1. اوج اخلاص و عشق در نماز معصومین علیهم السلام

محتوا و مشخّصه اصلی عمل «نیّت» و انگیزه انجام دادن آن است. در بسیاری از موارد صورت کارها یکی است، ولی از جهت هویّت و واقعیت فاصله فراوان بین آنهاست. از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است که، دو نفر از امّت من به نماز می‏ایستند رکوع و سجودشان یکی است، ولی میان نماز آنها مثل مسافت بین زمین و آسمان فاصله است.4

آن بزرگوار با توجه بدین حقیقت فرمود: برای هر کس همان چیزی است که نیّت کرده است. پس هر که مقصدش

خدا و رسول او باشد هجرتش به سوی خدا و رسول اوست و کسی که هجرتش برای رسیدن به دنیا یا ازدواج با زنی می‏باشد هجرتش به سوی همان چیز است.5

امام خمینی در این باره می‏نویسد: «کمال عمل اولیاء علیهم السلام به واسطه جهات باطنیّه آن بوده و الاّ صورت عمل چندان مهم نیست مثلاً ورود چندین آیه شریفه از سوره مبارکه «هل اتی» در مدح علی علیه السلام و اهل بیت طاهرینش علیهم السلام به واسطه چند قرص نان و ایثار آنها نبوده بلکه برای جهات باطنیّه و نورانیّت صورت عمل بوده، چنانچه در آیه شریفه اشاره‏ای به آن فرموده آنجا که فرماید: انّما نطعمکم لوجه الله لا نرید منکم جزاءً و لا شکورا: ما فقط برای وجه خدا «رضای خدا» شما را اطعام می‏کنیم و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی‏خواهیم.6 بلکه یک ضربت علی علیه السلام که افضل از عبادت ثقلین می‏باشد نه به واسطه همان صورت دنیایی عمل بوده که کسی دیگر اگر آن ضربت را زده بود باز افضل بود... ولی عمده فضیلت و کمال عمل آن حضرت به واسطه حقیقت خلوص و حضور قلب آن حضرت بوده در انجام این وظیفه الهیّه.7

این اوج اخلاص و عشق و عبودیّت را هنگامی درک می‏کنیم که بدانیم آن بزرگواران عبادات خویش را نه به خاطر ترس از دوزخ یا اشتیاق به بهشت، بلکه به خاطر شناخت عمیق و معرفت بالایی که از خداوند متعال داشتند، انجام می‏دادند. بخشی از ویژگیهای عبادت معصومان(ع) چنین است:

الف) عبادت به خاطر شایستگی و استحقاق ذات باری‏تعالی

امام علی ـ علیه السلام ـ در این زمینه می‏فرمایند: خدایا، من تو را به خاطر ترس از دوزخ و یا اشتیاق به بهشت عبادت نمی‏کنم، بلکه «وجدتک اهلاً للعبادة فعبدتک؛ من تو را شایسته عبادت و بندگی یافتم و عبادتت را برگزیدم».8

ب) شکرگزاری پروردگار

در روایتی این چنین می‏خوانیم: روزی جابر به دیدن امام زین العابدین رفت و گفت: فرزند رسول خدا، مگر نمی‏دانی که خدا بهشت را برای شما و دوستدارانتان و دوزخ را برای دشمنان شما آفریده است؟ این چه رنجی است که بر خود هموار می‏کنی و خود را چنین به سختی می‏افکنی؟ امام پاسخ داد: ای یار رسول خدا(ص)، نمی‏دانی که پروردگار گناهان رسول خدا را بخشید ولی او کوشش خود در عبادت را از دست نداد و چندان خدا را عبادت کرد که ساقهایش متورم شد؟ او در پاسخ کسانی که می‏گفتند: تو چنین می‏کنی در حالی که خدا گناهان گذشته و آینده‏ات را آمرزیده است. فرمود: آیا بنده سپاسگزاری نباشم؛ «افلا اکون عبدا شکورا».9

ج) عشق و محبّت الهی

امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود: مردم عبادت خدای عزّ و جلّ را به سه گونه انجام می‏دهند: یک طبقه برای

رغبت و میل به ثواب عبادت می‏کنند؛ این عبادت حریصان است و خود طمع است. دسته‏ای دیگر به خاطر ترس از آتش عبادت می‏کنند؛ این عبادت بندگان است و خود ترس است. و لکنّی اعبده حبّا له عزّ و جلّ؛ ولی من خدا را برای عشق و محبّت به او عبادت می‏کنم؛ این عبات کریمان و مایه امنیت و آرامش است. چنانکه خداوند متعال می‏فرماید: «و هم من فزع یومئذٍ آمنون؛10 آنها از هول و هراس روز قیامت ایمن باشند.11

این همان فرهنگ ناب اسلامی است که در چهره اهل بیت پیامبر(ص) تجلّی یافته است. زیارت‏کننده بر این ارزش الهی تأکید می‏ورزد و در زیارتنامه معصومین(ع) می‏گوید: فعظّمتم جلاله و اکبرتم شأنه و مجّدتم کرمه؛ شما جلال خدا را به عظمت یاد کردید و مقام او را بزرگ داشته، لطف و کرمش را به مجد و بزرگی ستودید.12

این همان نماز قرآن کریم است که می‏فرماید: اقم الصلاة لذکری؛ نماز را برای ذکر و یاد من به پا دار.13