عیار و معیار

امر به معروف همانند هر واجب دیگر دارارى شرایطى است.

شرط روزه، سلامت جسم است و اگر کسى این شرط را ندارد اما روزه بگیرد از او پذیرفته نیست و باید روزه اش را در هنگام سلامتى تکرار کند.

شرط حج امنیت راه است، شرط خمس و زکوة داشتن مال است و... امر به معروف نیز شرایطى دارد.

1. کسى که امر به معروف و نهى از منکر مى کند، خودش معروف و منکر را بشناسد، خودش بداند چه چیزى واجب است و چه چیزى حرام.

معروف کدام است و منکر کدام.

2. احتمال تأثیرگذارى در امر یا نهیش باشد.

بداند که کلام او و حرکت او مؤثر است و کسى که مبادرت به ترک معروف یا انجام منکر کرده با عکس العمل او دست از کار ناشایست خود خواهد کشید.

3. ضرر و خطرى متوجه آمر به معروف و ناهى از منکر نباشد.

این ها شرایط امر به معروف و نهى از منکر در وظایف فردى است، اما در وظایف اجتماعى، گاهى بعضى از این شرایط حذف مى شود؛ مثلاً امام امت قدس سره شرط تأثیر را در امور اجتماعى منتفى مى دانند به این صورت که اگر فردى ببیند گفتن او بى تأثیر است اما اگر این گفتن ها تکرار شود، مؤثر خواهد بود، بر او واجب است که امر به معروف یا نهى از منکر کند.

فردى خلافى را انجام مى دهد، اگر من او را نهى کنم اعتنا نمى کند، دومى نهى کند عمل نمى کند، اما بالاخره وقتى چند نفر پشت سر هم به او تذکر دادند به گونه اى که عرصه بر او تنگ شد و احساس کرد این اجتماع و این مجموعه ى انسانى راه به این خلاف او نمى دهند و باید دست بکشد، در این صورت بر همه واجب است که به این اصل عمل کنند و او را نهى از منکر نمایند.

یکى از محاسن این تکرارها این است که زشتى منکرات درجامعه از بین نمى رود.

در شرایط کنونى ما به سویى مى رویم که قبح بعضى از حرام ها و منکرها از میان ما رخت بسته است و بعضاً اصل حرام بودن و منکر بودنش از یادمان رفته است، تذکر پیاپى فردى و جمعى، کم ترین اثرش این است که جلو این فراموشى را مى گیرد و ارزش ها جاى خود را به ضد ارزش ها نمى دهند.

اما اگر در جایى - چنانکه امروز - این روح جمعى بوجود نیامد، به گونه اى که آمر به معروف مورد استهزا قرار گرفت و مسخره شد، این منتفى شدن همان شرط تأثیر است که وجوب را از فرد بر مى دارد.

البته این شرط در امر و نهى هاى جزیى است اما اگر منکرى حیاتى در حال انجام بود یا معروفى حیاتى در حال ترک، این شرایط چندان قابل عمل نیست.

مثلاً اگر در جایى بى گناهى در حال کشته شدن است و ما مى دانیم که فریادهاى ما تأثیرى ندارد، این وجوب را از ما بر نمى دارد و تا جایى که ممکن است باید جلو چنین منکرى ایستادگى کنیم.

شرط عدم ضرر در وجوب امر به معروف و نهى از منکر قطعى است اما در حالى که فرد بى گناهى در دست انسان لاابالى تهدید به مرگ مى شود تا آنجا که ضرر را متوجه خود ما نکند باید تلاش کنیم.

ممکن است در چنین شرایطى جان ما هم به خطر بیفتد اما باید بدانیم که مرگ در راه نشر هر یک از ارزش هاى اسلامى شهادت است و فوز عظیم.