آداب معاشرت در میان اقوام مختلف
ادب در همه جامعه ها و بین تمامى امتها و ملتها و اقوام بوده و لازمه زندگى بشر به شمار مى رود و در پسندیده بودن ادب، اختلافى در میان هیچ قومى از اقوام بشر نیست، فقط چیزى که هست تطبیق مصداق هاى ادب است که به اعتبار اختلاف اقوام و ملتهاى مختلف مى باشد و این اختلاف از لحاظ تشخیص کار نیک از بد است. چه بسا چیزهائى که در نزد ملّت و قومى، از آداب خوب بشمار رود و حال آنکه در نزد سایر اقوام ادب به حساب نیاید.
مثلاً در میان اسکیموها رسم بر این است که مهمان پس از غذا خوردن لبهاى خود را طورى پاک کند که صدایى از آنها برخیزد و بدین ترتیب نشان دهد که غذا بر وى گوارا بوده است، ولى ما این کار ناپسند مى دانیم.
در افریقا وحشیان در ملاقات با یکدیگر براى شادباش مى گویند: «چگونه عرق مى کنید؟» امّا براى ما چنین سؤالى زننده و خشن است.
دست دادن با دوستان در هنگام ملاقات در بسیارى از کشورهاى جهان معمول است ولى چینیان به جاى اینکه به دیگرى دست بدهند، دو دست خود را برهم مى گذارند و تکان مى دهند.
وقتى که کسى از ما جدا مى شود مى گوییم «خداحافظ»، ولى در گینه جدید وقتى که کسى گروهى از وحشیان را ترک مى کند، میزبانان شیون مى کشند و به سر و روى خود گِل مى مالند.
در بسیارى از کشورها برداشتن کلاه نشانه ادب است، ولى بومیان غنا در افریقا، به جاى این کار قباى خود را از یک شانه پایین مى اندازند(9).
پیش از انقلاب اسلامى در کشورمان ایران نیز عده اى متأثّر از فرهنگ غرب، کلاه خود را به عنوان احترام به طرف مقابل، از سر بر مى داشتند. ولى براساس دستور اسلام، وقتى دو نفر مسلمان به یکدیگر مى رسند، با سلام کردن رعایت ادب را مى نمایند. حتى طبق دستور قرآن مجید اگر کسى سلام کرد، باید جوابش بهتر از آن باشد و یا حدّاقل جواب سلام را باید مثل سلام کننده رد کرد. چنانکه مى فرماید:
«إذا حُیِّیْتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بَأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها»(10).«هرگاه به شما تحیّت گویند، پاسخ آن را بهتر از آن بدهید، یا(لااقل) به همان گونه پاسخ گویید!».
بنابراین آداب معاشرت در سراسر جهان متفاوت است. ولى در همه جا آداب معاشرت به منظورهاى معینى است که بعضى از آنها چنین است:
چگونه باید به خداوند و پیامبر و ائمه و سایر بزرگان احترام گزارد؟
چگونه باید ناشناسان به یکدیگر معرفى شوند؟
چگونه دوستان به یکدیگر سلام کنند؟
چگونه با مردم مسن تر و جوان تر از خود باید رفتار کرد؟
آداب و رسوم پسندیده در هنگام غذا خوردن چیست؟
براى هر مراسم خاص چه نوع لباسى باید پوشید؟
چگونه باید با همسایگان رفتار کرد؟.
همچنین در سایر مراحل زندگى باید آداب هر بخشى از زندگى را بجا آورد.
اما اینکه بهترین آداب کدام است باید سراغ آداب الهى برویم که از طرف خداوند آفریننده به وسیله آخرین فرستاده او حضرت محمد بن عبداللّه صلى الله علیه وآله به صورت قرآن مجید، آن کتاب زندگى و حیاتخبش و جاودانى به انسانها ابلاغ شده است.
علاّمه طباطبائى قدس سره در تفسیر اوّل سوره حجرات که در واقع آئین زندگى و راه و رسم حیات سعادت آفرین را فراروى مؤمنان قرار مى دهد، مى نویسد:
«این سوره دربر دارنده مسائلى است که خوشبختى را در زندگى براى فرد و پاکیزگى و شایستگى را براى جامعه پدید مى آورد. برخى از این مطالب درباره ادبى است که مؤمنان مى باید در برابر خداوند و رسول او داشته باشند و برخى بیانگر شیوه هاى درست ارتباط انسانها با یکدیگر در جوامع بشرى است و برخى ملاک برترى و فضیلت انسانها را مى نمایاند و این از مهم ترین موضوع هایى است که جامعه مدنى را سامان مى دهد و انسان را به زندگى سعادت آمیز، پاکیزه و گوارائى رهنمون ساخته و دین حق را از دیگر روش ها و مسلک هاى اجتماعى و قانونى ممتاز مى سازد»(11).
از نظر علاّمه طباطبائى، ادب عبارت از هیئت زیبا و پسندیده اى است که طبع و سلیقه سالم، شایسته مى داند که هر عمل مشروعى چه دینى مانند دعا و چه غیر آن مثل مشروع عقلى، همانند دیدار دوستان، طبق آن هیئت زیبا و رسا انجام گیرد