بازداشت متهم پیش از حکم قطعی

مدت همه حبس ها از روزی شروع می شود که محکوم، به موجب حکم قطعی قابل اجراء، محبوس شده باشد. بنابراین مجازات حبس از روزی شروع می شود که فرد محکوم شده باشد. سوالی که پیش می آید این است که وقتی متهمی قبل از صدور حکم قطعی لازم الاجرا بازداشت شود و به زندان منتقل شود تکلیف وی چیست؟ آیا ایامی که متهم پیش از صدور حکم در زندان نگه داشته می شود جزو مدت حبس وی محسوب می شود.

یکی از قرارهای تأمین کیفری، «قرار بازداشت موقت» است. به موجب این قرار متهم در زندان نگه داشته می شود تا از فرار، تبانی یا از بین بردن دلایل جرم جلوگیری شود. مهمترین مقررات در این خصوص مواد 32 تا 37 قانون آیین دادرسی کیفری در خصوص بازداشت موقت هستند که امکان بازداشت موقت متهم را تحت شرایطی فراهم می کنند. ماده 32 مواردی را که بازداشت موقت مجاز است و ماده 35 مواردی را که بازداشت موقت الزامی است مشخص می کند. این قرار تأمین کیفری در مورد متهم صادر می شود؛ یعنی شخصی که اگر چه دلایلی برای ارتکاب جرم از سوی وی وجود دارد اما هنوز کاملاً به این دلایل رسیدگی نشده و ممکن است دادگاه آنها را ناکافی بداند یا به هر دلیلی متهم را تبرئه کند یا حتی ممکن است وی را مجرم بشناسد و به مجازات محکوم کند. در هر حال تکلیف مدت زمانی که متهم قبل از صدور حکم در زندان بوده، چه می شود؟

احتساب حبس پیش از صدور حکم در مجازات نهایی

تبصره ماده 18 قانون مجازات اسلامی در این خصوص مقرر کرده است: چنانچه محکوم علیه قبل از صدور حکم به علت اتهام یا اتهاماتی که در پرونده امر مطرح بوده بازداشت شده باشد دادگاه پس از تعیین تعزیر، از مقدار تعزیر تعیین شده یا مجازات بازدارنده به میزان بازداشت قبلی وی کسر می کند. بنابراین اگر بازداشت متهم مربوط به همان جرمی باشد که در خصوص آن محکومیت یافته، مطابق تبصره ماده 18 قانون مجازات اسلامی، دادگاه باید به میزان بازداشت قبلی از مجازات وی کسر کند. اگر مجازات مورد حکم، حبس باشد، محاسبه بازداشت قبلی و کسر آن از مجازات حبس مشکلی ایجاد نمی کند. اما نکته جالب توجه این است که تبصره مذکور کسر مدت بازداشت را نه فقط از مجازات حبس بلکه از مجازات های تعزیزی و بازدارنده دیگر هم پیش بینی کرده است. بنابراین مثلاً اگر مجازات موضوع حکم، جزای نقدی باشد نیز باید مدت بازداشت قبلی با تبدیل آن به جزای نقدی محاسبه و از مجازات مورد حکم کسر شود.

رای وحدت رویه

این نظر را دیوان عالی کشور در سال 1380 در رای وحدت رویه شماره 654 مورد تأیید قرار داده و به اختلافاتی که در این خصوص وجود داشت پایان بخشیده است. رأی وحدت رویه 654 مصوب 10/7/1380 تأکید می کند: به موجب تبصره ماده 18 قانون مجازات اسلامی دادگاه مکلف است که ایام بازداشت قبلی محکوم علیه در پرونده مورد حکم را از مجازات های تعزیزی و یا بازدارنده کسر کند و چون حبس و جزای نقدی هر دو یک نوع و از مجازات های تعزیزی و بازدارنده است و عدم محاسبه ایام بازداشت قبلی برخلاف حقوق و آزادی های فردی است، بنابراین به حکم تبصره مذکور کاستن مدت بازداشت از محکومیت جزای نقدی و تبدیل آن به جزای نقدی، قانونی است.