نمایشگاه کتاب تهران بار دیگر با هزاران عنوان کتاب از ناشران داخلی و خارجی در حال برگزاری است و باز هم با استقبال گسترده علاقهمندان به کتاب و دوستداران مطالعه روبهرو شده است. با اینکه در دوره فناوریهای دیجیتال به سر میبریم، همچنان شاهد هستیم که ناشران به چاپ کاغذی کتابها میپردازند و مردم نیز از آن رضایت کامل داشته و هربار با دستی پر از کتابهای متنوع از نمایشگاه خارج میشوند که البته در حال حاضر نقدی بر این مساله وارد نیست. زیرا اولا هنوز استفاده از کتابهای الکترونیکی و مزایای آن برای بسیاری از افراد ناشناخته است و اغلب ناشران هنوز به نشر الکترونیکی روی نیاوردهاند و از طرفی، افراد ترجیح میدهند کتاب را به روش سنتی و با ورق زدن برگهای آن مطالعه کنند.در ادامه قصد داریم نگاهی به کتابهای الکترونیکی و فناوریهای مرتبط بیندازیم و مزایا و معایب آن را در مقایسه با کتابهای چاپی کاغذی بیان کنیم.
بیشتر ناشران داخلی به نشر الکترونیکی روی نیاوردهاند و بسیاری از آنها بیم آن دارند که اگر متن کتابهای آنها به صورت دیجیتال در اختیار کاربران قرار گیرد، ممکن است مدتی بعد نسخه مشابه کتاب خود را از ناشری ناشناخته و با قیمتی پایین در بازار مشاهده کنند که البته حق دارند. زیرا هنوز هم فرهنگ حق چاپ (کپیرایت) در کشور ما جا نیفتاده است و هم قوانین مربوط به آن بدقت اعمال نمیشود. اما تعداد بسیاری از ناشران خارجی، نشر الکترونیکی نیز بخشی از فعالیتهای آنهاست که البته سود کلانی نیز از این بخش عاید آنها میشود. اما کتاب الکترونیکی چه مزایا و معایبی نسبت به کتابهای چاپی دارد؟
مزایا و معایب
شاید بزرگترین مزیت کتابهای الکترونیکی نسبت به کتابهای چاپی، حجم و قابلیت حمل آنهاست. حجم و وزن کتابها مانع از این هستند که شما همواره چندین کتاب را به همراه داشته باشید تا در مواقع لزوم از آنها استفاده کنید. اما با ساخت حافظههای کوچک و پرظرفیت، این امکان برای شما فراهم است که تعداد بسیار زیادی از کتابهای الکترونیک را همیشه با خود حمل کنید. اینکه بتوانید متن تمام کتابهای کتابخانه ملی و حتی بیشتر از آن را در حافظه کوچکی که به حلقه جاسوئیچی شما متصل است، همواره به همراه داشته باشید به هیچ عنوان اغراقآمیز نیست. در منزل نیز لازم نیست حجم زیادی از فضای خانه را به کتابخانه شخصی اختصاص دهید و کل کتابها با چندین نسخه پشتیبان، میتواند در فضای اندکی از میز کار شما قرار گیرد. البته به جهت ظاهری و کلاس کار، برخی ترجیح میدهند یک کتابخانه بزرگ داشته باشند تا یک حافظه الکترونیکی کوچک! چرا که میهمانان و افراد دیگر هرگز متوجه نخواهند شد که شما روی میز خود یک کتابخانه الکترونیکی دارید و اگر هم به نحوی متوجه شوند، نمیتوانند با گوشه چشم، عناوین آنها را مرور کرده یا به عظمت کتابخانه و میزان مطالعات شما پیببرند!
اشکال بزرگی که به کتابهای الکترونیکی وارد است، این که برای استفاده از آنها همیشه به منبع انرژی الکتریکی و دستگاهی همچون رایانه نیاز است که البته با ساخت تجهیزات الکترونیکی کوچک همراه و زیاد شدن عمر باتریها و دیگر تمهیدات مشابه، این مشکلات نیز تا حدود زیادی رفع شده است.
کتابهای چاپی، باتوجه به جنس کاغذ و نوع صحافی، ممکن است در معرض خرابی و نابودی قرار گیرند. ممکن است پاره یا خیس شوند. ضمن اینکه به منظور تمیز نگه داشتن آنها نمیتوان در آنها علامت زد یا یادداشت نوشت. در حالیکه در مورد کتابهای الکترونیکی اولا میتوان چندین نسخه پشتیبان از آنها تهیه کرد که نگران پاک شدن آن نباشیم. ثانیا با گذشت زمان کوچکترین تغییری در کیفیت و ظاهر آنها به وجود نمیآید. ضمن اینکه میتوان هر زمان در صورت نیاز آنها را با آخرین فناوریهای چاپ روز، چاپ کرد. با استفاده از قابلیت نرمافزارها، میتوان بدون نگرانی، در کتاب علامتگذاری کرد و در آن یادداشت گذاشت یا دوباره آنها را حذف کرد. همچنین پدربزرگها و مادربزرگها میتوانند بدون نیاز به ذرهبین، اندازه قلم نوشتهها را بسته به نیاز خود بزرگ کنند.
