بخشش در نماز

چرا در جایی حضرت علی هنگام رکوع انگشتر خود را به فقیر می بخشد اما در جایی دیگر هنگام نماز تیر را از پای ایشان می کشند و ایشان متوجه نمی شود، این دو مطلب را چگونه می توان با هم جمع کرد؟

زهرا تمیکی/ریاضی محض سیستان و بلوچستان

ائمه(ع) در حالات خود مراتب گوناگونی داشته اند: نحوه حضور قلب آنان در نماز سه گونه است:

1. گا هی توجه به خدابه گونه ای بوده که هیچ چیز دیگر را متوجه نمی شدند و نمونه های بسیاری از این قبیل از ائمه نقل گردیده است.

2. گاه ممکن است، ضمن حضور قلب کامل، کم و بیش متوجه امور خارجی نیز بوده اند؛ ولی به جهت عدم وظیفه در برابر آن ها عکس العمل نشان نداده اند.

3. در مواردی ضمن حضور قلب کامل، به برخی از مسائل توجه داشته و بر حسب وظیفه یا استحباب عکس العمل نشان داده اند، بدون آن که مانع توجه آنان به خدا باشد.

از این نمونه همان اعطای انگشرت توسط امیرالموءمنین(ع) به سائل است. عرفاً می گویند این مرتبه از حضور قلب کامل تر از مرتبه اول است؛ زیرا در اولی توجه به خداوند حجاب و مانع عالم کثرات است ولی در این مرحله آن چنان فانی در رب و وصل به او است که از آن مرتبه به شهود عالم می پردازد و به اصطلاح مرتبه لاحجاب مطلق است. نه حضور غیب مانع حضور عالم شهوداست و نه بالعکس. آنچه هیچ گاه در نمازهای آنان وجود نداشته، حجاب شدن عالم شهود نسبت به عالم غیب است؛ به عبارت دیگر، باید دانست تفاوت امامان با برخی عرفا در آن است که گروهی از عرفا وقتی در یکی از مقامات سیر و سلوک هستند، حضور در مقامات دیگر برای آنان به آسانی ممکن نیست ؛ولی امامان چنان توانمندی روحی و معنوی دارند که به آسانی می توانند دو عبادت نماز و زکات را همراه با یکدیگر و بدون کاستی در حضور قلب و اخلاص انجام دهند و آن جا که امور شخصی و مادی مطرح است، همان مقام معنوی خویش را حفظ کنند و درد جسمی آان را از حالت «وصال» و «مقام فنا» خارج نگرداند.

زندانی سیاسی/علیرضا محمدی

آیا در حکومت پیامبر(ص) مجازات زندان وجود داشت؟ در حالی که ساختن زندان در اسلام را برای اولین بار به امام علی(ع) نسبت می دهند. اصولاً پیامبر اکرم(ص) با توطئه گران به چه نحوی برخورد می کردند؟

حسن عباسی/ریاضی محض

جهت ارائه پاسخی مناسب، ابتدا لازم است نکاتی درباره تاریخ زندان در اسلام و این که «ساختن زندان در اسلام را برای اولین بار به امام علی (ع)، نسبت می دهند»، بیان شود. در مورد تاریخ تأسیس زندان در اسلام میان سیره نویسان و علمای اسلام و حدت نظر وجود ندارد: برخی آن را به زمان پیامبر (ص) مربوط می دانند، دسته ای به زمان خلیفه دوم و گروهی به زمان حضرت علی (ع). هر یک از این سه نظر در جای خود درست می نماید؛ ولی اختلاف در چگونگی آن است. توضیح آن که گاهی سخن در حبس است و گاهی در محبس. در مورد اصل حبس، علاوه بر آن که در آیاتی از قرآن کریم آمده است1، در سیره رسول خدا (ص) نیز نقل و در مواردی اجرا شده است. اما در مورد محبس و زندان، در زمان پیامبر (ص) مکان مستقلی برای این منظور پیش بینی نشده بود. عدم تأسیس زندان مستقل در زمان پیامبر(ص) دلایل مختلفی داشت: مانند کم بودن تعداد مسلمانان، محدودیت امکانات، قوی بودن ایمان مذهبی و در نتیجه پایین بودن آمار جرایم. البته مجرمان یا متهمان و احیاناً اسرا در مساجد و منازل افراد تحت نظر قرار گرفته و محصور می شده اند و حتی آن حضرت دستور می داد جای زنان از مردان جدا باشد و زندانیان را در مکان های متعارفی که همگان در آن مکان ها زندگی می کنند نگه دارند تا احساس سختی نکنند.2

در زمان خلیفه دوم، منزل مسکونی صفوان ابن امبیه خریداری و به زندان تبدیل شد. در زمان حضرت علی (ع)، آن حضرت ابتدا به وسیله نی زندان مستقلی تأسیس کرد و آن را «نافع» نام نهاد؛ اما چون یکی از زندانیان آن را سوراخ کرد و گریخت، با خشت و گل زندان دیگری ساخت و آن را «مخیس» نامید.

