دیابت بارداری و دیابتی باردار
دیابت بارداری به حالتی گفته می شود که در آن بدن نسبت به گلوکز (قند خون)، عدم تحمل پیدا می کند و این حالت همیشه اولین بار در زمان بارداری خود را نشان می دهد.
در افراد مبتلا به دیابت بارداری، احتمال ابتلا به دیابت نوع دو بیشتر از بقیه خانم‌ها است. این خانم‌ها معمولا نوزاد بزرگ تری دارند و اغلب گفته می شود وزن بالای جنین هنگام تولد، احتمال دیابت بارداری کشف نشده را مطرح می کند.
برای آشنایی بیشتر با این بیماری خطرناک در دوران بارداری با دکتر ایرج خسرونیا، رییس جامعه متخصصان داخلی ایران، گفتگویی ترتیب داده‌ایم.
یکی از مهم ترین آزمایش هایی که اوایل بارداری برای خانم های باردار انجام می شود، آزمایش قند خون است. چرا قند خون در این دوران این قدر مهم است؟
به نکته بسیار مهمی اشاره کردید. کلید حاملگی سالم برای خانم های مبتلا به دیابت، کنترل دقیق قندخون است. کنترل قندخون باید پیش از دوران بارداری و در طول دوران بارداری انجام شود. کنترل دقیق قندخون، به معنی نگهداری غلظت قند خون نزدیک به حد طبیعی است. برای رسیدن به این کنترل لازم است میان مصرف مواد غذایی، ورزش و تزریق انسولین ، تعادل درستی برقرار شود. از این رو لازم است قندخون به طور مرتب بررسی شود. با کنترل قندخون و مراقبت های مناسب پزشکی، احتمال حاملگی بدون مشکل و تولد نوزاد سالم همانند یک مادر غیردیابتی خواهد بود.
اگر قند خون زنان باردار در دوران بارداری کنترل نشود چه اتفاقی می افتد؟
قندخون و کتون‌هایی که با غلظت بیش از حد طبیعی در خون مادر وجود دارند، از جفت می گذرند و وارد بدن جنین می شوند و احتمال تولد نوزاد با نقایص مادرزادی را افزایش می دهند. بنابراین کنترل درست قندخون بیش از دوران بارداری بسیار مهم است. در طول شش هفته اول بارداری، ارگان های جنین شکل می گیرند. قندخون بالا در طول این هفته ها بر رشد اندام‌های جنین اثر می گذارد و می تواند سبب ایجاد نقایص مادرزادی شود. به دلیل افزایش میزان قندخون جنینی، لوزالمعده ی جنین انسولین بیشتری می سازد، ولی بعد از تولد برای نوزاد توقف ترشح انسولین مشکل است، بنابراین ممکن است سطح قندخون پایین بیفتد. بنابراین توصیه می شود نخست پزشک معالج زنان مبتلا به دیابت و بعد از آن متخصصان زنان، متخصصان داخلی، متخصصان غدد و تغذیه برنامه غذایی صحیح را برای رسیدن به کنترل مطلوب قندخون طراحی نمایند.
در بیماران نوع یک چه راهکاری وجود دارد؟
افراد مبتلا به دیابت نوع یک یا همان دیابت وابسته به انسولین در دوران بارداری، نیاز بدنشان به انسولین زیاد می شود. این افزایش نیاز به ویژه در سه ماه آخر بارداری دیده می شود که به علت وجود هورمون جفت است. هورمون جفت به رشد جنین کمک می کند، اما در همان زمان جلوی فعالیت انسولین بدن مادر را می گیرد در نتیجه نیاز به انسولین افزایش می یابد.
اگر خانم بارداری دیابت نوع دو داشته باشد، چه طور؟
اگر زنان باردار به دیابت نوع 2 مبتلا هستند، برنامه درمانی عوض می شود. اگر برای کنترل دیابت، قرص های خوراکی پایین آورنده قندخون مصرف می کنید، این قرص ها را به علت ایجاد نقایص جنینی نباید در دوران بارداری استفاده کنید. پزشک شما قبل از باردار شدن ممکن است درمان با انسولین را برای کنترل قندخون شروع کند.
