الف - غسل میت

احادیث شریف:

1 - امام صادق علیه السلام در حدیثى فرمود:

"غسل الجنابة واجب -إلى أن قال-: وغسل المیّت واجب"(78).

"غسل جنابت واجب است" تا اینکه فرمود: "غسل میت واجب است."

2 - ابو خالد روایت مى کند:

"اغسل کلّ الموتى: الغریق، وأکیل السبع، وکلّ شی ء إلاّ ما قتل بین الصفّین، فإن کان به رمق غسّل وإلّا فلا"(79).

"همه مردگان را غسل بدهید، غرق شده، و کسى را که درندگان خورده است و هر کس دیگر مگر کسى که در جنگ کشته شده است،پس اگر رمقى در بدن داشت غسل داده مى شود و گرنه غسل ندارد."

3 - صالح بن کیسان مى گوید.

"معاویه به امام حسین علیه السلام گفت: آیا مى دانى ما با حجر بن عدى واصحاب او یعنى شیعیان پدرت چه کردیم؟ امام حسین علیه السلام فرمود:چه کردید؟ گفت: آنان را کشتیم و بعد کفن کردیم و بر آنان نمازخواندیم. حسین علیه السلام خندید و گفت: مسلمانان خصم تو باشند، اى معاویه! ما اگر پیروان تو را بکشیم نه کفن مى کنیم و نه بر آنان نمازمى خوانیم و نه دفن مى کنیم.(80)"

4 - زراره از امام صادق علیه السلام نقل مى کند:

"السقط إذا تمّ له أربعة أشهر غسّل"(81).

"جنینى که سقط مى شود اگر چهار ماه را تمام کرده باشد غسل دارد."

5 - محمد بن فضیل مى گوید:

"کتبت إلى أبی جعفرعلیه السلام أسأله عن السقط کیف یصنع به؟ فکتب إلیّ: السقط یدفن بدمه فی موضعه"(82).

"به امام باقرعلیه السلام نوشتم و از او پرسیدم که با جنین سقط شده چه باید کرد؟ حضرت به من نوشت: جنین سقط شده با خونش در همان محلى که به زمین افتاد، دفن مى شود."

6 - از امام صادق علیه السلام سؤال شد درباره زنى که در سفر مى میرد و نه مرد محرمى دارد و نه زن با او است فرمود: "تدفن کما هی بثیابها".

"همانطور که هست با لباسش دفن مى شود." و همچنین سؤال شد درباره مردى که مى میرد و مردى وجود ندارد و تنها زنان با اوهستند. فرمود: "یدفن کما هو بثیابه" "همانطور با جامه اش دفن مى شود..(83)"

7 - عبداللَّه بن ابى یعفور مى گوید:

"أنّه سأل أبا عبداللَّه علیه السلام عن الرجل یموت فی السفر مع النساء لیس معهنّ رجل کیف یصنعن به؟ قال: یلففنه لفّاً فی ثیابه ویدفنّه ولایغسّلنّه"(84).

"از امام صادق علیه السلام سؤال شد درباره مردى که در سفر مى میردوزنان با او هستند و لى مردى وجود ندارد و زنان با جنازه این مرد چه کنند؟ فرمود: او را در جامه اش بپیچند و دفن کنند وغسل ندهند."

8 - ابو نمیر غلام حرث بن مغیره نصرى مى گوید:

"قلت: لأبی عبداللَّه علیه السلام حدّثنی عن الصبی إلى کم تغسّله النساء؟فقال: إلى ثلاث سنین"(85).

"به امام صادق علیه السلام عرض کردم که کودک را تا چند سالگى زنان مى توانند غسل بدهند؟ فرمود: تا سه سالگى."

9 - عبداللَّه بن سنان مى گوید:

"سألت أبا عبداللَّه علیه السلام عن الرجل أیصلح له أن ینظر إلى امرأته حین تموت ویغسّلها إن لم یکن عندها من یغسلها؟ وعن المرأة هل تنظر إلى مثل ذلک من زوجها حین یموت؟ فقال: لا بأس بذلک، إنّما یفعل ذلک أهل المرأة کراهیة أن ینظر زوجها إلى شی ء یکرهونه منها"(86).

"از امام صادق علیه السلام پرسیدم آیا مرد مى تواند به بدن زنش که مرده است نگاه کند یا آن را غسل بدهد اگر زنى که او را غسل بدهدنباشد؟ و همچنین آیا زن مى تواند به بدن شوهرش که مرده است نگاه کند؟ فرمود: اشکال ندارد. خانواده زن که این کار را انجام میدهند،به این دلیل است که نمى خواهند شوهر به جایى از بدن زن که آنها ازآن کراهت دارند، نگاه کند."

10 - امام صادق علیه السلام فرمود:

"الزوج أحقّ بإمرأته حتى یضعها فی قبرها"(87).

"شوهر سزاوارتر است به زنش تا اینکه او را در قبرش بگذارد."

11 - امام جعفر، از پدرش، از على علیه السلام روایت مى کند:

"یغسّل المیّت أوْلى الناس به"(88).

"میت را نزدیکترین مردم به او غسل مى دهد."

12 - از امام صادق علیه السلام نقل شده است:

"قال: قلت: فإن مات رجل مسلم ولیس معه رجل مسلم ولا إمرأةمسلمة من ذوی قرابته ومعه رجال نصارى ونساء مسلمات لیس بینه وبینهنّ قرابة؟ قال: یغتسل النصارى ثمّ یغسلونه فقد اضطر. وعن المرأةالمسلمة تموت ولیس معها إمرأة مسلمة ولا رجل من ذوی قرابتها ومعهانصرانیة و رجال مسلمون )لیس بینها وبینهم قرابة(؟ قال: تغتسل النصرانیة ثمّ تغسّلها"(89).

