هنر زری بافی

زری یك صفت نسبی منسوب به زر است ، یعنی ساخته شده از زرین و طلائی. بنابر این زری بافی عبارت است ازپارچه های زربفت ، پارچه هایی كه پودهای آن طلاست.

در این هنر پارچه هایی با نقش و نگارهای سنتی و تار و پودهائی از ابریشم و گلابتون با دستگاههای كاملا سنتی دستی بافته می شود .

این بافته سنتی نیز مانند بسیاری از پارچه  های سنتی از دو گروه نخ تارو پود تشکیل شده است. در زری بافی سنتی هم نخ تار وهم نخ پود از جنس ابریشم بوده و وقتی پارچه بافته می‌شود از شفافیت و لطافت خاصی برخوردار می شود.

جنس نخهای پارچه زری

مواد اولیه این صنعت ابریشم طبیعی است . برای بافت این پارچه از رنگ بندی پیچیده ای استفاده نمی کنند. برای نخ تار در نهایت از دو رنگ و برای نخ پود از شش رنگ استفاده می شود.

از جمله نکات مهم در بافت پارچه زربفت استفاده از نخ های نازک طلا ونقره است. عامل دیگر پیچیدگی طرح و نقش پارچه است که به کمک همان چند رنگ تولید می شود.

مراحل بافت

مراحل بافت زری بافی شامل نقشه بندی ، چله كشی ،گذراندن ابریشم از وردها و شانه ها می باشد.

ذستگاه بافت

دستگاه زری بافی نیز معمولا ابزارو آلات چوبی است كه به سبك قدیمی و ساده ساخته می شود . با هر دستگاه به طور معمول دو نفر کار می کنند یک نفربافنده زری و دیگری شاگرد او که به گوشواره کش ملقب است. کار گوشواره کش بالا و پائین بردن تخته هائی است که از قبل نقشه ها روی آن نقشبندی شده است ودر قسمت بالای دستگاه نصب است و به این وسیله نقش ها به طرف بافنده هدایت می شود. در اغلب موارد زمینه یا بوم پارچه زری ازنخ ابریشم است و نخ گلابتون جز نخ‌های پود می باشد.

تاریخچه زری بافی

قبل از اسلام

هنر زری بافی سابقه تاریخی و طولانی دارد .

زری بافی از هنرهای ملی ایرانیان است که از زمان هخامنشیان و سپس در زمان ساسانیان بافتن پرده ها و پارچه های زری رواج داشته است و برای تزئین کاخهای سلاطین به کار می رفته در حالیکه بنا به اسناد و مدارک به دست آمده حدود 2000 سال قبل محصولات ابریشمی ایرانی در آسیا و اروپا شهرت خاصی داشته است و بهترین پارچه های زری و مخمل به دست هنرمندان و صنعتگران با ذوق ایرانی بافته می شده است.

مور خین و پژوهشگران می نویسند هخامنشیان در استفاده از پارچه های لطیف و لباسهای فاخر پیشقدم بوده و پرده های الوان ایرانی كه با نخهای گلابتون بافته شده بودند در دنیا مشهور و معروف بوده اند بطوری كه میان رومیان همه ساله مبالغی برای زری های ایرانی خرج می كرده اند.

از دوران ساسانیان پارچه های زربفت بسیار زیبا در موزه ها و كلیساهای اروپا موجود است .

پس از اسلام

پس از اسلام و بخصوص در عصر سلاجقه نقوش اسلامی با ساسانی تلفیق واستفاده خط كوفی در حاشیه پارچه ها باب گشت . در دوران مغول این هنر دچار زوال گردید، اما با روی كار آمدن تیموریان مجددا مورد توجه قرار گرفت.

در دوران صفویان و بخصوص بعد از پایتختی اصفهان زری بافی نیزمانند سایر هنرها مورد حمایت جدی قرار گرفت و بهترین استادان به اصفهان دعوت شدند. این استادكاران در كارگاههای مجهزی كه كارگاه شاهی نامیده می شدند به تربیت شاگردان و تولید پارچه های زری بسیار زیبا مشغول شدند.

بزودی این كارگاهها گسترش یافتند و در شهر های یزد و كاشان و بقیه نقاط نیز كارگاههای شاهی افتتاح شدند . در این دوره زری بافی با طرحهای گوناگون و رنگهای متنوع به بالاترین سطح رسید و نقوش بسیار زیبایی از تصاویر حیوانات ، پرندگان ، گل و گیاه ، درختان مخصوصا درخت سرو، گل و مرغ اسلیمی و ختائی بر پارچه های زربفت بافته شدندو بافته ها نیز با خطوط نسخ و نستعلیق تزئین شدندو با آنها مقابر و اماكن مقدسه پوشانده شدند.

در دوران صفویه پارچه های زربفت و زری های ایران بصورت صادرات ، هدیه به سلاطین و رهبران و سفرا و بصورتهای دیگر به كشورهای اروپائی راه یافتند و این هنر ایرانی طرفداران و خریداران بسیاری بدست آورد.

پس از صفویه به دلیل تقلید از غرب هنر زری بافی مورد بی مهری واقع شد اما در سال 13.9 كارگاهی توسط دولت وقت و به اهتمام استاد حسین طاهر زاده بهزاد و به ریاست استاد حبیب الله طریقی تاسیس شد.

زمان حاضر

در حال حاضر كارگاه زری بافی میراث فرهنگی و كارگاه زری بافی و گلابتون سازی هنرستان هنرهای زیبای اصفهان به حیات خود ادامه می دهند. امروز از استادكاران این هنر نیز مانند هنر قلمكار برای تدریس در دانشگاه استفاده میشود واستادان این صنعت تجربیات گرانبار خود را به دانشجویان منتقل می كنند. از استادان این هنر می توان از مرحوم پور عطار و مرحوم پور نقشبند نام برد.

سایت نگارخانه

شهرداری اصفهان