مرگ سلولی(آپپتوز)

اهداف:

• آشنایی با انواع مرگ در سلول
• آشنایی با فرایند آپپتوز

شرح درس:

این طرح را با چند سوال شروع می کنم؟

1- تا کنون به بین انگشتان خود با دقت نگاه کرده اید؟ بین هر انگشت با انگشت کناری (چه در دست و چه در پا) فاصله است. اما در دوران جنینی (موقعی که در حال شکل گیری بوده ایم ) انگشتان به هم چسبیده بوده اند.

2- چه اتفاقی افتاده است که در دوران جنینی به طورت یک تکه گوشت بوده ایم و بعداً سوراخ هایی در بدن ما ایجاد شده است. لوله گوارش شکل گرفته، سوراخ های دهان،بینی و گوش پدیدار شده اند.

3- وقتی بدن در معرض یک اتفاق یا عامل بیرونی قرار می گیرد چه اتفاقی برای سلول های ما رخ می دهد؟

سوالاتی از این دست ممکن است برای شما نیز پیش آمده باشد. در وهله ی اول ببینیم مرگ سلولی چیست؟

واژه مرگ برای بسیاری از افراد چندان خوش آیند نیست. اما جالب است بدانید که برای شکل گیری ما باید این مرگ در سطح سلولی رخ دهد. وقتی ما فقط چند هفته ای بودیم، به شکل یک کره ای از سلول ها بودیم، برخی سلول های ما از بین رفتند تا حفراتی را در درون این توده سلولی ایجاد شود و همان حفره های حاصل از مرگ سلولی فضای جهت قرار گیری روده ها، اندام های گوارشی و حتی برای تبادل گازها در اختیار ما قرار داد. با این مقدمه در مورد مرگ سلولی صحبت می کنیم.

مرگ سولی:

در سلول چندین نوع مرگ سلولی وجود دارد که در جدول زیر آمده است، اما در مورد تمام این نوع از مرگ ها در این طرح اشاره نمی شود، بلکه دو نوع خیلی مهم آن ها صحبت می کنیم.

مرگ برنامه ریزی شده یا آپپتوز

آپپتوز نوعی از مرگ در سلول های  موجودات است که در آن سلول های تعیین شده ای با دریافت سیگنال های ایجاد کننده مرگ محکوم به از بین رفتن هستند. این سلول ها به محض دریافت سیگنال (از درون یا بیرون از سلول) در خود شاهد یک سری از اتفاقات آبشار گونه از واکنش مولکول ها هستند و در نتیجه مرگ را برای سلول به دنبال خواهد داشت.

مرگ برنامه ریزی شده یا آپپتوز

این اتفاقات شامل اتصال قطعاتی از مولکول به هم و یا جدا شدن مولکول ها از هم می باشد. برخی مولکول ها فسفریله و برخی دفسفریله می شوند و مجموع این اتفاقات سبب اتصال اعضایی از خانواده ی کاسپازها شده و در نتیجه سلول محکوم به مرگ خواهد شد. در جدول بالا شما می توانید انواع مرگ ذکر شده را بر اساس اینکه به فعالیت کاسپازها دخیل هستند یا خیر را مشاهده نمایید.

مرگ سلولی

مرگ سلولی

اما یک سلول که دچار مرگ می شود دارای علائمی نیز می باشد. در این طرح هدف به کار گیری اسامی خاص این نوع رفتار سلولی نیست اما با این حال خصوصیات کلی این نوع مرگ در ذیل اشاره می شود:

• تغییر مورفولوژی غشا و تکه تکه شدن آن
• تراکم کروماتین
• شکسته شدن هسته
• تشکیل اجسام آپپتوزی
• آزاد شدن پروتئین هایی در فضای میتوکندری
• فعال شدن کاسپازها
• تغییر در غشای میتوکندری
• مشاهده فسفاتیدل سرین در سطح سلول

فسفاتیدل سرین

توضیح فیلم فوق در مورد فسفاتیدل سرین:

غشای سلول به حالت غیرمتقارن است یعنی برخی از پروتئین ها و موکول های چربی در خارج و برخی در داخل غشاء دیده می شوند. فسفاتیدل سرین از جمله مولکول هایی است که در داخل غشاء قرار دارد و در هنگام مرگ سلولی به خارج سلول (سطح) انتقال می یابد و نشانه ای از مرگ سلولی از نوع آپپتوز است.

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: فاضل صحرانشین سامانی
تنظیم: مریم فروزان کیا