تبیان، دستیار زندگی
سلول های بنیادی دو ویژگی اساسی دارند که عبارتند از: 1. خود نوسازی (self-renewal) - سلول های بنیادی توانایی تقسیم نامحدود خود را دارند و به این ترتیب در حالت نامتمایز باقی می مانند. 2. پتانسیل تمایز یابی به سایر سلول ها. با توجه به نوع سلول بنیادی م
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

ویژگی های سلول های بنیادی

سلول های بنیادی دو ویژگی اساسی دارند که عبارتند از:

1. خود نوسازی  (self-renewal) - سلول های بنیادی توانایی تقسیم نامحدود خود را دارند و به این ترتیب در حالت نامتمایز باقی می مانند.

2. پتانسیل تمایز یابی به سایر سلول ها. با توجه به نوع سلول بنیادی میزان پتانسیل تمایز متفاوت خواهد بود. انواع پتانسیل تمایزی به قرار زیر است:

• همه توان (totipotent )- این سلول ها حاصل لقاح تخمک و اسپرم اند و می توانند به انواع سلول های جنینی و سلول های خارج جنینی (جفت) تبدیل شوند. چنین سلول های می توانند یک موجود با قابلیت حیات بسازند.

• پرتوان (pluripotent)-  این سلول ها زاده ی سلول همه توان است و تقریباً می توانند به همه انواع سلول ها را بسازند. سلول های موجود در هریک از سه لایه زاینده جنینی از این نوع اند.

سلولهای بنیادی

• چند توان (multipotent)- سلول های بنیادی که توان تمایز به تعدادی از سلول ها را که از خانواده های سلولی نزدیک به هم هستند را دارند، مانند سلول های بنیادی موجود در بافت های تمایز یافته.

سلول های بنیادی و به خصوص سلول های بنیادی جنینی در مطالعات زیست شناسی تکوینی، پزشکی احیا کننده (regenerative medicine)، سم شناسی و  داروسازی، بررسی های پاتوفیزیولوژی، تولید موشهای ترانس ژن وknockout  اهمیت دارند در اینجا به بیان نحوه تولید و حفظ سلول های بنیادی جنینی پرداخته می شود.

کشت سلول های بنیادی جنینی

مراحل کشت سلول های بنیادی جنین به این قرار است:

1. توده سلولی داخلی بلاستوسیست (inner cell mass: ICM ) پیش از لانه گزینی از تروفواکتودرم (لایه سلولی بیرونی )اطراف آن جدا می شود.

2. سلول های ICM به ظرف کشت حاوی لایه ی تغذیه کننده ( feerder layer ) منتقل می شوند. لایه تغذیه کننده لایه ای معمولاً از سلول های فیبرولاست نامیرای موش است که قدرت تقسیم آنها با تابش اشعه گاما و یا استفاده از مایتوسین از بین رفته است.

سلول بنیادی

لزوم کشت سلولی بر روی لایه ی تغذیه کننده جهت تامین مواد ناشناخته مورد نیاز سلول های بنیادی جنینی است.

البته گاهی سلول های بنیادی جنین بدون سلول های تغذیه کننده کشت می دهند ولی در این هنگام کشت سلول های بنیادی جنینی نمی تواند برای مدت طولانی باشد زیرا احتمال تمایز خود به خود آنها حتی در حضورLIF (Leukemia Inhibitory Factor) به عنوان عامل ممانعت کننده تمایز زیاد است.

3. کلنی سلول ها بعد از گذشت مدت زمانی باید پاساژ داده شوند به این ترتیب که محتویات یک محیط کشت بین دو یا چند محیط تقسیم می شود. با تکثیر ICM بر سلول های تغذیه کننده و پاساژ آنها بعد ازگذشت چند روز بر روی سلول های تغذیه کننده کلونی یا کلونی هایی ظاهر می شود. در این هنگام باید آنها را از کف ظرف همراه با سلول های تغذیه کننده جدا کرد و پس از تفکیک سلول ها از یکدیگر دوباره آنها را کشت داد. از این زمان به بعد هر دو یا سه روز یک بار کشت ها پاساژ داده می شود.

سلولهای بنیادی

4. می توان کلنی های حاصل را به مدت طولانی کشت داد یا برای سالها منجمد نگاه داشت و در شرایط مطلوب حالت غیر تمایزی و کاریوتیپ طبیعی خود را برای سالها حفظ می کنند.

