رژیم غذایی در فیبروز سیستیک
بیماری فیبروز سیستیک که فیبروز کیستیک(Cystic Fibrosis) نیز خوانده می شود یک اختلال ژنتیکی(اتوزومال مغلوب) است که در سفید پوستان شایع تر است و متوسط امید زندگی در این بیماران به 37 سال رسیده است.
در این بیماری با اختلال در سلول های اپیتلیال، عملکرد طبیعی غدد برون ریز مختل شده و با ترشح ترشحات غلیظ و چسبنده منجر به انسداد غدد و مجاری می شود. ریه ها و مجاری ریوی، غدد بزاقی و عرق، روده ها، پانکراس، کبد و مجاری اندام تناسلی از اعضای درگیر در این بیماری هستند.
برای مراقبت های تغذیه ای مناسب در این بیماری باید با عوارض آن به صورت مختصر آشنایی داشته باشیم.
عوارض شایع:
عوارض تنفسی: برنشیت حاد و مزمن، بیماری مزمن انسداد ریوی، عفونت ریه ها و زخم مجاری تنفسی.
عوارض گوارشی: مدفوع حجیم و بد بو، انقباضات شکمی و انسداد روده ای.
عوارض در پانکراس: عدم کارایی آنزیم های پانکراس: در 85 تا 90 درصد افراد مبتلا، تجمع موکوس غلیظ، مقدار آنزیم های مترشحه پانکراس و عملکرد آن ها را در روده کاهش می دهد و با کاهش اسیدهای صفراوی منجر به سوء جذب چربی می شود.
تخریب قسمت درون ریز پانکراس: این عارضه ممکن است منجر به نقص تحمل گلوکز و ابتلا به دیابت ملیتوس شود.
برای جلوگیری از انسداد روده ای، دریافت مایعات و فیبر کافی، تمرینات
متداول و استفاده از مُسهل ها(به شرط مشورت با پزشک ) توصیه می شود
اختلالات آنزیمی به وجود آمده، سوء هاضمه و سوء جذب مواد مغذی را به دنبال دارد و از طرفی دو عامل دیگر کاهش اشتها و دریافت مواد مغذی به دلیل عوارض گوارشی و افزایش نیاز بدن به دلیل ماهیت بیماری، عفونت و عوارض تنفسی(بالا بردن انرژی مصرفی و اتلاف انرژی)، همگی در کنار هم منجر به سوء تغذیه در این بیماران می شود که به صورت تاخیر رشد و سختی حفظ وزن متناسب با قد بروز می کند.
با شروع درمان و مراقبت های تغذیه ای کنترل شده، تدریجا عوارض کاهش یافته و با دریافت انرژی و مواد مغذی کافی، رشد متناسب با قد حاصل می شود؛ به طوری که یکی از عوامل در افزایش طول عمر این بیماران بهبود وضعیت تغذیه ای در طولانی مدت مطرح شده است.
در درمان این بیماران، هدف آنزیم درمانی، تصحیح سوء هاضمه و سوء جذب است تا با در دسترس قرار دادن آنزیم کافی، هضم و جذب چربی ها، پروتئین، کربوهیدرات و کلیه ی ویتامین ها و مواد معدنی به سهولت انجام شود و به تدریج با کاهش عوارض گوارشی بیمار به راحتی غذای بیشتر و متناسب تر بخورد. نکته ی مهم در نحوه ی مصرف آنزیم های تجویز شده است، به طور مثال نجویدن قرص ها(خصوصا در کودکان) و مخلوط نکردن آنزیم های خوراکی با یک سری مواد غذایی از جمله لبنیات.
هدف مراقبت تغذیه ای:
هدف مراقبت تغذیه ای در این بیماران:* کنترل سوء هاضمه و سوء جذب،
* برآورده کردن نیازهای بدن با تامین مواد مغذی
* و ایجاد و حفظ وزن متناسب با قد است.
برآورد نیازهای تغذیه ای به صورت فردی و جداگانه توسط متخصصین تغذیه، بر اساس سن، جنس و قد بیمار، میزان متابولیسم پایه، میزان فعالیت، وجود و شدت عفونت ریوی و شدت سوء جذب محاسبه می شود.
نکته ی مهم این است که به اشتباه نباید فعالیت بیمار محدود شود، بلکه در عوض باید میزان انرژی دریافتی با توجه به میزان فعالیت بیمار افزایش یابد.
باید توجه داشت که برای جلوگیری از انسداد روده ای، دریافت مایعات و فیبر کافی، تمرینات متداول و استفاده از مُسهل ها(به شرط مشورت با پزشک ) توصیه می شود.
محتوای رژیم غذایی:
درشت مغذی ها:* چربی : 35 تا 40 در صد از کل کالری دریافتی
* پرو تئین: 15 تا 20 درصد از کل کالری دریافتی
* کربوهیدرات: مابقی انرژی دریافتی را تامین می کند.
نکات قابل توجه:
* در استفاده از چربی ها سعی شود جهت تامین اسیدهای چرب ضروری از کلیه ی منابع مانند روغن کانولا، روغن سویا، روغن ذرت، روغن ماهی و .... استفاده شود.
* تکرر دفعات مدفوع، مدفوع چرب و انقباضات شکمی می تواند از علایم عدم تحمل چربی باشد.
* در صورت پیشرفت بیماری میزان کربوهیدرات و نوع آن باید کنترل شود.
* در صورت پیشرفت بیماری ممکن است عدم تحمل لاکتوز ایجاد شود.
با شروع درمان و مراقبت های تغذیه ای کنترل شده، تدریجا عوارض کاهش یافته
و با دریافت انرژی و مواد مغذی کافی، رشد متناسب با قد حاصل می شود
ویتامین ها:
در این بیماران به علت اختلال در هضم چربی، بیمار بیشتر در معرض کمبود ویتامین های محلول در چربی(A , D , E , K )قرار خواهد گرفت که در صورت بروز علایم کمبود هر کدام مکمل درمانی خواهد شد.
مواد معدنی:
ممکن است در این بیماران کمبود آهن، منیزیم، روی و کلسیم پیش بیاید. مصرف کافی سدیم به علت اتلاف فراوان در این بیماران باید کنترل شود.
توصیه های تغذیه ای:
* خوردن وعده های غذایی مکرر، کم حجم و پُرانرژی* خوردن مواد غذایی پُرپروتئین
* آرام غذا خوردن
* افزودن تدریجی غذاهای جدید
* خوردن مایعات فراوان به منظور رقیق سازی ترشحات
* کنترل علایم کم آبی
* خوردن غذاهای نرم در بیمارانی که در هنگام جویدن دچار خستگی می شوند.
راحله باباپور – کارشناس تغذیه
بخش تغذیه تبیان
* مطالب مرتبط:
