4- رابطه حقّ و تکلیف

همانطور که قبلاً اشاره نمودیم حق و تکلیف، قابل اجتماع نیستند یعنی صاحب حق و تکلیف نمی تواند یک نفر باشد72 بلکه در هر موردی که قانون، حقّی را برای کسی به رسمیت شناخت به تبع آن، تکلیفی برای دیگری ایجاد می گردد. لذا این تعبیر که «نگاهداری اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین است.»73 درصورتی صحیح است که از دو حیثیت جداگانه به مسأله حضانت نگریسته شود. زیرا از یک حیث نمی تواند یک نفر در مورد خاصی هم حق داشته باشد و هم تکلیف زیرا یک قانون در مورد خاص نمی تواند هم آمره باشد و هم تکمیلی. بنابراین اگر ثابت شود که «اداء شهادت» برای شاهد «تکلیف» است دیگر نمی تواند برای همان شخص «حق» تلقی گردد اگر چه ممکن است برای مشهود له حقی را اثبات نماید. تمامی مباحثی که در قسمت اول از این مبحث مطرح شد مقدمه ای برای ورد به مقصود اصلی در این مبحث بود یعنی پرداختن به ویژگیهای تکلیف و انطباق آن با شهادت.