گام به گام با کاروان کربلا
کاروان کربلا پس از وداع با پیامبر اکرم و حضرت زهرا و امام مجتبی(علیهم السلام) شب یکشنبه بیست و هشتم رجب سال شصت هجری مدینه را به سوی مکه ترک نمودند. امام حسین(علیه‌السلام) از بیعت با یزید خودداری کرده و شبانه همراه خانواده خویش از مدینه به مکه حرکت نمود. یک جامعه نمونه در این کاروان متجسم بود. در دل تاریکی از کوره‌راه‌های بیابان‌ها گذر کردند و منزل به منزل راه سپردند.
یک ماه و چند روز از بیابان‌ها و کوهستان‌ها گذشتند و در هر منزل از خود، ردّی از روشنایی و کرامت باقی نهادند. روز سوم شعبان سال شصت هجری درست در روز میلاد امام حسین (علیه السلام) کاروان امام به مکه رسید و در محله شعب علی در خانه عباس بن عبدالمطلب اقامت گزید. مردم مکه به استقبال و دیدار خاندان پیامبر(صلی الله علیه و آله) آمدند. در این ایام که در آستانه برگزاری مراسم حج بود بسیاری از مسلمانان از سراسر قلمرو اسلامی به مکه می‌آمدند و این فرصت مناسبی برای امام حسین(علیه‌السلام) و خاندان پیامبر بود تا با مردم صحبت کنند و نسیم آزادی در مکه وزیدن گیرد.
از سوم شعبان تا هشتم ذی الحجه که امام حسین(علیه السلام) از مکه به قصد کوفه عزیمت نمود بیش از چهار ماه در مکه اقامت داشتند. در این مدت، مردم گروه گروه با امام‌حسین(علیه السلام) تماس می‌گرفتند و ابراز وفاداری و حمایت می‌کردند.
در دهم رمضان نامه‌ای از سران و اعیان کوفه به امام حسین (علیه السلام) رسید که در آن نامه از امام دعوت شده بود به کوفه برود تا کوفیان به رهبری امام با یزید بجنگند.
امام در پاسخ نامه‌های مکرر سران و مردم کوفه، مسلم بن عقیل (پسر عموی خود) را به کوفه فرستاد تا میزان صحت گفته کوفیان را به اطلاع امام برساند.
با اعزام مسلم بن عقیل به کوفه، هجده هزار نفر از مردم کوفه با امام بیعت کردند و مسلم خبر این بیعت و وفاداری را به امام ارسال داشت. لیک با تغییر یافتن حاکم کوفه وضع‌ِ مردم نیز تغییر یافت. ابن زیاد از طرف یزید بن معاویه به عنوان حاکم کوفه انتخاب شد و با فریب و توطئه و قتل و کشتار، مردم‌ِ کوفه را از همراهی با مسلم باز داشت تا جایی که مسلم در یک جنگ نابرابر به تنهایی با سربازان ابن‌زیاد جنگید و سرانجام دستگیر و به شهادت رسید.
همزمان با این واقعه و مطلع شدن یزید از نهضت امام حسین (علیه السلام) و فعالیت‌های ایشان سپاهی را به فرماندهی عمر بن سعد جهت دستگیری یا قتل امام حسین (علیه السلام) به مکه اعزام نمود و امام وقتی از ماجرا آگاه شد دیگر نتوانست منتظر رسیدن نامه مسلم بن عقیل باشد و ناچاراً در هشتم ذی حجه مکه را به قصد کوفه ترک نمود.
حرکت کاروان امام از هشتم ذی حجه تا دوم محرم که به کربلا رسید، حرکتی بود برای بیدار نمودن انسان‌های تمامی تاریخ. این کاروان، منزل به منزل راه می‌سپرد تا آمیزه‌ای از عظمت و عزت و مظلومیت را بر صفحات تاریخ بنگارد و سرانجام این کاروان در دهم محرم 61 هجری حماسه‌ای را آفرید، حماسه عشق، حماسه هویت انسانی، حماسه عاشورا.
