راسخون در علم چه کسانی هستند؟

در سوره ى آل عمران آیه 7 مى فرماید: (...وَ ما یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلاّ اللّه وَالرّاسِخُونَ فِى الْعِلْمِ...) مقصود از "الراسخون فى العلم" چیست و چه كسانى را در بر مى گیرد؟

رسوخ در لغت عرب به معنى «ثبوت» و «نفوذ» است و مقصود از آن این است كه علم و آگاهى انسان ریشه و اصالت داشته باشد و به همین مناسبت قرآن برخى از دانشمندان یهود را كه اطلاعات وسیعى پیرامون آئین خود دارند «راسخ فى  العلم» توصیف كرده و درباره آنها چنین مى فرماید: "لكِنِ الرَّاسِخُونَ فِى الْعِلْمِ مِنْهُمْ وَالْمُؤْمِنُونَ یُؤْمِنُونَ ما أُنْزِلَ إِلَیْكَ وَما أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ وَالْمُقِیمینَ الصَّلَوةَ وَالْمُؤْتُونَ الزَّكَوةَ وَ الْمُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالیَوْمِ الآخِرِ أُولئِكَ سَنُؤْتیهِمْ أَجْراً عَظِیماً."¹

آن گروه از یهود كه استوار در عملند و افراد با ایمان به تمام آنچه كه بر تو نازل شده و آنچه كه پیش از تو نازل گردیده ایمان مى آورند و آنها كه نماز را بر پا مى دارند و زكات مى پردازند و آنها كه به روز رستاخیز ایمان آورده اند ، به همگان پاداش بزرگ خواهیم داد.

در این آیه، آن گروهى كه علم وسیع و گسترده اى درباره تورات دارند و نشانه پیامبر خاتم را در آن مى بینند، «راسخ در علم» خوانده شده اند.

استعمال این جمله درباره دانشمندان یهود حاكى از این است كه این جمله از یك مفهوم وسیعى برخوردار است كه همه متفكـران و دانشمنـدان را كه در رشته اى از علوم قدم راسخ و آگاهى اصیل و عمیق دارند، در بر مى گیرد.

و اگر پیشوایان معصوم در برخى از روایات خود را راسخ در علم خوانده اند، از باب تطبیق كلى بر افراد ممتازى كه از درخشندگى خاصى بر خوردارند، مى باشد.

و ما در این جا به عنوان نمونه روایتى را متذكر مى شویم و علاقمندان مى توانند، مجموع روایات را از كتابهاى یاد شده در زیر² به دست آوردند.

امام صادق(علیه السلام)  فرمود: «نحن الراسخون فى العلم و نحن نعلم تأویله»:³ «ما راسخان در علم مى باشیم و ما از تأویل «متشابه» یا قرآن آگاهیم».

كسانى كه با روش پیشوایان در تفسیر آیات قرآنى آشنا هستند، به خوبى مى دانند كه روش آنان تطبیق مفاهیم كلى به مصادیق ممتاز و یا فراموش و نادیده گرفته شده است، البته آن هم نه از باب انحصار بلكه از باب تطبیق كلى بر مصادیق ممتاز و درخشنده خود.

و آگاهى از این روش بسیارى از مشكلات احادیث را بر طرف مى كند.

نا آشنایى برخى با روش اهل بیت در تفسیر آیات سبب شده است كه به طرح روایاتى كه «راسخان در علم» را بر پیشوایان معصوم تطبیق مى كند، دست زنند در صورتى كه یك چنین روایات، جنبه تطبیقى داشته و در مقام بیان فرد كامل از مفهوم وسیع و كلى مى باشند.

حتى اگر در برخى از روایات راسخان در علم تنها به اهل بیت تفسیر شده است این حصر به خاطر كم فروع بودن دیگر مصادیق آن در برابر علوم آنها است و یك چنین حصر در قرآن نیز موجود است از باب نمونه:

انبیاء و پیامبران با عظمت آنگاه كه علم خود را با علم الهى مى سنجند، علم خود را در برابر علم بى نهایت خدا ناچیز دیده و چنین مى گویند: «لاعلم لنا انك علام الغیوب»⁴ « ما آگاهى نداریم تو داناى پشت  پرده هستى».

[1] . نساء/162.

[2] . كافى، ج1، ص 213; تفسیر برهان، ج1، ص 270ـ 271; تفسیر نور الثقلین، ج1، ص 260ـ 265.

[3] . كافى، ج1، ص 213.

[4] . مائده/109.