کیوریتوری، شاخه ای جدید در دنیای هنر

مدیر مرکز فرهنگی هنری چارسو با بیان اینکه اقتصاد هنر در ایران مهم تر است، گفت: معتقدم کیوریتوری در ایران هم پا و نزدیک به اتفاقاتی که در جهان است پیش خواهد رفت اما مهم این است که مسائل مربوط به اقتصاد هنر در کشور ما اولویت دارد و بیشتر تعیین کننده است تا فعالیت های پژوهشی و علمی.

واژه «کیوریتور» ازجمله واژه های نسبتا جدیدی ست که چند سالی است وارد عرصه هنرهای تجسمی ایران شده است. شاید اواخر دهه هشتاد روی برخی از پوسترها، در کتابچه ها، نقدها و دیگر متون به این عنوان برمی خوریم. این کلمات وارداتی در بیشتر موارد بدون بار معنایی کامل خود به فرهنگ، هنر و بازار ما واردشده اند، بنابراین نمی توان انتظار داشت که با آگاهی کامل از تمامی جوانبش آن را به کار ببریم.

در واقع رشد و پیشرفت تکنولوژی به هر حوزه ای وارد شده و کمابیش هیچ عرصه ای نیست که در گذر زمان از این موضوع بی نصیب مانده باشد.

بعضی وقت ها، دنیای پرسرعت امروز که اتفاقا با تکیه بر علم و دانش روز جلو می رود، مفاهیم جدیدی را با کاربردی مشخص تعریف می کند که اندیشه ای حساب شده و منطقی پشت آن است.

حوزه هنرهای تجسمی هم از این موضوع بی بهره نبوده است و هر از چند گاهی، تعاریف جدیدی به این حوزه اضافه می شود. یکی از واژه هایی که این روزها در بسیاری از نمایشگاه ها به چشم می خورد کیوریتور است. عنوانی که اهالی هنر با آن آشنا هستند و به عنوان یک حرفه کاملا تخصصی آن را می شناسند.

این کلمه که بیشتر با عنوان «نمایشگاه گردان» یا «هنرگردان» در ایران ترجمه شده یکی از مهمترین موضوعات در حوزه هنر معاصر است.

یک کیوریتور باید به کلیه جنبش های هنری آگاهی داشته باشد. سبک ها و تکنیک ها را بشناسد و بتواند به لحاظ فروش نمایشگاه را مدیریت کند. تشخیص این که کنار هم قرار گرفتن تعدادی اثر، مشتری تجاری خواهد داشت یا نه از وظایف کیوریتور است.

کیوریتوری که تخصصی بینارشته ای است می تواند در نوع نگرش جامعه به مقوله فرهنگ و هنر تغییر ایجاد کرده یا موجب ایجاد حرکت های هنری نو شود.

و اما کیوریتور کیست؟ این اولین و اساسی ترین سوالی است که باید در ابتدا از خودمان بپرسیم تا در ادام   راه دچار خطاهای فاحش شناختی نشویم. نباید فراموش کنیم همان گونه که عنوان هنرمند را به هر کسی که دستی به بوم و قلم مو و هر ابزار هنری دیگر دارد نمی توان اطلاق کرد، عنوان کیوریتور هم ابداً به معنی کسی نیست که چند اثر را در قالب یک مجموعه گرد هم می آورد. پس ببینیم یک کیوریتو چه توانایی هایی را باید داشته باشد:

بی تعارف کیوریتور باید، باید و باید حتماً سبقۀ پژوهشی داشته باشد. چون اولین و مهم ترین بخش کار دقیقاً کاری پژوهشی است. او به دنبال یک مساله است، مساله ای که در عرص   هنر کشورش اهمیت داشته باشد، پس درست مثل یک محقق باید مسئله ای داشته باشد، اهمیت آن برایش روشن باشد، هدفی روشن از طرح آن داشته باشد و در نهایت آن را در قالب یک پروپوزال بنویسد و ارائه کند. او باید بر سه حوزه مسلط باشد: 1. جامعه شناسی 2. هنر به طور کلی 3. تجارت هنر.  و البته وقتی راجع به ایران صحبت می کنیم تسلط کامل بر زبان انگلیسی که زیربنای تحقیق و  مطالع   فردی و سواد کیوریتور و هم چنین احیاناً برقراری ارتباط های خارجی برای کار نمایشگاه است.  وقتی کیوریتور به جامعۀ خودش و نیازها و مشکلاتش آگاه نباشد دست به انتخاب سوژه های بی ربط می زند. مضامینی که مهم نیست، در کانتکست جامعه معنادار نیست و یا دست کم سطحی است. و بالعکس

در تمام دنیا دقیقا برخلاف کشورما، معمولاً پژوهشگران هنر و علوم اجتماعی و گاه هنرمندانی که توانایی  آن را دارند؛ به این شغل مشغولند. پس بجاست که از پژوهشگران هنر انتظار داشته باشیم تا شرایط آکادمیک این رشته را در کشور مهیا کنند.

سعید روانبخش (مدیر مرکز فرهنگی هنری چارسو) در اوایل سال جاری در موسسه خود اقدام به برگزاری کلاس هایی در زمینه کیوریتوری کرد و با استفاده از اساتید این رشته از خارج کشور، سعی کرده هر چند اندک اما به علمی شدن این رشته در کشور کمک کند.