روز شمار این حماسه، شمارش لحظاتی است که انسان‌هایی عاشق از فراز این روزها به معراج رفتند و در هر منزلی از خود خاطره‌ای به جای نهادند، خاطره‌ای که هر قصه آن درسی از عزت نفس و کرامت ذاتی انسان کامل امام حسین (علیه السلام) می‌باشد.
روزشمار فاجعه کربلا
پانزدهم رجب 60 ه.ق:
- مرگ معاویه و شروع خلافت یزید بن معاویه
ـ نامه یزید به والی مدینه جهت اخذ بیعت با امام حسین (علیه السلام).
اواخر رجب 60 ه.ق:
- رسیدن نامه یزید به والی مدینه و عدم بیعت امام حسین(علیه السلام) با یزید.
بیست و هشت رجب 60 ه.ق:
حرکت امام حسین (علیه السلام) از مدینه به سوی مکه (روز یکشنبه)
سوم شعبان 60 ه.ق:
ورود امام حسین (علیه السلام) به مکه و سکونت آن حضرت و خاندانش در خانه عباس بن عبدالمطلب. (حضور امام در مکه مدت چهار ماه و چند روز بوده است).
دهم رمضان 60 ه.ق:
وصول نامه مردم کوفه به امام حسین(علیه السلام) توسط عبدالله بن سبع الهمدانی و عبدالله بن وال تمیمی.
دوازدهم رمضان 60 ه.ق:
وصول یکصد و پنجاه نامه از کوفه به امام حسین(علیه السلام) توسط قیس بن مسهر و عبدالرحمن بن عبدالله و عمارة بن عبید.
چهاردهم رمضان 60 ه.ق:
وصول نامه سران و مردم کوفه به امام حسین(علیه السلام) توسط هانی بن هانی السبیعی و سعید بن عبدالله النخعی.
پانزدهم رمضان 60 ه.ق:
- حرکت جناب مسلم بن عقیل به سوی کوفه.
ـ ارسال نامه توسط امام به رؤسای بصره.
پنجم شوال 60 ه.ق:
ورود جناب مسلم بن عقیل به کوفه و بیعت هیجده هزار از مردم کوفه با مسلم.
هشتم ذی حجه 60 ه.ق:
- ورود عمر بن سعد با لشکری انبوه به مکه برای دستگیری امام حسین(علیه السلام) (چهارشنبه)
ـ حرکت امام از مکه به سوی کوفه.
ـ ورود ابن زیاد به کوفه و محاصره قصر ابن زیاد توسط مسلم و یارانش.
نهم ذی حجه 60 ه.ق:
- توطئة ابن زیاد و پراکنده شدن یاران مسلم.
ـ جنگ مسلم با سپاه ابن زیاد.
ـ هواخواهی عباس بذائی (قره‌داغی) از مسلم و شهادت او به دست سربازان ابن‌زیاد.
ـ شهادت مسلم بن عقیل و هانی بن عروه در کوفه به دستور ابن زیاد.
ـ فرود آمدن کاروان امام در «ابطح» و پیوستن ابن ثبیط بصری و فرزندانش به امام.
ـ فرود آمدن کاروان امام حسین(علیه السلام) در مکانی به نام «تنعیم» در دو فرسنگی مکه.
ـ فرود آمدن امام در «صِفاح» و دیدار فرزدق شاعر با امام.
ـ فرود آمدن کاروان امام در «وادی العقیق» و پیوستن عون و محمد فرزندان حضرت زینب (علیهاالسلام) به کاروان امام.
ـ فرود آمدن امام در «وادی الصّفرا».
ـ فرود کاروان امام در «ذات عِرق» و پیوستن گروهی از مسلمانان به امام.