"راوى گوید؛ به امام صادق علیه السلام عرض کردم: اگر مسلمانى مرده است و مرد مسلمان یا زن مسلمانى که با او خویشاوندى داشته باشدنیست و تنها مردان مسیحى و زنان مسلمانى که بین او و آنان خویشاوندى نیست وجود دارند، درباره غسل او چه باید کرد؟ امام فرمود: مردان مسیحى غسل مى کنند و بعد میت مسلمان را غسل مى دهند، زیرا موقع، موقع اضطرار، است. همچنین از امام سؤال کردم درباره زن مسلمان که مى میرد و همراه او زن مسلمان یا مردمسلمانى که با او خویشاوندى داشته باشد نیست و تنها زن مسیحى ومردان مسلمانى که با او خویشاوندى ندارند وجود دارند؟ فرمود:زن مسیحى غسل مى کند و سپس زن مسلمان را غسل مى دهد."

13 - جابر مى گوید:

از امام باقرعلیه السلام پرسیدم درباره مردى که فوت کرده و همراه او فقطزنان هستند و مردى وجود ندارد؟ فرمود:

"یصببن علیه الماء من خلف الثوب، ویلففنه فی أکفانه من تحت الصدر، ویصلّین علیه صفّاً، ویدخلنه قبره، والمرأة تموت مع الرجال لیس معهم امرأة قال: یصبّون الماء من خلف الثوب ویلفّونها فی أکفانهاویصلّون ویدفنون"(90).

"از پشت جامه بر او آب بریزند و او را در کفنش از زیر سینه بپیچند و در یک صف ایستاده بر او نماز بگذارند و داخل قبر کنند.همچنین از او پرسیدم درباره زن که مى میرد و همراه او تنها مردان هستند و زنى وجود ندارد؟ فرمود: از پشت جامه بر او آب بریزند ودر کفنش بپیچند و نماز بخوانند و دفن کنند."

تفصیل احکام:

1 - بر همه مسلمین واجب است که مردگان خود را غسل بدهند و بین پیروان مذاهب مختلف اسلامى هیچ فرقى وجود ندارد و اطفال مسلمانان هم در حکم خود آنان است، حتى آن طفلى که با شبهه یا زنا از مسلمان پدید آمده باشد. دیوانه مسلمان نیز حکم مسلمان را دارد.

2 - غسل دادن مردگان کفار و کسى که در حکم آنان است و همچنین اطفال و دیوانگان آنان جایز نیست.

3 - طفلى که در دار الاسلام پیدا مى شود، به مسلمانان ملحق مى شودو همچنین اسیر مسلمان اما طفلى که در دارالکفر پیدا مى شود،حکم به کفر او مى شود.

4 - بچه سقط شده اگر خلقت او کامل باشد و به چهار ماه رسیده باشد، در غسل و کفن و دفن، حکم بزرگسال را دارد، ولى نمازخواندن بر او، واجب نیست و اگر کمتر از چهارماه باشد، درپارچه اى پیچیده شده و دفن میگردد.

5 - غسل دهنده در غسل میت قصد قربت مى کند و اگر قبل از شروع به غسل نیت کرده باشد، براى همه غسلها کفایت مى کند ولى اگردر هر غسل تجدید نیت کند به احتیاط نزدیکتر است و اگر غسل دهنده بیش از یک نفر باشند، بر همگى واجب است نیّت کنند،مگر اینکه برخى از آنها غسل دهنده و برخى دیگر کمک کننده باشند که در این صورت بر کمک کننده، نیت واجب نیست، اگرچه بهتر است که نیت کند.

6 - غسل دهنده میت باید از نظر جنسیت همانند او باشد. مذکر رامذکر و مؤنث را هم تنها مؤنث غسل میدهد. البته طفلى که هنوزبه پنج سال نرسیده استثناء شده است و برخى سه ساله گفته اندواین مطابق احتیاط است مخصوصاً در صورتى که همانند هم وجود داشته باشد. همچنین شوهر هم مى تواند همسرش را غسل دهد و زن هم میتواند شوهرش را غسل دهد مخصوصاً در صورت فقدان مماثل و احتیاط مستحب آن است که در این صورت،غسل دادن از زیر لباس و بدون نظر به عورت انجام شود؟

7 - براى محارم جایز است که در صورت فقدان مماثل، محارم خودرا غسل بدهند و احتیاط آن است که در صورت وجود مماثل ازاین عمل اجتناب کنند و اگر غسل دادند، احوط آن است که از زیرلباس انجام شود.

8 - خنثى اگر محرم نداشته باشد جایز است که هر یک از دو جنس زن یا مرد، او را از زیر لباس غسل بدهد.

9 - اگر مماثل میت، منحصر به اهل کتاب باشد، جایز است که یکى از آنان در ابتدا غسل کند و بعد به غسل دادن میت مسلمان بپردازد و احوط آن است که نیّت غسل میت را مسلمانى که دستورغسل مى دهد به عهده بگیرد و در صورت ضرورت، شخص مخالف در عقیده مى تواند میت مؤمن را غسل دهد.

10 - در صورتیکه مماثل وجود نداشته باشد، غیر مماثل مى تواند اززیر لباس بر بدن میت آب بریزد و سپس او را کفن کرده و دفن نماید.

11 - علاوه بر مماثلت که از آن سخن گفته شد، فقها شرط کرده اند که شخص غسل دهنده، بالغ و عاقل و مؤمن و بر انجام دادن غسل به صورت صحیح قدرت داشته باشد. شرط بلوغ موافق احتیاطاست.