همان طور که گفته شد یک سلول بنیادی واقعی قابلیت حفظ نوسازی خود یا به عبارتی توانایی ایستایی در حالت غیرتمایزی را به طور نامحدود دارد. حالت غیرتمایزی سلول های بنیادی جنینی با نشانگرهای سلولی خاص نشان داده می شود این نشانگرها به دانشمندان کمک می کند تا درک بهتری از تکثیر نامحدود سلول های بنیادی جنینی در شرایط مطلوب کشت داده شده داشته باشند. دو مسیر اصلی تحقیق دنبال می شود. یک مسیر شامل کوشش های است که تاثیر فاکتورهای ترشحی نظیر فاکتور ممانعت کننده لوکمیایی (LIF) بر سلول های بنیادی جنینی موش در محیط آزمایشگاهی را بررسی می کند و مسیر دوم تحقیق فاکتورهای نسخه برداری نظیر  Oct4را شامل می شود.

فاکتور ممانعت کننده لوسمیایی (LIF)سایتوکاین متعلق به خانواده IL-6 است که برای اولین بار با تاثیر بر القای تمایز سلول های لوکومیایی MI شناخته شد. اما در سال 1988اثر ممانعت کنندگی آن بر سلول های بنیادی جنینی موشی شناخته شد. افزودن LIF بر تولید و حفظ سلول های بنیادی جنینی در حضور سرم جنینی گاوی بدون نیاز به سلول های تغذیه کننده کافی است. این موضوع نشان می دهد که این فاکتور یک فاکتور خارجی منحصر به فرد برای نوسازی دائم سلول های بنیادی جنینی است. عملکرد LIF تنها برای جلوگیری از تمایز سلول های بنیادی جنینی است. جالب آن است که LIF در سلول های لوسمیایی القا کننده تمایز است ولی بر سلول های بنیادی جنینی موش اثر ممانعت کنندگی از تمایز دارد. به همین دلیل به آن فاکتور ممانعت کننده تمایز (DIF) نیز می گویند. این فاکتور از طریق گیرنده خود به نام stat 3 عمل می کند.

سلولهای بنیادی

Oct-4  پروتئینی که توسط سلول های بنیادی جنینی انسانی و موشی در محیط آزمایشگاهی بیان می شود. Oct-4 در سلول تخم موش وجود دارد و درسراسر بلاستوسیست تا ظهور ICMوحفظ پرتوانی ICM و اپی بلاست وجود دارد. در محیط آزمایشگاهی نیز سلول های بنیادی جنینی موشی و انسانی پ Oct-4 را بیان می کنند.

برای حفظ پرتوانی سلول های بنیادی جنینی بیان Oct-4 لازم است. به طوری که اگر از بیان Oct-4جلوگیری نماییم. سلول های بنیادی جنینی به تروفواکتودرم تمایز می یابد. اگر بیانOct-4 را به طور مصنوعی زیاد کنیم سلول های بنیادی جنینی موش به اندودرم و مزودرم ابتدایی تمایز می یابند. بنابراین مقدار بیان Oct-4 وضعیت برنامه تکوینی سلول های بنیادی جنینی موش را نشان می دهد. و آن را به عنوان کاندیدای تنظیم کننده اصلی پرتوانی سلول های نیایی جنینی معرفی می کند.

این که چگونه و چرا فاکتور نسخه برداری Oct-4 چنین نقش مهمی را در جنین زایی ایفا می کند به ژن های تحت کنترل ان بستگی دارد. تاکنون مشخص شده 7تا 8 ژن تحت کنترل Oct-4 هستند. به طوری که Oct-4 بعضی از آنها را فعال کرده ویا از فعالیت بعضی دیگر ممانعت می کند. در کل ممکن است Oct-4 سبب ممانعت از عمل ژن هایی شود که برای تمایز لازم هستند.

گرداوری و نگارش: سمانه سادات عنایتی

تنظیم برای تبیان: محسن مرادی


منابع:

1. جلد اول سلول های بنیادی (سلول بنیادی جنینی) نوشته دکتر حسین بهاروند

2. جلد دوم سلول های بنیادی (سلول بنیادی بزرگسالان) نوشته دکتر حسین بهاروند

3. Animal Culture. Fresh nee.

مطالب مرتبط

بن یاخته‌ها

بن یاخته‌های جنینی

فناوری بن‌یاخته

باروری و درمان ناباروری