بدین ترتیب، اصل زندان و زندانی از همان صدر اسلام وجود داشته، لکن به تدریج که قلمرو اسلام گسترش می یافت و وضعیت جدیدی پیش می آمد، در وضعیت زندان نیز دگرگونی ایجاد می شد.

بنابراین، اولین مکانی که به طور اختصاصی و تحت عنوان زندان تأسیس شد، مربوط به زمان حضرت علی (ع) است.3

با توجه به مقدمه فوق، در پاسخ سوءال باید گفت:

اولاً، ساخته شدن زندان برای اولین بار در اسلام توسط امام علی (ع)، دلیل بر نبودن مجازات زندان در زمان پیامبر اکرم (ص) نیست؛ چنان که گذشت، این نوع مجازات برای مجرمان خاص وجود داشته است. در روایتی از امام صادق (ص) می خوانیم: «پیامبر (ص) شخصی را که متهم به قتل بود، شش روز حبس می کرد....»4

ثانیاً، حرف زدن علیه حکومت اسلامی دو صورت دارد: اگر صرف انتقاد از مشکلات و یا نقاط ضعفی است که در بدنه حکومت وجود دارد و با روش صحیح و سازنده انجام شود، از نظر ا سلام نه تنها منعی نداشته، بلکه از باب «نصیحت ائمه مسلمین» و «امر به معروف و نهی از منکر» امری پسندیده و از وظایف اساسی احاد مردم نسبت به حاکمان خویش است؛ اما اگر این حرف زدن از حالت انتقاد سازنده و خیرخواهی و امر به معروف و نهی از منکر خارج و در جهت توطئه چینی، تضعیف و براندازی نظام اسلامی شکل گرفته باشد، باید با هر وسیله ممکن با عاملان آن برخورد شود. البته باید به این نکته مهم توجه داشت که با توجه به نوع جرم و شرایط زمانی شیوه برخورد متفاوت خواهد بود گاهی زندان است، گاه اعدام و گاهی جریمه و یا اعمال برخی محدودیت ها و...؛ مثلا پیامبر اکرم (ص) در جهت حفظ نظام اسلامی، مسجد ضرار را که کانون توطئه گران بود، تخریب کرد. یا حضرت علی (ع) جهت سرکوبی توطئه گران و دشمنان داخلی، سه جنگ جمل، صفین، و نهروان را اداره و رهبری کرد و... . خلاصه آنچه در برخورد با توطئه چینان مهم است برخورد قاطع با آن ها است نه اصرار بر شیوه ای خاص مانند زندان.

ثالثاً، در تاریخ اسلام جرائمی چون: توطئه برای بر اندازی حکومت اسلامی، تحریک مردم برای ضدیت با حکومت و سوء قصد علیه جان پیامبر اکرم (ص)، اتفاق افتاده است و پیامبر (ص) نیز به صلاحدید خود مجازات های مختلفی همچون قتل و زندان درباره آن ها معمول داشته یا مجرمان رامورد عفو قرارداده است.5 بنابراین، چنین موضوعی فقط به زمان امام علی (ع) محدود نیست.

رابعاً، نکته کلیدی که در پاسخ سوءال شما بایدمد نظر قرار گیرد این است که در بررسی میزان مشروعیت موضوعی از دیدگاه اسلام، منابع متعددی نظیر قرآن، سنت و ادله عقلی وجود دارد که استناد به هر کدام از این منابع به تنهایی در ا ثبات مشروعیت آن موضوع کفایت می کند. مع الوصف، اثبات سیره امام علی (ع) در برخورد با مخالفان معیار و الگوی کاملی برای سایر حکومت های اسلامی در تمام زمان ها است؛ هر چند این شیوه در زمان پیامبر اکرم (ص) یا سایر معصومان(ع) وجود نداشته باشد.