مایع ویران کننده!
در روزهایی که دین خدا پایمال می‌شد و مردم به راحتی لگدمال شدنش را می‌پذیرفتند، عصمت پروردگار به پا خاست تا طنین سخنانش قرون و اعصار را فرا گیرد و راهنمای انسان‌های حقیقت‌طلب در تمام جهان باشد. روشن‌گری‌های حضرت زهرا(سلام الله علیها) هرگز فراموش نمی‌شود؛ زیرا او با یک خطابه، دانشگاهی را بنیان نهاد که تا پایان دنیا برقرار است.
ممنوعیت از شرابخواری
«وَ النَّهیَ عَن شُربِ الخَمر تَنزِیهاً عَنِ الرِّجس؛ خدای متعال نهی از شرب خمر را برای پاکی از پلیدی قرار داد».(1)
پیش از اسلام، شراب‌‌سازی و خرید و فروش آن جایز بود و از این راه پول زیادی به دست می‌آمد و مردم نیز به شرب خمر، عادت داشتند. چنین شرایطی به پیامبر اجازه نمی‌داد که بدون مقدمه آن را تحریم نماید؛ بلکه مبارزه با آن به گذشت زمان نیاز داشت؛ از این رو حکم حرمت شراب به تدریج نازل شد.
اگر اسلام می‌خواست بدون رعایت اصول روانی و اجتماعی با این بلای بزرگ عمومی به مبارزه برخیزد، ممکن نبود؛ از این رو برای ریشه‌کن ساختن میگساری که به صورت عادت در زندگی مردم نفوذ کرده بود، از روش تحریم تدریجی و آماده سازی افکار و اذهان، استفاده نمود.
مراحل تحریم
«وَمِن ثَمَرَاتِ النَّخِیلِ وَالأَعْنَابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَكَرًا وَ رِزْقًا حَسَنًا إِنَّ فِی ذَلِكَ لآیَةً لِّقَوْمٍ یَعْقِلُونَ»؛ «و از میوه درختان خرما و انگور ، باده مستىبخش و خوراكى نیكو براى خود مى گیرید .قطعاً در این[ها] براى مردمى كه تعقل مىكنند نشانهاى است».(2)
خداوند در این آیه شریفه، "مسکرات" را در مقابل "رزق حسن" قرار داده است که بر نامطلوب بودن خمر ، دلالت و اشاره‌ای ضمنی به تحریم آن دارد و آن را نوشیدنی ناپاک و آلوده شمرده است.
شاید بتوان این آیه را اولین آیه درباره تحریم شراب دانست؛ اما عادت مردم به شرابخواری در آن دوره بسیار قوی بود و مسلماً با یک آیه نمی‌شد این عادت زشت و پلید را ریشه‌کن کرد. ضمن آن‌که بخشی از درآمد اقتصادی مردم نیز از همین راه تأمین می‌شد.
بنابراین هنگامی که مسلمانان به مدینه رفتند و حکومت اسلامی در آن‌جا تشکیل شد، دومین دستور درباره منع شرابخواری به صورت قاطع‌تری نازل شد تا افکار را برای تحریم نهایی آماده‌تر سازد.
«یَسْأَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِمَا إِثْمٌ كَبِیرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَآ أَكْبَرُ مِن نَّفْعِهِمَا»؛ «درباره شراب و قمار از تو مىپرسند بگو در آن دوگناهى بزرك و سودهایى براى مردم است و[لى] گناهشان از سودشان بزرگتر است».(3)
این آیه شریفه در کنار اشاره به منافع اقتصادی مشروبات الکلی، اهمیت خطرات و زیان‌های آن را که به مراتب از سود مالی‌اش بیشتر است، یادآور می شود.
پس از این آیه شریفه، آیه دیگری در تحریم شراب و شرابخواری و حرام بودن آن نازل شد.
