افزایش روحیه تحقیق و تفکر در دانش آموزان

در ساختار آموزشی درست، دانش آموزان روح علمی پیدا می کنند. استاد مطهری می فرمایند: "روح علمی یعنی روح حقیقت جویی، روح بر غرضی و طبعاً روح بی تعصبی، روح خالی از جمود و روح خالی از غرور" و در جایی دیگر لزوم همراه بودن عقل با علم را مطرح کرده و این طور می فرمایند: "اول انسان باید عالم باشد، مواد خام را فراهم کند و بعد عقل تجزیه و تحلیل نماید" و در ادامه می فرمایند: در تمام این عالم تکوین، آیات الهی و نشانه های خدا هست، عقل من هم عالیترین عقل باشد، ولی من که از مواد به کار رفته در این ساختمان بی اطلاعم، با عقل خودم چه چیزی را می فهمم و آیات الهی را چگونه کشف کنم؟ باید با علم، آنها را کشف کنم و با عقلم درک نمایم.

پس در نظام آموزشی صحیح، دانش آموزان در هر دو بعد پرورش می یابند. یعنی مدرسه مکانی است که در آن زمینه های مورد نیاز برای فراگیری دانش و تحقیق کردن دانش آموزان فراهم است. هم چنین نحوه ارتباط معلم با دانش آموزان نیز طوری است که عقل دانش آموزان پرورش می یابد.

مگر می شود بدون پرورش روح تحقیق در دانش آموزان، در دنیای امروز زندگی کرد و نسبت به آماده سازی و تربیت نسل آینده، برای زندگی فردا گام موثری برداشت؟

واقعیت این است که دیگر نمی توان حرف از سربلندی ملتی زد که اهل تحقیق نیست و می خواهد تنها با اطلاع رسانی صرف به رشد و شکوفایی برسد.

مگر ممکن است تحقیق نکرد و بتوان با این تغییر و تحولات دنیای امروز پیش رفت و بتوان کشوری را اداره کرد. (برای روشن شدن این مطلب، در ضمیمه بیست دو مثال آورده شده است.

بنابراین، تمام موانع موجود بر سر راه دانش آموزان و معلمان برای تحقیق در نظام آموزشی فعلی، در نظام آموزشی صحیح وجود ندارد.

در اینجا باید تأکید کنم که در نظام آموزشی صحیح باید زمینه هایی که لازم است محقق بتواند به طور اصولی به کار تحقیقاتی ادامه دهد، فراهم گردد. در واقع، نظام آموزشی صحیح برای این که محقق بتواند با عشق و علاقه اهداف خود را دنبال کند، باید علاوه بر جایگاه ارزشی اجتماعی، امکانات زیر را نیز در اختیار داشته باشد:

الف – مکان تحقیق

ب – زمان یا فرصت تحقیق

ج – امکانات تحقیق

د – مربی و راهنمای تحقیق

امکان تحقیق بایستی به راحتی در دسترس محقق باشد. بنابراین، در نظام آموزشی صحیح، مدارس به عنوان یک مکان تحقیق برای معلمان و دانش آموزان تجهیز و آماده شده اند. یعنی وقتی معلم و دانش آموزان در نزدیک مدرسه زندگی می کنند، آن جا مکان خوبی برای تحقیق این عزیزان است.

در نظام آموزشی فعلی یکی دیگر از موانع برای انجام تحقیق توسط معلمان و دانش آموزان نبود زمان کافی یا فرصت تحقیق در مدارس است. در واقع در نظام آموزشی فعلی برای معلمان و دانش آموزان زمان و فرصت فکر کردن و تحقیق کردن منظور نشده است. ولی، درنظام آموزشی صحیح ساعاتی از برنامه هفتگی دانش آموزان و معلمان به این منظور اختصاص داده می شود.