یکی از قابلیتهایی که کتابهای چاپی سنتی هرگز نمیتوانند داشته باشند، قابلیت جستجو است. تنها کاری که میتوان در این خصوص انجام داد، آن است که در انتهای کتاب، فهرستی از کلمات کلیدی داخل کتاب و شماره صفحه آن آورده شود که وجود آن نیز، علاوه بر کامل نبودن و دشواری نسبی استفاده، بر حجم کتاب خواهد افزود. اما در کتاب الکترونیکی میتوان عبارات مورد نظر را در کسری از ثانیه یافت و به صفحه شامل آن عبارت پرش کرد. ضمنا ارجاعات به جاهای دیگر کتاب نیز میتواند از طریق hyperlink یا ابرپیوند انجام گیرد که در نسخه چاپی این امکان نیز وجود ندارد. به عنوان مثال، میتوان با کلیک روی یک گزینه، به توضیح آن به فصل دیگری از همان کتاب یا نشانیای در اینترنت رفت یا با استفاده از یک لغتنامه، همانجا معنی آن را مشاهده کرد. با استفاده از موتورهای تبدیل متن به صوت نیز میتوانید رایانه یا کتابخوان خود را وادار به خواندن کتاب برای خود کنید.
قیمت و هزینه نیز چیزی است که نمیتوان از آن بسادگی گذشت. کتابهای الکترونیکی فارغ از هزینه کاغذ، چاپ، حمل و نقل و بستهبندی احتمالی به فروش میرسند و برای خرید آنها نیز لازم نیست به جایی مراجعه حضوری شود. کافی است با پرداخت الکترونیکی قیمت کتاب، آن را در منزل از طریق رایانه شخصی از اینترنت دریافت کنید.
تجهیزات مرتبط
کتابهای الکترونیکی در واقع نوعی فایل رایانهای هستند که در قالبی خاص طراحی میشوند و میتوان آنها را با استفاده از نرمافزارهایی در رایانه، اسمارتفونها و دستگاههایی به نام کتابخوان الکترونیکی (ebook reader) مطالعه کرد و از امکانات اضافه نرمافزاری آنها بهرهمند شد. لازم به توضیح است اسمارتفون نوعی تلفن همراه است که در آن امکانات پیشرفتهای قرار داده شده و آن را به رایانه نزدیک کرده است. محصولاتی همچون iPhone ، Palm ،PDA ،iMate ،BlackBerry ، Nokia N17 و... از جمله اسمارتفونهای معروف هستند. البته در حال حاضر، بسیاری از تلفنهای همراه معمولی نیز قابلیت نمایش کتابهای الکترونیکی را دارند. کتابخوان نیز در واقع یک رایانه کوچک است که ظاهر آن متناسب با زمینه کاربرد آن، یعنی مطالعه طراحی شده و توانایی قطعات داخلی آن در حدی است که پاسخگوی این نیاز و نیازهای مرتبط باشد. البته میتوان با توجه به توانایی دستگاه، امکانات دیگری از قبیل مشاهده عکس و فیلم و... را نیز به آن افزود. بزرگترین حسن این دستگاهها کوچکی، سبکی و قابل حمل بودن و طولانی بودن عمر باتری آنهاست. تاکنون شرکتهای مختلفی از جمله Sony، Fujitsu، Amazon و... کتابخوانهای خود را با اندازه، ظاهر و قابلیتهای متفاوت به بازار عرضه کردهاند. آخرین محصولی را نیز که این اواخر خبر ارائه آن را شنیدیم Kindle DX آمازون است که نسبت به نسخه قبلی قابلیتهای زیادی به آن اضافه شده است.
کتابخوانی در آینده
باز هم در آینده، شاهد آن خواهیم بود که با استفاده از فناوریهای نوین، به شکلی دیگر به روشهای سنتی بازگردیم. به این ترتیب که با تولید انبوه کاغذهای دیجیتال کتابها و نشریات الکترونیکی کاغذی داشته باشیم. در آن حالت قادر خواهیم بود مطالب مورد نظر را با ورق زدن کاغذ مطالعه کنیم و با ورق زدن چند برگ کاغذ، یک کتاب چندین صفحهای را مطالعه کنیم و اینکه باید چه صفحهای نمایش داده شود را به عهده کتاب الکترونیکی بگذاریم. همچنین میتوان حین مطالعه، به مشاهده فیلم یا انیمیشنهای مربوطه نیز پرداخت و شاهد عوض شدن پویای محتویات صفحه بود. شاید با خرید یک کتاب الکترونیکی فیزیکی بتوان کتابهای مختلف یا حتی نشریات روز را بهصورت آنلاین مطالعه کرد. شاید به این ترتیب کسانی هم که اعتقاد دارند تمام لذت کتابخوانی به ورق زدن صفحات آن است، با مرسوم شدن این فناوری و دیدن جذابیتها و قابلیتهای آن دیگر حاضر نشوند به کتابخوانی سنتی روی بیاورند.