او با بیان اینکه کیوریتوری دانشی ست که براساس آن شخص کیوریتور نمایشگاهی را برپا کرده و سبک آن را تعیین می کند، اظهارکرد: در همین رابطه کیوریتور کاتالوگی را تنظیم یا اگر لازم باشد نقد و بررسی هایی را درباره جریان آن نمایشگاه تدارک می بیند.

این کیوریتور با تاکید بر اینکه در ایران به غلط این واژه به معنی نمایشگاه گردان ترجمه شده، ادامه داد: نمایشگاه گردانی معنای جامعی برای این واژه نیست. در واقع نمی توانیم به درستی بگوییم کیوریتوری چیست، اما به طور کل تمامی فعالیت هایی که در حوزه کیوریتوری و دانشی که مربوط به آن می شود را شامل می شود.

روانبخش افزود: کیوریتور یعنی شخصی که در یک جریانی مسئولیت تعیین سبک و شیوه دارد یا اینکه براساس آن شیوه نمایشگاه را برگزار می کند همچنین تعیین می کند چه اشخاصی در ارتباط با آن نقد بنویسند. تمام این تدارکات و تمهیدات برعهده کیوریتور است و دانشی که در واقع کیوریتور ارائه می کند در رابطه با آن نمایشگاه، دانش کیوریتوری است.

او معتقد است کیوریتور هدایت کننده جریان های هنری است و درباره این جریان در ایران توضیح داد: در ایران این مسئله وجود نداشته چراکه دانش و رشته آن نبوده است و آنچه که امروزه شاهد آن هستیم برخلاف اینکه این افراد اسم خود را کیوریتور می گذارند اما صرفا این افراد فقط نمایشگاهی را اداره می کنند ولی در خارج از ایران در خیلی از کشورها این یک رشته دانشگاهی است و در مقطع دکتری مطالعات در این رشته فعال تر است.

مدیر مرکز فرهنگی هنری چارسو خاطرنشان کرد: در حقیقت اولین باری که کلاس هایی در زمینه کیوریتوری به شکل دانش حرفه ای و شناخت کیوریتور و به طور کلی فعالیت های درون این حوزه برگزار شد، امسال بود. قبل از این ماجرا حدود شاید کمتر از یک دهه است که در برخی از کشورها به صورت یک رشته دانشگاهی در حال تدریس است.

روانبخش ادامه داد: البته استقبال از طرف گالری ها خیلی کم بوده چراکه معمولا گالری ها خود را بی نیاز از این مسئله می دانند و خود را کاملا آشنا با مقوله کیوریتوری می دانند اما از طرف مردم استقبال خوبی شد.

او با بیان اینکه کیوریتوری یک رشته بینا رشته ای است، گفت: این رشته در حوزه بینارشته ای بین رشته های تجسمی، دراماتیک و نمایشی و تئاتر هم تعیین شده و فعالیت هایی نیز در این زمینه انجام می دهد. در حقیقت کیوریتوری فقط شامل رشته  تجسمی نیست.

مدیر مرکز فرهنگی هنری چارسو تاکید کرد: این حرفه از لحاظ آکادمیک از مدت ها پیش در بسیاری از کشورها انجام می  شده اما چیزی که در ایران بسیار رواج دارد شامل استانداردی که برای یک کیوریتور درنظر گرفته اند، نمی شوند.

روانبخش تصریح کرد: این رشته به دلیل اینکه در حال رشد و شناخته شدن است یک جریان فرهنگی زنده و بالنده است و درکنار فعالیت های فرهنگی دیگر باید پیشرفت کند.

او با بیان اینکه در ارتباط با فعالیت های کیوریتور نقدهایی در حال حاضر به آن وارد است، اضافه کرد: بسیاری معتقدند کیوریتور در مواقعی خود تصمیم گیرنده است و عملکرد او حتی گاه منطبق باخواسته هنرمند نیست. به همین دلیل اشکالی که پیش می آید این است که موسسه ای در برخورد با فعالیت هایی از این دست ممکن است جانب هنرمند را بگیرد. اما درواقع فعالیت های سازمانی که خود منتقد، کیوریتور، امکان نمایش آثار را دارد در آینده ای که در پیش می بینیم فعال تر خواهد بود.

مدیر مرکز فرهنگی هنری چارسو با اشاره به اینکه اقتصاد هنر در ایران مهم تر است، بیان کرد: معتقدم کیوریتوری در ایران هم پا و نزدیک به اتفاقاتی که در جهان است پیش خواهد رفت اما مهم این است که مسائل مربوط به اقتصاد هنر در کشور ما اولویت دارد و بیشتر تعیین کننده است تا فعالیت های پژوهشی و علمی، از همین رو معتقدم کیوریتوری بیشتر هم پای جریان های اقتصادی و بعد از آن فرهنگی در ایران پیش خواهد رفت و آینده این حرفه نیز شبیه چیزی که در چند سال اخیر دیده ایم.

روانبخش در پایان گفت: متاسفانه فعالیت های اقتصادی در زمینه فرهنگی در ایران اولویت دارند و این مسئله اصلا مناسب نیست البته محاسنی داشته از جمله اینکه کمک کرده بسیاری از محافل و جریان های هنری خارج نشوند، اما معتقدم وقتی اقتصاد صرفا حاکم شود خیلی نمی توانیم خوش بین  باشیم که نتیجه فرهنگی خوبی حاصل شود.

منابع:
ایلنا
صبا
هنرامروز