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَقْرَبُواْ الصَّلاَةَ وَأَنتُمْ سُكَارَى»؛ «اى كسانى كه ایمان آوردهاید در حال مستى به نماز نزدیك نشوید».(4)
پس از این آیه شریفه که نماز خواندن در حالت مستی را در ادامه برنامه تحریم تدریجی و مرحله‌ای شرابخواری، ممنوع اعلام می‌کند، فرمان قاطع برای اجتناب از آن صادر شد:
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالأَنصَابُ وَالأَزْلاَمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»؛ «اى كسانى كه ایمان آوردهاید شراب و قمار و بت ها و تیرهاى قرعه پلیدند [و] از عمل شیطانند پس از آنها دورى گزینید باشد كه رستگار شوید».(5)
علت تحریم شراب
امام صادق(علیه السلام) درباره علت تحریم شراب می‌فرماید: «حَرَّمَ اللهُ الخَمرَ لفِعلِهَا وَ فَسَادِهَا لأَنَّ مُذمِنَ الخَمر نُورِثُهُ الارتِعَاشَ وَ تَذهَبُ بِنُورِه وَ تَهدِمُ مُرُوَّتَهُ وَ تَحمِلُهُ عَلی أن یَجتَریَّ عَلی إرتِکَابِ المَحَارِم وَ رُکوبِ الزِّنَا وَ لایّۆمَن إذا سَکِرَ أن یَثِبَ عَلی حُرمَةِ وَ لایَعقِلُ ذلِکَ وَ لایَزیدُ شَارِبَهَا إلاّ کُلَّ شَرٍّ؛ خداوند شراب را به علت تأثیر بد و فسادی که به وجود می‌آورد، حرام کرد؛ زیرا میگسار دچار رعشه [در اندام] می‌شود و شراب نورانیت و جوانمردی و مروتش را از بین می‌برد و او را در ارتکاب کارهای حرام و خونریزی و زنا گستاخ می‌کند، و این خطر برایش وجود دارد که چون مست و لایعقل شود، به محارم خود تجاوز کند. شراب بر شرابخوار جز شر و بدی نمی‌افزاید».(6)
زیان‌های شراب
درباره تباهی‌های می خوارگی و جنایت‌ها و نگون‌سازی‌های برخاسته از آن و زیان‌های جبران ناپذیری که این بلای بزرگ اجتماعی، به سلامت جسم و جان، دستگاه اندیشه و رشد جامعه‌‌ها و عواطف تمدن‌ها وارد می‌آورد، بسیاری از دانشمندان و خیر اندیشان شرق و غرب ـ به‌ویژه با پیشرفت دانش پزشگی و گسترش مطالعات اجتماعی و آشکارتر شدن زیان‌های انکارناپذیر این مایع سمّی ـ کتاب‌ها و مقاله‌های گوناگونی نوشته‌اند.
از همان لحظه‌ای که مواد الکلی به کام انسان می‌رسد، طعم و بوی آن، اعلام ناسازگاری و خطر می‌نماید و پس از آن، ذائقه و گلو و معده را می‌سوزاند و حرکات و ترشّحات هاضمه را مختل نموده و باعث زخم معده و روده و تورم کبد می‌شود.
هنگامی که وارد خون می‌شود، بسان میکروبی مهاجم، کران تا کران شبکه خون رسانی ملتهب می‌شود و حرارت بدن افزایش می‌یابد تا این ماده سمی و جذب ناشدنی را از بدن بیرون براند. حالت مستی، واکنش این التهاب‌ها و سستی‌هایی است که در مغز و اعصاب انسان شرابخوار رخ می‌نماید. در این حال است که همه چیز در نظر میگسار مست، دگرگون می‌نماید، عقده‌ها و کینه‌ها سرباز می‌شود و فرد، ممکن است مست و بی‌باک به هر جنایتی دست زند؛ چرا که در آن شرایط، دوست را دشمن، منفور را محبوب، زشت را زیبا می‌نگرد. گاهی خود را قهرمان می‌پندارد و عربده می‌کشد و هماورد می‌طلبد و گاه زبونانه، به چاپلوسی و خفت دست می‌زند و زمانی هم می‌گرید.(7)
برای زدودن این زیان و تباهی از زندگی فردی و جامعه است که آن بانوی با دانش و درایت، در این فراز از سخن حکیمانه خود می‌فرماید: «وَ النَّهیَ عَن شُربِ الخَمر تَنزِیهاً عَنِ الرِّجس؛ خدای متعال نهی از شرب خمر را برای پاکی از پلیدی قرار داد».
پی‌نوشت:
1. بحارالانوار، ج29، ص 221.
2. نحل: 67.
3. بقره: 219.
4. نساء: 43.
5. مائده: 90.
6. صدوق، علل الشرایع، ج2، ص 476.
7. ر.ک: علی کرمی، منشور دادخواهی، نگاهی نو بر خطبه معجزه‌آسای فاطمه(س)، ص 266.
زهرا رضاییان
بخش قرآن تبیان
