بیا با خدا نجنگیم !

انصاف با خود داشتن به معنای ظلم نکردن به خود است. انسان هم چون امانتی از سوی خدا در دستان خویش است، و هرگونه تصرفات خارج از عقل و شرع در جسم و جانش، تصرف ظالمانه است.

هرگاه تعصب آمد انصاف مى رود!

انصاف از مکارم اخلاقی و به تعبیر قرآنی و روائی از مصادیق برترین ها و بهترین های هر چیزی است. رعایت انصاف یعنی رعایت حقوق دیگران و ادای آن ها که بسترساز جامعه آرمانی اسلام است. انصاف گاهى تحت تاثیر تعصبى است كه انسان به خود یا به وابستگان و دوستان خود دارد، اما منصف كسى است كه در رفتار و قضاوت هایش بى طرف باشد و جانب خود یا كس دیگرى را نگیرد. در روایات «انصاف» را از لشكریان عقل و «تعصب» را دشمن آن دانسته اند؛ یعنى هرگاه تعصب آمد انصاف و عدالت از میان مى رود و نمى توان حق را آنگونه که باید، ادا كرد.

با خدا منصف باش!

افضل فضایل اخلاقی یعنی انصاف در حق خداوند، وقتی انسان به خود می نگرد در می یابد که همه هستی او از آن خداست و ملک و ملکوتش از او سرچشمه می گیرد و در دستان خداوند غنی حمید است.

جابر از اباجعفر علیه السلام نقل مى كند كه ایشان از امیرمومنان نقل كرده اند كه در صفین امام علیه السلام خطبه اى ایراد نمودند و  فرمودند: اى مردم بیایید به یارى هم اطاعت خدا كنیم، عدالتش را بپا داریم به عهدش وفا كنیم و درباره او در تمام حقوقش انصاف داشته باشیم چرا كه بندگان خدا به چیزى به اندازه تناصح در این امور محتاج نیستند.

خود را انصاف ده!

انصاف با خود داشتن به معنای ظلم نکردن به خود است. انسان هم چون امانتی از سوی خدا در دستان خویش است و هرگونه تصرفات خارج از عقل و شرع در جسم و جانش، تصرف ظالمانه است. امام على علیه السلام مى فرماید: نهایت (بالاترین مرتبه) انصاف آن است كه مرد خود را انصاف دهد.

با مردم انصاف نکنی با خدا در جنگی!

امیرالمومنین علی علیه السلام، در نامه ای به مالک اشتر می فرماید: نسبت به خدا و بندگانش انصاف را از دست مده و نسبت به اطرافیان و خانواده و زیر دستانت انصاف داشته باش که اگر انصاف، پیشه خود نسازی ستم کرده ای و کسی که به بندگان خدا ستم کند خدا دشمن اوست و کسی که خدا دشمن او باشد دلیلش را باطل می سازد و عذرش را نمی پذیرد و چنین شخصی با خدا در جنگ است مگر آنکه دست از ستم بردارد و توبه کند. اثر انصاف با مردم در اصل به خود شخص برمی گردد؛ زیرا از برکات و آثار انصاف در حق دیگران آن است که مردم برای او ارزش و اعتبار قائل شده و داوری او را می پذیرند.

انصاف حکیمانه را بشناس!

این نوع انصاف نشانه خرد و حکمت است چنانکه امام على علیه السلام می فرماید: اطاعت از بالادست، بزرگداشت هم طبقه و رعایت انصاف براى زیردستان از موارد حكمت است.

انصافت را برای دشمنت بکار گیر

انصاف در حق دیگری بویژه درباره دشمن سخت تر است. امیرمومنان علی علیه السلام، می فرماید: خودت و خانواده ات و نزدیکانت و کسانی که به آنان علاقه داری، با مردم منصفانه رفتار کنید و با دوست و دشمن به عدالت رفتار نمائید.

امام علی علیه السلام در جایی دیگر در این باره توضیح داده و می فرماید: گشاده رویی و دوستی ات را برای عموم مردم و عدالت و انصافت را برای دشمنت بکار گیر.

منصف باش تا به همه رحم شود

اگر انسان اهل انصاف باشد هم خود و هم جامعه را از عذاب الهی در امان نگه می دارد. رسول اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: با مردم منصفانه رفتار کن و نسبت به آنان خیرخواه و مهربان باش، زیرا اگر چنین بودی و خداوند بر مردم شهر و مکانی که تو در آن به سر می بری خشم گرفت و خواست بر آنان عذاب فرو فرستد، به تو نگاه می کند و به خاطر تو به آن مردم رحم می کند.

خدای متعال می فرماید «پروردگار تو (هرگز) بر آن نبوده است که شهرهایی را که مردمش درستکارند، به ستمی هلاک کند.»

کلام آخر

به طور کلی انصاف یعنی هر چه برای خود دوست داری برای دیگری نیز دوست بدار. کسی که چنین رویه ای در زندگی و رفتار خود داشته باشد رعایت انصاف را کرده و به بالاترین درجات مکارم اخلاقی دست یافته است. ابومنذر می گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم كه فرمود: سرور اعمال سه چیز است؛ اول این كه از خودت در برابر خلق انصاف داشته باشى تا جایى كه از هیچ چیز راضى نشوى مگر آن كه براى مردم هم مثل آن را بخواهى.

منابع:
- نهج البلاغه، نامه 53.
- غررالحكم و دررالکلم، ص59، علائم الحكیم؛ ج 2، ص 210، ح 2403.
- خصال، ص 147، ح 178.
- مکارم الاخلاق، ص 457.
- الكافی، ج2، ص144، باب الانصاف والعدل؛ ج8، ص352.