ـ فرود کاروان امام در «حاجِر» در ناحیه «بطن الرمه» و نوشتن نامه‌ای به مسلم بن عقیل و شیعیان کوفه و ارسال آن توسط قیس بن مسهر صیداوی.
پانزده ذی حجه 60 ه.ق:
- فرود کاروان امام در «فَیْدْ».
ـ فرود کاروان امام در «اجفُر».
بیست و دوم ذی حجه 60 ه.ق:
- شهادت میثم تمار (صحابه امام علی علیه السلام) در کوفه توسط ابن زیاد.
ـ ارسال نامه امام به کوفه توسط عبدالله بن یقطر (برادر رضاعی امام).
بیست و ششم ذی حجه 60 ه.ق:
- ورود کاروان امام به «زروُد»، نزدیکی «خزیمیه».
ـ پیوستن «زهیر بن قین» به امام.
ـ ورود کاروان امام به منطقه «زباله» در نزدیکی کوفه.
ـ رسیدن خبر شهادت مسلم بن عقیل و هانی بن عروه به امام.
ـ ورود کاروان امام به «ثعلبیه» و توقف شبانه در آنجا.
ـ ورود کاروان امام به «القاع».
ـ عبور کاروان امام از «درة العقبه» در نزدیکی بیابان‌های کوفه.
ـ ورود به «شراف» و توقف شبانه در آنجا.
بیست و هفتم ذی حجه 60 ه.ق:
- روبه‌رو شدن کاروان امام حسین(علیه السلام) با سپاه حر بن یزید ریاحی.
ـ قرار گرفتن کاروان امام در دامنه کوه «ذو حُسَم‌ْ».
ـ جلوگیری حرّ از حرکت کاروان امام به سوی کوفه.
ـ حرکت کاروان امام به منطقه «البیضه».
بیست و هشتم ذی حجه 60 ه.ق:
- عبور کاروان امام از «عُذیب‌ِ الهجانات».
ـ رسیدن خبر شهادت عبدالله بن یقطر در کوفه به دست ابن زیاد.
ـ عبور کاروان امام از قادسیه.
ـ فرود کاروان امام در «قصر بنی مُقاتل» و توقف شبانه در آنجا.
دوم محرم 61 ه.ق:
- فرود کاروان امام به کربلا (روز پنجشنبه).
ـ حرکت عمر بن سعد با لشکری انبوه به کربلا.
سوم محرم 61 ه.ق:
- ورود سپاه عمر بن سعد به کربلا.
ششم محرم 61 ه.ق:
- تجمع بیست هزار سپاهی در سپاه عمر سعد.
ـ رسیدن نامه ابن زیاد به عمر بن سعد مبنی بر بستن راه رودخانه فرات به روی کاروان امام.
ـ آمادگی گروهی از قبیله بنی اسد برای پیوستن به امام و حمله چهارصد نفر از سپاه عمر سعد به آن قبیله و کشتار آنان.
هشتم محرم 61 ه.ق:
حرکت حضرت عباس با بیست و هشت نفر (یا سی سوار و بیست پیاده با بیست مشک آب) به طرف رود فرات و آوردن آب بعد از درگیری با مأموران عمر بن سعد.
ـ ملاقات شبانه امام با عمر سعد.
ـ صدور فرمان جنگ توسط ابن زیاد.
نهم محرم 61 ه.ق:
- حرکت لشکر عمر بن سعد به سوی کاروان امام.
ـ مهلت خواستن امام از عمر بن سعد برای یک شب.
ـ آوردن امان‌نامه توسط شمر برای حضرت ابوالفضل و برادرانش و خودداری آنان از پذیرفتن امان‌نامه.
ـ آماده‌سازی کاروان امام برای جنگ فردا.
دهم محرم 61 ه.ق:
- وقوع فاجعه جانسوز کربلا و شهادت امام حسین (علیه السلام) و هفتاد و دو تن از یاران وفادارش (جمعه یا شنبه).
غروب دهم محرم:
- غارت خیمه‌های امام و آتش زدن آنها.
