تبیان، دستیار زندگی
گران‌فروشی یکی از آفت های کسب روزی حلال است که بسیاری از اهل بازار ممکن است دانسته یا ندانسته به آن مبتلا شوند. درآمد حاصل از گران‌فروشی حرام است و باید به صاحبان حق برگردانده شود و فروشنده ای که گران‌فروشی کرده، شرعاً مالک آن اموال نیست.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

آفت کسب روزی حلال !


گران‌فروشی یکی از آفت های کسب روزی حلال است که بسیاری از اهل بازار ممکن است دانسته یا ندانسته به آن مبتلا شوند.

درآمد حاصل از گران‌فروشی حرام است و باید به صاحبان حق برگردانده شود و فروشنده ای که گران‌فروشی کرده، شرعاً مالک آن اموال نیست.


6 علت برای گرانی های بیش از حد

آیا در قرآن کریم صراحتاً به گران‌فروشی اشاره شده است؟

اگر چه در قرآن کریم گران‌فروشی به صراحت با این واژه نیامده، اما مسائل مرتبط با آن مثل کم فروشی و احتکار ، به صراحت ذکر شده است.

به عبارت دیگر؛ ادله منع احتکار و خطاکار یا ملعون دانستن محتکر در حقیقت به معنای نکوهش و منع گران‌فروشی است؛ زیرا که قصد محتکر از مخفی کردن ارزاق عمومی ، تشدید مضیقه و ازدیاد تقاضا و بالا بردن قیمت کالای احتکار شده است که در حقیقت احتکار مقدمه گران‌فروشی است.

بررسی پاسخ این سۆال:

در این نوشتار با بهره‌گیری از آیات قرآن و احادیث در موضوع کم فروشی بحث می کنیم، تا از این طریق به پرسش مذکور پاسخ داده باشیم.

در حدیثی از امام صادق علیه السلام داریم که می فرمایند:

«مغبون ساختن مۆمن، حرام است و مغبون ساختن کسی که در قیمت کالا (و سالم بودن جنس) به فروشنده اعتماد کرده، حرام است.» (کافى، ج 6، ص 153)

در قرآن کریم نیز به طور صریح و مکرر به کم فروشی اشاره شده و به شدت مذمت شده است و کم‌ترین مجازات دنیوی آن را ویران شدن شهر مدین و نابود شدن قوم آن معرفی کرده است.

مسئله کم فروشی در قرآن در سور و آیات زیر آمده است:

1 ـ سوره مطففین که این سوره به نام کم فروشان نام‌گذاری شده است: "واى بر کم‏فروشان. آنان که وقتى براى خود پیمانه مى‏کنند، حق خود را به طور کامل مى‏گیرند. امّا هنگامى که مى‏خواهند براى دیگران پیمانه یا وزن کنند، کم می گذارند. آیا آن‌ها گمان نمى‏کنند که برانگیخته مى‏شوند. در روزى بزرگ، روزى که مردم در پیشگاه پروردگار جهانیان مى‏ایستند". [1]

2 ـ سوره اسراء: " وَأَوْفُوا الْكَیْلَ إِذا كِلْتُمْ وَزِنُواْ بِالقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِیمِ ذَلِكَ خَیْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِیلاً "؛ [2] و چون پیمانه مى‏كنید، پیمانه را تمام دهید، و با ترازوى درست بسنجید كه این بهتر و خوش فرجام‏تر است.

ادله منع احتکار و خطاکار یا ملعون دانستن محتکر در حقیقت به معنای نکوهش و منع گران فروشی است؛ زیرا که قصد محتکر از مخفی کردن ارزاق عمومی تشدید مضیقه و ازدیاد تقاضا و بالا بردن قیمت کالای احتکار شده است که در حقیقت احتکار مقدمه گران فروشی است

3 ـ سوره الرحمن: "وَالسَّمَاء رَفَعَهَا وَوَضَعَ الْمِیزَانَ* أَلَّا تَطْغَوْا فِی الْمِیزَانِ * وَأَقِیمُوا الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ وَلَا تُخْسِرُوا الْمِیزَانَ "؛ [3]

و آسمان را برافراشت و ترازو را گذاشت، تا مبادا از اندازه درگذرید. و وزن را به انصاف برپا دارید و در سنجش مكاهید.

4 ـ سوره اعراف: در این سوره خداوند خطاب به قوم شعیب اهالی شهر مدین می فرماید: "پیمانه و وزن را تمام و کمال تحویل بدهید و در مال مردم نقصان روا مدارید و در پهنه زمین پس از آن که صلاح و اصلاح برقرار شد فساد را منتشر نکنید و این امر برای شما بهتر است، اگر ایمان داشته باشید". [4]

5 ـ سوره هود: در این سوره نیز خداوند داستان قوم مدین و رفتار ناهنجار آنان را با شعیب پیغمبر و سرنوشت وحشتناک آنها را بازگو می کند و در خصوص کم فروشی می فرماید: "وَإِلَى مَدْیَنَ أَخَاهُمْ شُعَیْبًا قَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللّهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَـهٍ غَیْرُهُ وَلاَ تَنقُصُواْ الْمِكْیَالَ وَالْمِیزَانَ إِنِّیَ أَرَاكُم بِخَیْرٍ وَإِنِّیَ أَخَافُ عَلَیْكُمْ عَذَابَ یَوْمٍ مُّحِیطٍ "؛

و به سوى [اهل‏] مَدْیَنْ، برادرشان شعیب را [فرستادیم‏]. گفت: «اى قوم من، خدا را بپرستید. براى شما جز او معبودى نیست. و پیمانه و ترازو را كم مكنید. به راستى شما را در نعمت مى‏بینم. و [لى‏] از عذاب روزى فراگیر بر شما بیمناكم.» [5]

روزی

و اى قوم من! پیمانه و وزن را با عدالت، تمام دهید! و بر اشیاء (و اجناس) مردم، عیب نگذارید و از حق آنان نکاهید! و در زمین به فساد نکوشید! من شما را در حال و روز خوبی می بینم ولی برای شما بیم دارم از فرا رسیدن روزی که عذاب آن شما را هر طرف دربرگیرد.

