روان شناسی رشد پیاژه

همان گونه که مستحضرید اهمیت علم روان شناسی درکشورمان به صورت مدرن آن در چند دهه ی اخیر، بیش از پیش آشکار شده است.

به عبارت دیگر می توان گفت برای حل قسمت عمده ای از مسائلی که بشر امروز با آن روبرو است باید از علم روانشناسی کمک گرفت.

در همین راستا کتاب روان شناسی سال سوم رشته ادبیات و علوم انسانی بیش از یک دهه است که در  چرخه ی آموزش کشور قرار دارد. مرکز یادگیری تبیان نیز به منظور یاری رساندن به شما دانش آموزان و دانشجویان عزیز، سلسله مقالاتی را در این ارتباط در نظر گرفته، که امید است مورد بهره مندیتان قرار گیرد.

در مقالات گذشته خواندیم که روان شناسی شناختی در چند شاخه وجود دارد.  اما آن چه لی هی بیان می کند، این شاخه را به سه الگو تقسیم بندی کرده است.

این سه الگو در گذشته به طور اجمالی مورد بررسی قرار گرفت.

اما آن چه در این جا مورد بررسی قرار می گیرد، ساخت گرایی جدید است.

اصل کلی ساخت گرایی جدید این است که از طریق مراجعه به ساختارهای انتزاعی منطقی یا ریاضی، تبیین هایی را به دست می دهد.

ژان پیاژه 1896-1980 از روان شناسان به نام این عرصه است که سال های زیادی را صرف مطالعه در رابطه با رشد زبان و تفکر کودکان کرده است.

وی به مقدار زیادی به معرفت شناسی یا رشد دانش پرداخت و کوشید تا رشد دانش را در کودکان ترسیم کند و آن را به صورت تجربی مورد مطالعه قرار دهد.

پیاژه، روان شناس سوییسی که در اصل آموزش جانور شناسی دیده بود. کار خود را در رابطه با رشد شناخت در حالی آغاز کرد که  آزمایشگاه آلفرد بینه، که اولین آزمون هوش را ساخت، آزمون های هوش را به کار می برد.

پیاژه مشاهده کرد که کودکان به صورت کاملا متفاوت با بزرگسالان، استدلال نموده و دنیا را به صورت متفاوتی درک می کنند.

او رشد شناخت را به چهار مرحله تقسیم کرد و معقتد بود که نیروی عقلانی نه تنها به صورت کمی، بلکه به صورت کیفی نیز رشد می کند.

برای مثال، یک کودک پنج ساله نه تنها از یک کودک ده ساله کمتر می داند، بلکه هم چنین فرآیند های تفکر متفاوتی را به کار می برد. راه های مختلفی برای شناخت دنیا وجود دارد و وقتی کودک رشدمی کند، ساختار منطقی ذهن او دستخوش تغییراتی می گردد.

مراحل چهار گانه رشد به زعم پیاژه به شرح ذیل است:

1- حسی حرکتی

در ابتدای زندگی، کودک مفاهیمی برای اشیا ندارد، بلکه در طول دو سال اول زندگی، شکل گیری این مفاهیم آغاز می شود. مفاهیم اشیا و فضا از فعالیت سازگاری با دنیا ناشی می شوند.

از طریق این سازگاری ها، کودک خود را با دنیا وفق می دهد. برای این که کودک با محیط متناسب باشد، مجبور است، تغییر کند. دقیقا به همان صورتی که هماهنگی حسی در دستیابی به یک شیء پرورش می یابد. هماهنگی حسی حرکتی نیز در تعقیب کردن یک شیء دیداری با چشم ها ایجاد می شود. انطباق و سازمان دهی برای رشد شناخت (هوش) حیاتی هستند.

پیاژه این استعداد ها را فطری و منحصر به انسان می دانست. البته، یادگیری نیز باید در آن دخالت داشته باشد. این مرحله، از تولد تا حدود دو سالگی ادامه دارد با این که رشد فرایندی پیوسته است، مواقعی وجود دارند که تغییرات سریع یا آهسته صورت می گیرند.

2-مرحله ی پیش عملیاتی

این مرحله تقریبا از دوسالگی، تا هفت سالگی ادامه دارد. در این دوره، تفکر منفی تقریبا با بی دقتی سازمان می یابد. کودکان در این مرحله غالبا خودشان را نفی می کنند، ولی از این نفی ناراحت نمی شوند.

این بدان معنی است که در درک نقطه نظرها، تفاوت هایی وجود دارد که از یک کودک به کودک دیگر فرق می کند. در این جا پیاژه بر ویژگی خودمحوری تفکر کودکان تأکیدکرد. این همان خودخواهی نیست بلکه تفکر خود محور است اما نه تلاش برای استفاده کردن از کودک دیگر جهت مقاصد نفع شخصی.

پیاژه هنگام دیدن بازی کودکان به خود محوری آن ها پی برد. کودکان اغلب اظهار نظرهایی می کنند که کسی را هدف قرار نمی دهند. آن ها به صورت تنها گویی ها نمایان می شوند، بدون این که هیچ گونه توجهی به حضار داشته باشند.

مشاهده ی دیگری که این ادعای تفکر خودمحور را به اثبات می رساند، این است که وقتی کودکان جر و بحث می کنند به نقطه نظر های مخالفان خود توجهی ندارند.

ویژگی دیگر این دوره این است که کودکان هنگام قضاوت کردن درباره ی مقدار چیزها اشتباه می کنند.

برای مثال، آن ها ممکن است معتقد باشند که با تغییر در شکل، مقدار نیز تغییرمی کند، در حالی که عملا این مقدار ثابت می ماند.

برای مثال، اگر به یک کودک دو ظرف محتوی آب نشان داده شود که یکی از آن ها بلند و باریک و دیگری کوتاه و پهن باشد، کودک قضاوت خواهد کرد که ظرف بلند و باریک، آب بیش تری دارد، در حالی که عملا مقدار آب هر دو طرف، برابر است.

در این مورد، کودک فقط به یک ویژگی شیء، به بلندی آن، توجه دارد. کودک بزرگ تر، مقدار را دقیق تر قضاوت می کند، به همین خاطر وقتی داد و ستدی با کودک دیگر می شود، منصافه و برابر است. کودک  کوچک تر ممکن است از این لحاظ به دنبال نفع شخصی خودش باشد.

3-مرحله عملیاتی عینی

این مرحله از حدود هفت سالگی تا دوازده سالگی ادامه دارد. در این مرحله، کودک  یک مجموعه قواعد را که گروه بندی نام دارد، پرورش می دهد که ویژگی های منطقی خاصی دارند. برای مثال A در برخی از ویژگی ها مانند طول، با B برابر است. اگر B بزرگ تر از C باشد و C بزرگ تر از D پس معلوم است که B از D بزرگ تر است.

بین مقوله ها روابطی وجود دارند که پیاژه آن ها را طبقات نامید. برای مثال، کودک در این مرحله می فهمد که تمام پرتقال ها به طبقه ی میوه تعلق دارند و تمام میوه ها به طبقه ی غذا متعلق هستند. عکس این قضیه نیز صادق است. طبقه ی غذا، تمام میوه ها و چیز های خوراکی دیگر را در بر می گیرد.

بالاخره کودک در این مرحله می تواند ویژگی های اختصاصی اشیا را درک کند و بفهمد که اشیای یکسان می توانند به بیش از یک طبقه تعلق داشته باشند.

برا ی مثال، کودک درک می کند که موز ها می توانند علاوه بر طبقه ی غذاهای طبیعی، به طبقه ی غذاهای شیرین تعلق داشته باشند.

کودکی که در مرحله ی عملیاتی عینی قرار دارد، بر خلاف کودک مرحله ی پیش عملیاتی، می تواند مفاهیم نگهداری ذهنی را پرورش دهد.

کودک نورس تصور می کند که اگر شما یک تکه گل را بردارید و شکل آن را تغییر دهید، مقدار آن نیز تغییر می کند، ولی کودکی که در مرحله ی عملیاتی عینی قرار دارد، می فهمد که حتی اگر شکل تغییر کند، مقدار ثابت است.

همین طور، کودکی که در این مرحله قرار دارد می تواند روابط را درک کند. برخی چیزها بلند تر، لاغر تر، کوتاه تر یا تاریک تر از چیزهای دیگر هستند. کودک کوچک تر این مفهوم را مشکل درک می کند. و فقط از عهده ی امور قطعی بر می آید.

4-مرحله عملیاتی صوری

این مرحله از دوازده سالگی تا بزرگ سالی ادامه دارد. کودکی که در مرحله ی قبلی قرارداد می تواند درباره ی واقعیت ها، ویژگی ها و روابط فکر کند، اما این ها تنها شامل اشیا و رویدادهای واقعی مثل ظرف ها و یا مثلا شیرین ها باشد.

اما کودکی که در مرحله ی صوری قرار دارد می تواند پارا فراتر گذاشته، درباره چیزهایی که می توانند باشند به صورت انتزاعی ادراک کند.

پیاژه معتقد بود:

و

مرکز یادگیری سایت تبیان

تنظیم: یگانه داودی