ـ اسیر گرفتن بازماندگان کاروان امام.
ـ اسب تاختن بر جسد شهدا.
ـ فرستادن سر شهدا به کوفه.
یازدهم محرم 61 ه.ق:
حرکت اسرا به سوی کوفه.
دوازدهم محرم 61 ه.ق:
- ورود کاروان اسرا به کوفه.
ـ سخنرانی حضرت زینب و ام کلثوم و فاطمه(علیهم السلام) در کوچه‌های کوفه.
ـ دفن شهدا در کربلا توسط جمعی از مردم قبیله بنی اسد.
ـ سخنرانی ابن زیاد در مسجد کوفه و اعتراض عبدالله عفیف به ابن زیاد و دستگیری و شهادت عبدالله، به دستور ابن زیاد.
پانزدهم محرم 61 ه.ق:
حرکت کاروان اسرا از کوفه به شام.
اول صفر 61 ه.ق:
- ورود کاروان اسیران به شام (بعد از هیجده روز).
ـ سخنرانی حضرت زینب (علیهاالسلام) در کاخ یزید.
ـ سخنرانی امام سجاد(علیه السلام) در مسجد جامع شام.
بیستم صفر 61 ه.ق:
- ورود جابر بن عبدالله انصاری به کربلا برای زیارت.
ـ ورود کاروان اسیران به کربلا برای زیارت مزار شهدا.
ـ حرکت از کربلا به مدینه.
ـ ورود کاروان اسیران به مدینه.
ـ سخنرانی امام سجاد(علیه السلام) در دروازه مدینه.
ـ ورود به مسجدالنبی و زیارت حرم مطهر پیامبر.
پانزدهم رجب 62 ه.ق:
وفات حضرت زینب (علیهاالسلام).
منازل مسیر کاروان امام از مکه تا کربلا
منزل اول: ابطح
منزل دوم: تنعیم
منزل سوم: صِفاح
منزل چهارم: وادی العقیق
منزل پنجم: وادی الصّفرا
منزل ششم: ذات‌ِ عِرق
منزل هفتم: حاجِر
منزل هشتم: فَید
منزل نهم: اِجفَر
منزل دهم: خُزَیمیّه
منزل یازدهم: شقوق
منزل دوازدهم: زرود
منزل سیزدهم: ثعلبیه
منزل چهاردهم: زباله
منزل پانزدهم: القاع
منزل شانزدهم: عقبه
منزل هفدهم: قرعاء
منزل هجدهم: مغیثه
منزل نوزدهم: شراف
منزل بیستم: ذَوحُسُم
منزل بیست و یکم: البیضه
منزل بیست و دوم: عُذیب الهجانات
منزل بیست و سوم: قصر بنی مقاتل
منزل بیست و چهارم: نینوا
منزل بیست و پنجم: کربلا
منابع:
1- با کاروان امام حسین (علیه السلام) از مدینه تا کربلا، بهاء الدین قهرمانی نژاد شائق، انتشارات شکوری، قم، 1378 ش.
2ـ پیام‌آور عاشورا، سید عطاءالله مهاجرانی، انتشارات اطلاعات، تهران، چاپ چهارم، 1376 ش.
3ـ تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهداء، سید محمدعلی قاضی طباطبائی، تبریز، چاپ دوم، 1397 ه.ق.
4ـ حماسه‌سازان کربلا، محمد سماوی، ترجمه: عقیقی بخشایشی، دفتر نشر نوید اسلام، قم، 1369 ش.
5ـ خورشید بر نیزه، دکتر نورالله حسین‌خانی، انتشارات مسعی ـ نشر خیرالله، تهران، چاپ اول، 1379 ش.
6ـ لهوف، سید بن طاووس، ترجمه: دکتر عقیقی بخشایشی، دفتر نشر نوید اسلام، قم، چاپ چهارم، 1378 ش.
سعید.ش