ای قوم پیمانه و ترازو را از روی عدالت به تمام و کمال ادا کنید و حق مردم را ضایع نکنید و در روی زمین فساد را پراکنده نسازید. آنچه که بدون کم فروشی و با اطاعت از دستورات الهی برای شما باقی می ماند ، متضمن خیر و برکت بیشتر می باشد اگر ایمان داشته باشید، و من مأمور مراقبت شما نیستم بلکه خدا ناظر و مراقب شما است و من اخطار کننده ام و بس. [6]

6 ـ سوره انعام: "وَأَوْفُواْ الْكَیْلَ وَالْمِیزَانَ بِالْقِسْطِ "؛ [7] و پیمانه و ترازو را به عدالت، تمام بپیمایید.

در این سوره خداوند آنچه را بر بندگان خود حرام کرده است برمی شمرد: خودداری از شرک، احسان به والدین، خودداری از کشتن اولاد خود از ترس فقر و تنگدستی، خودداری از فحشای ظاهر و باطن، قتل نفس، خودداری از تجاوز و دست درازی به مال یتیم، و سرانجام صحت پیمانه و وزن و خودداری از کم فروشی.

توجه به این نکته شایان دقت و تأمل است که شمردن کم فروشی در کنار گناهان بزرگ نشان از اهمیت این موضوع دارد.

روش قرآن در بیان مسائل نوعاً بیان کلیات بوده و مسائل جزئی را به عهده مفسران قرآن یعنی ائمه علیهم السلام واگذار نموده است البته به اعتقاد ما فرقی میان قرآن و سنت وجود ندارد، بسیاری از مسائل که در قرآن بیان نشده و یا به صورت کلی آمده تبیین آن به عهده سنت گذاشته شده است

چرا مسئله گران فروشی در قرآن کریم مستقیماً و به طور صریح بیان نشده؟

این مسئله شاید از آن جهت باشد که ؛

اولاً: روش قرآن در بیان مسائل نوعاً بیان کلیات بوده و مسائل جزئی را به عهده مفسران قرآن یعنی ائمه علیهم السلام واگذار نموده است البته به اعتقاد ما فرقی میان قرآن و سنت وجود ندارد، بسیاری از مسائل که در قرآن بیان نشده و یا به صورت کلی آمده تبیین آن به عهده سنت گذاشته شده است.

ثانیاً: در زمان نزول قرآن مرجع و نهادی برای تعیین و تثبیت قیمت ها وجود نداشته و نرخ اجناس را در آن محیط کوچک و محدود نظام عرضه و تقاضا تعیین می کرد، اما از آن جا که قرآن کریم جامع تمام نیازهای بشری است و حکم هر مسئله یا چیزی در آن یافت می شود در خصوص کم فروشی ملاحظه می شود که خیلی صریح و روشن مورد بحث قرار گرفته و به طور مکرر و مۆکد مورد نکوهش واقع شده است و عاقبت آن بسیار شوم و نابود کننده معرفی شده است.

ثالثاً: از همه اینها که بگذریم، قرآن چهار چوب هایی را در باب معاملات از جنبه اخلاقی بیان کرده که می توانند در جهت پیشگیری از گران فروشی، بسیار راهگشا باشند؛ نظیر دوری از حرص، طمع، ظلم، احتکار، بخس و داشتن انصاف و...

همچنین ادله منع احتکار و خطاکار یا ملعون دانستن محتکر [8] در حقیقت به معنای نکوهش و منع گران فروشی است؛ زیرا که قصد محتکر از مخفی کردن ارزاق عمومی تشدید مضیقه و ازدیاد تقاضا و بالا بردن قیمت کالای احتکار شده است که در حقیقت احتکار مقدمه گران فروشی است.

پی نوشت‌ها:

[1] بسم الله الرحمن الرحیم. وَیْلٌ لِّلْمُطَفِّفِینَ * الَّذِینَ إِذَا اكْتَالُواْ عَلَى النَّاسِ یَسْتَوْفُونَ * وَإِذَا كَالُوهُمْ أَو وَّزَنُوهُمْ یُخْسِرُونَ * أَلَا یَظُنُّ أُولَئِكَ أَنَّهُم مَّبْعُوثُونَ * لِیَوْمٍ عَظِیمٍ * یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعَالَمِینَ

[2] اسراء، 35.

[3] الرحمن، 7- 9.

[4] اعراف، 85.

[5] هود، 84.

[6] درباره داستان اصحاب مدین آیات 84- 95 سوره هود را مطالعه کنید.

[7] انعام، 152.

[8] وسائل الشیعة، ج‏17، ص 424، "عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْجَالِبُ مَرْزُوقٌ وَ الْمُحْتَکِرُ مَلْعُونٌ"، برای آگاهی بیشتر با احادیث وارده درباره احتکار رجوع کنید به‏ وسائل الشیعة، ج‏17، باب 27، بَابُ تَحْرِیمِ الِاحْتِکَارِ عِنْدَ ضَرُورَةِ الْمُسْلِمِین.

فرآوری: آمنه اسفندیاری

بخش قرآن تبیان      


منابع:

سایت اسک قرآن

سایت اسلام کوئیست

کافى، ج 6