چه پیشنهادی برای تغذیه دوران بارداری برای مبتلایان به دیابت دارید؟
اصولا افراد مبتلا به دیابت، برنامه غذایی مرتبی دارند. در طول حاملگی برای پیشگیری از افزایش یا کاهش زیاد غلظت قندخون لازم است با متخصص تغذیه و پزشک معالج خود مشورت و با این کار به کنترل قندخون خود کمک کنید. اگر وزن شما در شروع حاملگی بیش از حد معمول بود نباید سعی کنید وزن خود را کم کنید. پزشک و متخصص تغذیه درباره شیوه افزایش وزن در طول دوران بارداری شما را راهنمایی خواهند کرد. اگر در شروع حاملگی وزن مطلوب داشته باشید، انتظار می رود تا پایان بارداری 7 تا 11 کیلوگرم اضافه وزن پیدا کنید. خانم های لاغر لازم است افزایش وزن بیشتری در طول بارداری داشته باشند.
تحرک بدنی و نرمش در کنترل دیابت مادران باردار چه قدر موثر است؟
تحرک بدنی یا ورزش به ویژه در دیابتی های نوع 2 یکی از اصول اساسی درمان است. همان طور که می دانید، ورزش همراه با برنامه غذایی صحیح، در کنترل قندخون نقش اساسی دارد. درباره ورزش کردن در دوران بارداری نیز سوالاتی برای تان مطرح می شود که دراین باره باید با متخصصان آموزش دیابت مشورت کنید. ورزش در دوران بارداری به وضعیت سلامت شما کمک می کند.
آیا همه مادران دیابتی و بادار می توانند ورزش کنند؟
پرفشاری خون ، مشکلات چشمی، کلیوی یا قلبی، آسیب های عروقی و آسیب اعصاب از مواردی هستند که لازم است درباره خطرهای ورزش برای آنها در دوران بارداری با پزشک خود مشورت کنید. به طور کلی در دوران بارداری نباید ورزش های کششی اندام یا به اصطلاح ورزش‌های کششی سنگین انجام دهید. بهترین ورزش ها برای دوران بارداری، پیاده روی و شنا است.
از بین سزارین و زایمان طبیعی چه روشی را برای مادران دیابتی و باردار توصیه می کنید؟
نزدیک زمان زایمان، پزشک جنین را از نظر میزان رشد و وضعیت سلامت بررسی می کند و سپس درباره شیوه زایمان تصمیم می گیرد. ممکن است به طور طبیعی زایمان انجام شود یا بنا به نظر پزشک، زایمان به شیوه سزارین انجام شود. شیوه زایمان اثری بر نوزاد ندارد. پزشک تلاش می کند در طول زایمان و تولد نوزاد، قندخون شما را کنترل کند. در شروع زایمان نیاز به انسولین کم می شود، به گونه ای که گاهی اوقات در طول زایمان یا حتی 24 ساعت پس از تولد نوزاد، به تزریق انسولین احتیاج نیست.
و پس از تولد نوزاد، چه؟
پس از تولد نوزاد بدن زائو به علت فعالیت زیاد در دوران بارداری، به استراحت نیاز دارد. برخی مادران در طول چند هفته اول پس از تولد، میزان قندخون شان بهتر می شود و بعضی دیگر قند خون شان به سرعت بالا می رود. بنابراین وضعیت کنترل قندخون در این مدت قابل پیش بینی نیست. تغذیه نوزاد با شیرمادر برای مادران دیابتی بسیار مناسب است اما ممکن است غلظت قندخون قابل پیش‌بینی نباشد. همچنین ممکن است تغییر در الگوی خواب و غذا سبب افت قندخون شما شود.
از این رو همانند دوران پیش از بارداری در کنترل قند خون، جانب احتیاط را رها نکنید.
و حرف آخر؟
در طی شیردهی یا پیش از آن، یک میان وعده حاوی پروتئین و کربوهیدرات(ساندویچ، نان و گوشت) مصرف کنید. همچنین به مقدار کافی مایعات بنوشید. در حین شیردهی آب یا چای بدون شیرینی مصرف کنید و اگر در طول شیردهی دچار کاهش قندخون شدید، شیردهی را متوقف سازید و برای برطرف کردن حالت افت قندخون، غذا مصرف کنید.
تهیه مصاحبه : دکتر مجتبی جوان‌بختی
*مطالب مرتبط:
مراقبت های بارداری در مادران دیابتی
توصیه به زنان باردار در مورد مصرف سیب زمینی
بخش تغذیه و سلامت تبیان
