یتیم نوازی در منش علما

مناسبات اجتماعی در طول تاریخ، به علت عدم برخورداری همه افراد از شرایط برابر، فقر، حوادث خواسته و ناخواسته و.... همواره شاهد پدیده های ناگزیری بوده است كه متن جامعه را درگیر خود كرده اند. از این دست مسائل كه در همه جوامع با اختلاف عقیده و نژاد و تاریخ و..... وجود داشته و با خود مشكلاتی را نیز برای این جوامع به ارمغان آورده است، وجود كودكانی است كه به علل مختلف از نعمت پدر محروم بوده و  در حرمان والدین خود، سوخته و ساخته اند. درد این كودكان فراتر از مسائل مادی، شامل رنج های روحی عمیقی می باشد كه از ناحیه فقدان پدر و مادر، گریبانگیر آنان شده است  و لذا برای این قسم بچه ها،  آن چه که از خوراک و پوشاک مهم تر است، محبت و مورد توجه واقع شدن است؛ چرا که انسان موجودی لطیف و تشنه محبت، به ویژه در دوران کودکی است.

در حقیقت نیاز به محبت و توجه، در هر انسانی وجود دارد و همین عامل است که سبب رشد انسان می شود، حال آن که این نیاز و خواسته در کودکان شدیدتر بوده و به وسیله والدین رفع می گردد؛ در حالیكه یتیم در کودکی از این نعمت محروم است. با توجه به مقدمه ای كه از نظر گذشت، یكی از فضائل اخلاقی در فرهنگ اسلامی توجه به امر ایتام و یتیمان جامعه است. «یتیم» از ریشه «یتم» است و به معنای فقدان پدر می باشد.(1) از امام کاظم - علیه السلام - سوال شد که چه زمانی «یتم» قطع می شود؟ حضرت پاسخ دادند: وقتی فرزند به سن بلوغ می رسد و اخذ و عطا را تشخیص می دهد.(2) قرآن كریم مومنان را به رعایت این امر مهم دعوت نموده و اجر و پاداش فراوانی برای آن در نظر گرفته است و در مقابل، هر گونه ظلم و بد رفتاری با آنان را سرزنش و گناهی نابخشودنی شمرده است. « لَیْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آَمَنَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآَخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِیِّینَ وَآَتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبَى وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاكِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَالسَّائِلِینَ وَفِی الرِّقَابِ .....( بقره/177)؛ نیکوکاری آن نیست که روی خود را به سوی مشرق و [یا] مغرب بگردانید بلکه نیکی آن است که کسی به خدا و روز بازپسین و فرشتگان و کتاب [آسمانی] و پیامبران ایمان آورد و مال [خود] را با وجود دوست داشتنش به خویشاوندان و یتیمان و بینوایان و در راه ماندگان و گدایان و در [راه آزاد کردن] بندگان بدهد.»

در این آیه، خداوند یتیم نوازی را پس از ایمان به خدا و روز جزا و ایمان به پیامبر و کتاب های آسمانی و ملائکه ذکر می کند و این، اهمیت جایگاه این مسئله را می رساند.

به دیده احترم به یتیمان  نگریستن و تلاش برای رفع حوائج آنان، مورد توجه همه اولیاء و بزرگان اسلام بوده و هست. پیامبر - صلی الله علیه و آله -  نیز درباره یتیم نوازی می فرماید: «أتحب أن یلین قلبک و تدرک حاجتک؟ ارحم الیتیم و امسح رأسه و اطعمه من طعامک یلین قلبک و تدرک حاجتک (3)؛  آیا دوست داری دلت نرم و آرزویت برآورده شود؟ بر یتیم ترحم کن و دست محبت بر سر او بکش و از غذای خود به او بخوران تا قلبت نرم و حاجتت روا گردد.»

اهمیت و جایگاه خطیر اهتمام به امر یتیم و عرضه محبت بی منت به او، بحدی است كه پیامبر مهربانی ها - صلی الله علیه و آله - می فرماید: « هنگامی که یتیمی گریه می کند، عرش خدا به لرزه می افتد. آن گاه خدای تبارک و تعالی می فرماید: چه کسی بنده مرا که پدر و مادرش را در خردسالی از او گرفتم به گریه در آورد؟ به عزت و جلالم سوگند، هر کس او را ساکت کند، بهشت را بر او واجب می کنم» (4)

با توجه به این تاكیدات فراوان بوده است كه رهبران دینی به عنوان پیشروان عرصه علم و عمل، بر تقویت حس همدلی و ترویج فرهنگ الهی اكرام ایتام تاكید كرده و خود در این زمینه پیشقدم بوده و هستند. داستانها و حكایات فراوانی از یتیم نوازی علما دین، كه بسیاری نیز مخفیانه بوده و بعد از مرگ ایشان مكشوف شده است، در كتب تراجم نقل شده است. به عنوان یك نمونه كوچك از این دست، « مرحوم مجلسى - رحمة الله علیه -  درباره شیخ عبدالله تسترى - رحمة الله علیه -  گفته است: او در فضل و فضیلت داراى مقام والائى است ، وقتى كه به جوار رحمت خدا رفت، یكى از علما او را در خواب دید كه وضع خوب و هیئت نیكوئى دارد، از او سوال كرد به چه وسیله صاحب این رتبه و مقام شدى ؟ پاسخ داد: من یك وقتى در مسجد جامع اصفهان درس حدیث مى گفتم : مردى بر من وارد شد كه یكدانه سیب در دستش بود، آن را به من هدیه كرد، چون درس تمام شد من از مسجد خارج شدم در حالى كه آن سیب در دستم بود، در بین راه كودكى (ظاهرا) یتیم را مشاهده كردم، آن سیب را به آن كودك دادم، آن طفل از گرفتن سیب بسیار خوشحال شد، به همین جهت خداوند به من این را عطا فرموده است. »(5)

پی نوشت‏ها:

1.خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، قم، مركز اطلاعات و مدارك اسلامی، ج 2، ص 142

2.محمدبن حسن حر عاملی، وسائل الشیعه، تهران، انتشارات اسلامیه، ج 10، ص 4

3.علی بن حسام الدین الهندی، کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال، بیروت، موسسه الرسالة، ج 3، ح 6002

4.محمد باقرمجلسی، بحارالانوار، بیروت، موسسه وفاء، ج 72، ص 5

5.علی بن عبدالله علیاری تبریزی، بهجة الامال،تهران، بنیاد فرهنگ اسلامی حاج محمدحسین كوشان پور،  ج 5 ص 219

منابع:

بهجة الامال

تهیه و فراوری: فربود، گروه حوزه علمیه تبیان