غده پاراتیروئید و بیماری های آن
غدد پاراتیروئید (Parathyroid) چهار غده مجزا در قسمت خلفی غده تیروئید هستند که با ترشح هورمونی به نام پاراتورمون، میزان کلسیم خون را کنترل می کنند.
غدد پاراتیروئید، چهار غده به اندازه نخود سبز هستند که پشت غده تیروئید قرار دارند.
این غدد هورمون پاراتورمون را ترشح مى‌کنند که همراه با ویتامین D و هورمون کلسى تونین که از تیروئید ترشح مى‌شود، سطح کلسیم را در بدن تنظیم می‌کند و به ساخت استخوان‌ها و دندان‌هاى سالم کمک مى‌کند.
خارج كردن هر چهار غده پاراتیروئید در زمان كوتاهی باعث مرگ می‌شود كه علت آن انقباض شدید و پیوسته عضلات در اثر کاهش کلسیم خون است.
كلسیم در اعمال مختلفی از جمله كار طبیعی اعصاب و عضلات، متابولیسم استخوان، انعقاد خون و نفوذپذیری طبیعی غشای سلول‌‌ها شركت دارد و كاهش یا افزایش غیرطبیعی آن دارای آثار متعددی است.
حدود 99 درصد كلسیم بدن در تركیب استخوان‌ها قرار دارد.
پاراتورمون، باعث آزاد شدن كلسیم از استخوان‌ها به خون می‌شود و تعداد فعالیت سلول‌های استخوان‌خوار را افزایش می‌دهد. همچنین مانع دفع كلسیم از كلیه‌ها شده و با فعال كردن ویتامین D جذب كلسیم را در روده بالا می‌برد.
علاوه بر آن هورمون پاراتورمون، دفع كلیوی فسفات را افزایش داده و باعث پایین آوردن فسفات خون می‌شود كه متعاقب پایین آمدن فسفات (بنابر رابطه عكس غلظت فسفر و كلسیم) كلسیم در خون بالا می‌رود.
اختلالات غدد پاراتیروئید
اختلالات پاراتیروئید شامل ترشح زیاد یا کم هورمون پاراتیروئید است.
اگر به دلیلی افزایش سطح هورمون پاراتورمون را علیرغم سطوح بالای کلسیم خون داشته باشیم، پرکاری پاراتیروئید نامیده می‌شود.
کاهش هورمون پاراتورمون را علیرغم سطوح پایین کلسیم خون، کم کاری پاراتیروئید می‌نامند.
1- پرکارى پاراتیروئید
پرکاری پاراتیروئید یا اولیه است و یا ثانویه. علل پرکاری اولیه غده پاراتیروئید، آدنوم (تومور خوش‌خیم) غدد پاراتیروئید، هایپرپلازی (رشد زیاده از حد) هر چهار غده و سرطان (تومور بدخیم) پاراتیروئید است.
علائم پرکارى پاراتیروئید
اغلب بیماران مبتلا به پرکاری پاراتیروئید اولیه بدون علامت هستند و به صورت اتفاقی کشف می‌شوند.
هورمون پاراتیروئید اضافى باعث کم شدن کلسیم استخوان‌ها و نهایتا شکستگى استخوان مى‌شود.
کلسیم زیاد خون باید توسط کلیه‌ها دفع شود که این موضوع شرایط را براى ایجاد سنگ کلیه مساعد مى‌کند.
علایم پرکاری پاراتیروئید و کلسیم بالای خون عبارتند از : ضعف و خستگی، زیادی ادرار، سنگ کلیه، بی اشتهایی، تهوع و استفراغ، استئوپنی (کاهش توده استخوانی) و شکستگی استخوان.
درمان پرکارى پاراتیروئید
خارج کردن پاراتیروئیدهاى بزرگ شده با عمل جراحى، معمولا بیمارى را درمان مى‌کند.
2- کم‌کارى پاراتیروئید
در کم‌کارى پاراتیروئید، غدد پاراتیروئید هورمون کافى تولید نمى‌کنند و این مسئله منجر به کاهش سطح کلسیم خون مى‌گردد.
در نتیجه اغلب انقباضات دردناک عضلانى دست و پا بروز مى‌کند که به آن تتانى (Tetany) یا کزاز عضلات می گویند.
علایم کم‌کارى پاراتیروئید
- گرفتگی دردناک عضلات در صورت، دست ها، بازوها و گاهی پاها
- مور مور (سوزن سوزن شدن) و کرختی در پاها یا دست ها
- پوسته‌ریزی
- شکاف برداشتن ناخن ها
- عدم تکامل مناسب دندان ها
- صرع و تشنج
- عقب‌ماندگی ذهنی در کودکان
- روان‌پریشی در بزگسالان
علل کم‌کارى پاراتیروئید
- جراحی گردن یا وارد آمدن صدمه به گردن
- جراحی غدد پاراتیروئید، غده تیروئید، یا سایر بافت‌های گردن
- اختلال خودایمنی ژنتیکی
- تابش اشعه به غده تیروئید
- هموکروماتوز (یک نوع بیماری که طی آن، آهن زیادی در کبد تجمع می‌یابد)
- گهگاه غدد پاراتیروئید از همان اول تولد وجود ندارند.
عوارض کم‌کارى پاراتیروئید
آب مروارید، آسیب مغزی، اختلالات ضربان قلب، نارسایی احتقانی قلب، مشکل در تنفس ، ناهنجاری دندانی و صرع و تشنج از عوارض احتمالی کم‌کارى پاراتیروئید است.
درمان کم‌کارى پاراتیروئید
مصرف مکمل کلسیم و ویتامین D از راه خوراکى معمولاً از بروز تتانى جلوگیرى مى‌کند و سطح خونى کلسیم را به حد عادى مى‌رساند. درمان باید تا آخر عمر ادامه یابد.
فرآوری: نیره ولدخانی
بخش سلامت تبیان
منابع:
پژوهشکده باقر العلوم – کوثر یوسفی
دانشنامه رشد
سایت آفتاب
ویکی‌پدیا
مطالب مرتبط:
