عواملی که فشار قبر را کاهش می‌دهد
یکی از ویژگی‌های عالم برزخ «فشار قبر» می‌باشد. فشار قبر نسبت به افراد متفاوت است بعضی از افراد فشار قبر ندارند و آن‌ها که دارند فشارشان از نظر شدت و ضعف یکسان نیست و بستگی به اعمال آن‌ها دارد.
کفاره ای برای مؤمنان
انسان تا به امروزَش عوالم مختلفی را پشت سر نهاده و عالم‌های دیگری را در پیش‌رو دارد، انسان با مرگ از عالم دنیا به جهان آخرت منتقل می‌شود که آخرت هم ابتدایش «عالم برزخ» و انتهایش که بعد از برپایی قیامت کبری است بهشت یا دوزخ می‌باشد. حضرت پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: «فشار قبر برای مؤمن کفاره تباه نمودن نعمت‌ها از ناحیه‌ی اوست»
یکی از ویژگی‌های عالم برزخ «فشار قبر» می‌باشد. فشار قبر نسبت به افراد متفاوت است بعضی از افراد فشار قبر ندارند و آن‌ها که دارند فشارشان از نظر شدت و ضعف یکسان نیست و بستگی به اعمال آن‌ها دارد.
فشار قبر، فشار روحانی یا جسمانی
فشار قبر در این قبر خاکی رخ نمی‌دهد ; بلکه در جایی است که روح در آن قرار دارد. برای فهم این مطلب , توجه به عالم خواب بسیار راهگشا است. وقتی شخصی ده‌ها حادثه تلخ و شیرین را در خواب مشاهده می‌کند, حقیقتا متائثر و یا خوشحال می‌شود ; حال آن که جسم او در جای خود ثابت است. فشار قبر و عذاب‌های آن نیز, در حقیقت از آن روح است و در عالمی دیگر صورت می‌گیرد و آن قبری که باغی از باغ‌های بهشت و یا حفره ای از حفره های دوزخ است , این قبر خاکی نیست ... .
«عالم برزخ» دارای احکام، آثار و معیارهایی غیر از احکام و آثار نظام دنیوی است. ازاین‌رو انسان با ورود به «عالم برزخ» با نظام و معیارهای جدید و ناشناخته‌ای مواجه می‌شود.
انسانی که در زندگی دنیایی، موفق به تجرید و انقطاع نشده و اسیر دنیا و تعلقات آن است، با داخل شدن به برزخ و مواجه شدن با آن احکام و آثار، نه تنها با یک نظام ناشناخته روبه‌رو می‌شود؛ بلکه با از دست دادن مأنوس‌های دنیایی، در وحشت می‌افتد و با فقدان آنچه که او با آن‌ها مأنوس بوده و تنهایی خود را با آن‌ها جبران می‌کرد و هستی و بقای خود را با آن‌ها و در آن‌ها می‌دید؛ در فشار قرار می‌گیرد.
آیا همه فشار قبر دارند؟
روایات فراوانی به فشار برزخی و عمومیت آن اشارات دقیق و فراوانی دارد که به ذکر یک نمونه اکتفا می‌شود:
ابی بصیر می‌گوید: «به امام صادق(علیه السلام) عرض کردم: «آیا کسی از سختی‌ها و فشار قبر نجات می‌یابد و » امام صادق(علیه السلام) فرمود: «از فشار برزخ به خدا پناه می‌بریم، چقدر اندک‌اند کسانی که از فشار قبر نجات می‌یابند »... . سپس فرمود: «رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) در تشیع جنازه سعد - در حالی که هفتاد هزار ملک جنازه وی را تشییع می‌کردند - شرکت کرد و سر به آسمان بلند نمود و سپس فرمود: «آیا شخصی مانند سعد هم فشار و سختی‌های قبر را می‌بیند؟(منظور آن است که رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) سعد را در فشار دید و با تعجب چنین فرمود.
امام صادق(علیه السلام) فرمود: «پناه بر خدا، این فشار به خاطر بدخویی و کج خلقی او بر خانواده‌اش بود... (بحارالانوار، ج 6، ص 261، ح 102). و برای مطالعه بیشتر در این خصوص ر.ک: عروج روح، صص 76-80 و معاد یا بازگشت به سوی خدا، ج اوّل، صص 270-276.
عذاب قبر برای برخی از مومنان که مبتلا به برخی گناهان شده‌اند، نعمت است؛ زیرا در عالم برزخ، متناسب با کمیت و کیفیت گناه در عذابند و هرگاه از آن گناه پاک شدند، در عالم قیامت با پاکی وارد بهشت می‌گردند.
آن گونه که از برخی احادیث استفاده می‌شود، فشار قبر برای برخی کیفر اعمال محسوب می‌شود و برای برخی، ملایم‌تر و به منزله کفاره گناهان و جبران کوتاهی‌ها است. امام صادق(علیه السلام) از پیامبر اکرم نقل فرمود: فشار قبر برای مؤمن، کفاره نعمتهایی است که ضایع کرده است.( بحارالانوار، ج6 ، ص 221)
فشار قبر به چه چیزی ارتباط دارد؟
عذاب و فشار برزخی که از آن به فشار قبر یاد می‌شود حقیقتی است که ارتباط مستقیمی با اعمال و رفتار و کیفیت زندگی فرد در دنیا داشته و احیاناً با بعضی از علل و عوامل تشدید می‌شود. از آنجا که نظام برزخی و احکام و آثار آن، برای ما ناشناخته است؛ طبعاً ما با درک قاصر خود، نمی‌توانیم دریابیم که کدام انحراف و عمل، در تشدید عذاب و گرفتاری برزخی نقش دارد و تنها، کلام الهی و سخنان معصومان(علیهم السلام) است که با برخورداری از دانش و احاطه خاص بر حقایق، می‌تواند راه‌گشای آشنایی ما به این عوامل باشد.
عواملی که موجب فشار قبر می‌شود:
1ـ بداخلاقی.
2ـ سخن‌چینی.
3- مراعات نکردن طهارت و نجاست و پرهیز نکردن از بول.(بحار الانوار، ج 75، ص 265)
4- یاری نکردن مظلوم. در کتاب ثواب الاعمال آمده است که: یکی از علمای بنی‌اسرائیل از دنیا رفت و فشار قبر بر او وارد شد چرا که او یک بار نماز را (عمداً) بی‌وضو خوانده بود و از کنار مظلومی گذشته بود و او را یاری نکرده بود.(ثواب الاعمال، ص 111)
5- ضایع نمودن نعمت‌های الهی: حضرت پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: «فشار قبر برای مؤمن کفاره تباه نمودن نعمت‌ها از ناحیه‌ی اوست».
(بحارالانوار، ج 6، ص 221)عواملی که باعث کاهش یا رفع فشار قبر می‌شود:
1ـ اتمام رکوع
امام باقر(علیه السلام) می‌فرماید: "کسی که رکوعش را تمام و کمال به جا آورد، وحشت قبر او را نمی‌گیرد".(بحارالانوار ج6ص244)
البته در این روایت واژه وحشت به کار رفته که ممکن است گفته شود فشار قبر از آن استفاده نمی‌شود ولی می‌توان گفت: چون فشار قبر بدون وحشت امکان ندارد وقتی وحشت برداشته شد، طبعاً فشاری هم نخواهد بود.
2ـ چهار بار به حج رفتن
امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید: "کسی که چهار حج به جا آورد، هیچ گاه او را فشار قبر نمی‌گیرد".(همان ج99 ص20)
3ـ زیارت امام حسین(علیه السلام)
در روایت است که یکی از پاداش‌هایی که خداوند به زایر قبر امام حسین(علیه السلام) می‌دهد آن است که از عذاب و فشار قبر او را نجات می‌دهد.(همان ج101 ص18)
4ـ مرگ در اوقات خاص
امام صادق(علیه السلام) فرمود: "کسی که بین زوال شمس روز پنج شنبه تا ظهر روز جمعه بمیرد، خداوند او را از فشار قبر محافظت می‌کند."(شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه ،ج1،ص83)
و در نقلی دیگر ان حضرت فرمودند: کسی که در روز جمعه بمیرد خدای تعالی رهایی از فشار قبر برای او مقرر می‌کند. (محمدباقر مجلسی،بحارالانوار،ج6،ص230)
5ـ خیرات بازماندگان
امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید: "میت در فشار به سر می‌برد اما به خاطر نماز برادرش خداوند قبر او را وسعت می‌دهد".(علل الشرایع، ج 1، ص 360)
6- قرائت سوره نساء در روزهای جمعه
امام علی (علیه السلام) فرمود: کسی که در هر جمعه سوره نساء را بخواند از فشار قبر در امان خواهد بود.(بحارالانوار ج92ص273)7- قرائت سوره نون والقلم
امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید: کسی که سوره نون والقلم را در نماز واجب یا مستحب بخواند خدای عزوجل او را برای همیشه از فقر در امان می‌دارد و هنگامی که بمیرد او را در پناه خود از فشار قبر مصون بدارد.(همان ص316)
8- قرائت سوره یس
سوره یس خواندن نیز از عواملی است که ایمنی از فشار قبر می‌آورد.(همان، ص289)
هر کس در روز جمعه مابین طلوع آفتاب تا ظهر چهار رکعت نماز بخواند در هر رکعت بعد از حمد سوره تبارک(ملک) و سوره حم سجده را بخواند خداوند از فشار قبر نگهش می‌دارد.
9-خواندن سوره تکاثر در موقع خواب
رسول خدا(صلی الله علیه وآله) فرمود: هرکس موقع خواب سوره تکاثر را بخواند از(فتنه القبر) فشار قبر نگه داشته می‌شود و خداوند او را از شر نکیر و منکر کفایت می‌کند.(بحارالانوار ج86 ص282)
10- صدقه
پیامبر(صلی الله علیه وآله) فرمود: صدقه آفات دنیا و فشار قبر و عذاب روز قیامت را دفع می‌کند.(بحارالانوار ج89ص336)
11 -خواندن سوره توحید در مرض موت
رسول خدا(صلی الله علیه وآله) فرمود: هر کس در مرض موتش قل هو الله احد را بخواند در قبرش عذاب نمی‌شود و از فشار قبر در امان است.(همان ص353)
12-مداومت بر خواندن سوره زخرف
"امام باقر (علیه السلام) فرمود: کسی که مداومت بر خواندن سوره زخرف کند خداوند از حیوانات و حشرات زمین در امانش نگه می‌دارد و از فشار قبر ایمن می‌کند.(ثواب الاعمال ص113)
13 -خواندن چهار رکعت نماز
هر کس در روز جمعه مابین طلوع آفتاب تا ظهر چهار رکعت نماز بخواند در هر رکعت بعد از حمد سوره تبارک(ملک) و سوره حم سجده را بخواند خداوند از فشار قبر نگهش می‌دارد.(جمال الاسبوع ص42)
این اعمال نمونه‌های اندکی است که در روایات باعث کم شدن یا نجات یافتن از فشار قبر شمرده شده است (معاد یا بازگشت به سوی خدا، ج 1، صص 277-282)
فرآوری : زهرا اجلال
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منابع :
کتاب " عالم برزخ در چند قدمی ما " ؛ محمد محمدی اشتهاردی
سایت طهور
سایت اندیشه قم
سایت پرسمان