در واقع، این ساعات در اختیار خودشان است تا در این فرصت ها بتوانند به تحقیق و پژوهش بپردازند و از آن جایی که تعداد دانش آموزان و معلمان یک محیط آموزشی محدود است و معلمان و دانش آموزان به طور کامل از ساعت هشت صبح الی چهار بعد از ظهر در محیط آموزشی هستند، دانش آموزان و معلمان از توانایی های یکدیگر اطلاع دارند و هر کدام از وجود یکدیگر بهره می برند.

ایجاد زمینه برای تحقیق معلمان نمی تواند به طور سریع ضعف های عمیق موجود را بر طرف نماید. پس باید علاوه بر فراهم کردن امکانات تحقیق برای معلمان از تمام نیروهای متخصص ایران عزیز (تحصیل کرده ها و یا کسانی که تجربه عملی دارند) نیز استفاده نمود.

چون چنین محققینی در سراسر جامعه پخش هستند، می توانیم از این عزیزان بخواهیم ضمن معرفی موضوع تحقیقاتی، تجربه عملی خود را در  اختیار معلمان بگذارند و تمام این موضوعات تحقیقاتی بنام خود این افراد ثبت گردد و اسم این عزیزان در فهرست خادمین مردم قرار داده شود تا عشق به در اختیار گذاشتن چنین تجربیاتی در مردم ما تقویت گردد.

در این صورت، در زمان کوتاه تری، در نظام آموزشی درست می توان مشکل را حل نمود. بنابراین، در نظام آموزشی درست برای شروع فعالیت های پژوهشی می توان از تمام افرادی که مرتبه کارشناسی ارشد به بالا و حداقل یک تجربه موفق در امر تحقیق دارند، استفاده کرد.

این عزیزان مسئولیت پیدا می کنند که برای هر رشته و هر مقطع تحصیلی، موضوع تحقیقاتی مناسب تهیه کنند و به همکاران خود معرفی نمایند و هم چنین در آموزش روش های تحقیق و نیز در انتقال تجربیات تحقیقات خود به دیگر معلمان نقش اساسی ایفا کنند.

در این صورت، می توان امید داشت در زمان کوتاهی، معلمان با روش تحقیق آشنا شوند و از تعداد زیادی موضوعات تحقیقاتی مطلع باشند. در چنین شرایطی است که موضوعات تحقیقی پیرامون مسائل و مشکلات محلی، در مورد علوم اجتماعی و موضوعات تحقیقی علمی رشته های مختلف توسط دانش آموزان و معلمان ارایه می گردد.

تحت چنین شرایطی، هر دانش آموز قبل از پایان دوره دبیرستان، میزان علاقه اش به رشته های مختلف را می داند و می توان امید داشت که فرزندان این کشور موضوعات تحقیقاتی مورد نیاز جامعه را شناخته و قادر باشند توانایی های خود را برای رفع این نیازها نشان دهند.

در نهایت، متذکر می شویم از آن جایی که میزان علاقه دانش آموزان به رشته های مختلف مشخص می گردد، می توان امید داشت که گزینش دانشجو به صورت واقعی بر اساس علایق و توانایی ها صورت گیرد. یعنی، وقتی دانش آموزان به یک یا دو رشته علاقه بیش تری نشان می دهند، با استفاده از سوابق کاری و تحقیقاتی و نظر کارشناسی معلمان که در پرونده هر دانش آموز ثبت گردیده است، می توان گزینش دانشجو نمود.

در چنین شرایطی، مردم ما می توانند امید داشته باشند که تعداد کثیری از دانش آموزان دوره ی متوسطه با تحقیق آشنا می شوند و لذت تحقیق کردن را می چشند. در این صورت، قطعاً عقب ماندگی در بعد تحقیقاتی در حداقل زمان جبران می شود.

منبع: نقدی بر ناکارآمدی آموزش و پرورش نوشته ابوالحسن بهرامپوری با همکاری حسن سبزیان

بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان،‌ تنظیم: نسرین صادقی