفه همچون صدرالمتالهین به دلیل جامعیتی كه دارند، روش تفسیری خاصی نیز دارند كه باید آنها را شناسایی و تبیین كرد. البته روش تفسیری ملاصدرا جامع و برگرفته از منابع مختلف عقلی و نقلی و در عین حال منابع عرفانی و همچنین كشف و شهودهای اوست. صدرالمتالهین در روش فلسفی حكمت متعالیه، منتهای روش‌های فلسفی پیش از خود را ارائه كرد.

وی مكاتب اشراق و مشاء را با روش‌های عرفا و متكلمان درهم آمیخت و با استفاده از چنین پیشینه فكری اسلامی، روش فلسفی‌اش را آفرید.

روش تفسیری او نیز به همین‌گونه است. صدرالمتالهین در تبیین حكمت متعالیه، از منابع مختلف كلامی، فلسفی، عرفانی، نقلی و عقلی اعم از شیعه و سنی سود جسته، علاوه بر آن، مكاشفات و الهاماتش را نیز به آن افزود تا روشی جامع در فلسفه ارائه دهد. البته كشف و شهود از نظر ملاصدرا با كشف و شهود از منظر متفكرانی همچون سهروردی كاملا متفاوت است؛ چه اینكه ملاصدرا كشف و شهود را با استدلال‌های عقلی و فلسفی ثابت می‌كند.

ملاصدرا با استفاده از مواد فكری پیش از خود بنای عظیم معرفتی حكمت متعالیه را معماری كرد، همچنین او با استفاده از تفاسیر و مواد فكری پیش از خود، در اندیشه  مهندسی بنای عظیم جامع و بی‌نظیر تفسیری و آفرینش تفسیری كامل و متعالی بود

او هیچ كشفی را نمی‌پذیرد، مگر اینكه با شرع، نقل یا عقل تایید شده باشد. كشف و شهودی كه از آن سخن می‌گوییم، امری ذوقی نیست، ‌بلكه مكاشفاتی عرفانی است كه در قالب استدلالات عقلی و نقلی تأیید شده‌اند. از دیدگاه صدرالمتالهین عقل و نقل و عرفان جمع‌پذیرند و در تعارض با یكدیگر قرار ندارند.

امروزه یك دیدگاه پذیرفته‌شده وجود دارد كه تجمع مهم‌ترین مكاتب و جریان‌های فكری اسلامی اعم از عرفان، حكمت، فلسفه و كلام در اندیشه صدرالمتالهین، به تولد حكمت متعالیه منتهی شد. همچنین اندیشه تفسیری ملاصدرا، همچون حكمت او، نقطه تلاقی چهار سنت تفسیری پیش از او، یعنی تفسیر عرفانی، تفسیر شیعی، تفسیر كلامی و تفسیر فلسفی بود.

همانطور كه ملاصدرا با استفاده از مواد فكری پیش از خود بنای عظیم معرفتی حكمت متعالیه را معماری كرد، همچنین او با استفاده از تفاسیر و مواد فكری پیش از خود، در اندیشه  مهندسی بنای عظیم جامع و بی‌نظیر تفسیری و آفرینش تفسیری كامل و متعالی بود؛ اما اگرچه او در بنای عظیم فكری به توفیق كامل نایل آمد اما متاسفانه با فرارسیدن رحلت او، طرح عظیم تفسیری او ناتمام ماند.

كتاب «مبانی، اصول و روش تفسیری ملاصدرا» نوشته مجید فلاح‏پور، تعریفی علمی برای مبانی و اصول ملاصدرا ارائه داده و سپس با تعریف دقیق علمی به بحث درباره گرایش تفسیری او پرداخته شده است. در این كتاب منظور از مبانی و اصول، در واقع پیش‌فرض‌هایی است كه یك مفسر تفسیرش را براساس آن پیش برده و مباحث تفسیری را مطرح می‌كند.

این كتاب در دو بخش «مبانی و اصول» و «روش‌شناسی» تفسیری ملاصدرا را بازمی‌كاود.

در بخش نخست مباحثی نظیر ظاهر و باطن، تفسیر و تاویل، شرایط فهم، وحی و الهام، زبان رمز و اشاره و متشابهات قرآن مطرح می‌شوند.

در بخش روش‌شناسی ملاصدرا كه در چند فصل مطرح شد، پس از بررسی معناشناسی روش و گرایش تفسیری، آثار تفسیری ملاصدرا معرفی شدند. منابع آموزه‌ها و روش‌های صدرالمتالهین در تفسیر و سپس شناسایی این روش‌ها به‌طور تخصصی مباحث دیگر بخش دوم را تشكیل می‌دهند.

ملاصدرا هیچ كشفی را نمی‌پذیرد، مگر اینكه با شرع، نقل یا عقل تایید شده باشد. كشف و شهودی كه از آن سخن می‌گوییم، امری ذوقی نیست، ‌بلكه مكاشفاتی عرفانی است كه در قالب استدلالات عقلی و نقلی تأیید شده‌اند

همانطور كه گفته شد، حكمت متعالیه ملاصدرا حاصل گردهم آمدن و درآمیزی مهم‌ترین مكاتب و جریان‏های فكری اسلامی اعم از عرفان، حكمت، فلسفه و كلام است، هرچند باید توجه داشت كه ملاصدرا در اندیشه تفسیری خود نیز چهار سنت تفسیری عرفانی، شیعی، كلامی و فلسفی را حفظ كرده است.

تفاسیر وی هم از منظر تاریخ تفسیر قرآن و هم از چشم‏انداز فلسفه اسلامی اهمیت بسیاری دارند و از دیدگاه اعتقادی و كلامی شامل عمیق‌ترین مباحث مطرح در این حوزه محسوب می‏شوند. تا آنجا كه حتی می‏توان گفت به لحاظ روش‏شناسی، تفسیر ملاصدرا از جامع‌ترین تفاسیری است كه تاكنون در تفسیر برخی از آیات و سوره‏های قرآن نوشته شده است.

مجید فلاح‏پور، عضو هیات‌علمی دانشگاه امام حسین، در كتاب «مبانی، اصول و روش تفسیری ملاصدرا»، كوشیده است در دو بخش اصلی «مبانی و اصول تفسیر قرآن در نگاه ملاصدرا» و «روش تفسیر قرآن كریم از دیدگاه ملاصدرا»، به شناخت و معرفی بیشتر تفسیر و اندیشه‏های تفسیری ملاصدرا نائل شود.

بخش نخست این كتاب شامل هشت فصل است كه در فصل اول درباره معنا و مفهوم مبانی تفسیر قرآن تحقیق شده و سپس به‌طور خلاصه و تیتروار به مبانی و اصول تفسیر قرآن از دیدگاه ملاصدرا پرداخته شده است.

در فصل دوم یكی از مهم‌ترین مبانی تفسیر قرآن یعنی ظاهر و باطن قرآن، ابتدا از دیدگاه دانشمندان مختلف مورد بحث قرار گرفته و سپس دیدگاه ملاصدرا بررسی شده است.

فصل سوم درباره یكی دیگر از مبانی تفسیر قرآن یعنی تفسیر و تاویل قرآن است و فصل چهارم به موضوع سیر تاریخی معنای تفسیر به رأی از طبری تا امام خمینی(ره) و نیز دیدگاه ویژه ملاصدرا درباره تفسیر به رأی و تمایز آن از فهم قرآن اختصاص دارد.

در فصل پنجم پیرامون شرایط فهم باطن قرآن در نگاه ملاصدرا و مقایسه اجمالی آن با دیدگاه ابوحامد غزالی و امام خمینی و در فصل ششم درباره وحی و الهام در نگاه قرآن و دانشمندان مختلف و در ادامه دیدگاه ملاصدرا در این باره بحث شده است.

فصل هفتم نیز علاوه بر بررسی زبان رمز و اشاره در نگاه دانشمندان و سپس ملاصدرا، نمونه حروف مقطعه را مدنظر خود قرار داده و در نهایت فصل هشتم و آخر از بخش نخست كتاب به تفصیل متشابهات قرآن كریم از دیدگاه ملاصدرا را مورد بحث قرار داده است.

كتاب «مبانی، اصول و روش تفسیری ملاصدرا» نوشته مجید فلاح‏پور با شمارگان 2000 نسخه و قیمت 8000 تومان منتشر شده است.

"حامد زارع"


تنظیم: گروه کتاب تبیان - محمد بیگدلی