معرفی وبلاگ
دسته
آرشیو
آمار وبلاگ
تعداد بازدید : 4539586
تعداد نوشته ها : 10297
تعداد نظرات : 320
Rss
طراح قالب
مهدي يوسفي
در طول تاریخ خلیج فارس نه تنها بخشی از خاک ایران محسوب می شده و حاکمیت آن در دست ایرانی ها بوده است بلکه به اذعان تمام منابع تاریخی موجود این پهنه آبی با عناوینی نظیر خلیج فارس خلیج عجم دریای فارس و یا بحر فارس شناخته شده است .
نام خلیج فارس از جمله نام های تاریخی است که از گذشته بسیار دور تاکنون در اسناد قراردادها و مکاتبات مورد استفاده همه اقوام و ملت دور و نزدیک آن از فارس و عرب ترک و هندی تا اروپاییان قرار داشته است . از این رو خلیج فارس به عنوان مهمترین گذرگاه نفتی جهان با موقعیت تمدنی ایران پیوندی تنگاتنگ داشته و دارد.
با این حال در دهه های گذشته برخی از همسایگان در اقدامی که با روح همزیستی مسالمت آمیز ملل و فرهنگ های منطقه ناسازگار بوده است به جای استفاده از نام معتبر « خلیج فارس » نام خلیج عربی یا خلیج را به کار گرفته اند و اخیرا نیز علاوه بر کشورهای عربی پاره ای از سازمان ارگان ها خبرگزاری ها یا مجلات و رسانه های بین المللی به این نامگذاری مجعول روی آورده اند.
با توجه به اینکه کوشش های ملی گرایان افراطی عرب برای تغییر نام « خلیج فارس » به « خلیج عربی » در سطح بین المللی از هیچ گونه پایه و اساس علمی برخوردار نیست کوشش آنها تنها وحدت واقعی جهان اسلام را به مخاطره می اندازد. بعضی کشورهای عربی که در تقابل با ایران به سر می برند در قبال نام خلیج فارس به دنبال منافع خود هستند و در این بین وحدت جهان اسلام را نادیده می گیرند. این عمل در شرایطی صورت می پذیرد که نیروهای فرامنطقه ای حضور روز افزون خود را با استفاده از همین گونه تنش ها و اختلافات تثبیت می کنند.
در این نوشتار ضمن تشریح موقعیت استراتژیکی خلیج فارس به بررسی تبارشناسانه نام خلیج فارس و چگونگی شکل گیری ادعاهای واهی اعراب در استفاده از نام جعلی خلیج یا خلیج عربی خواهیم پرداخت .
جغرافیای طبیعی و راهبردی خلیج فارس
خلیج فارس شیار هلالی شکلی است که بیش از یک چهارم ذخایر فسیلی جهان را در خودجای داده و از طریق دریای عمان به اقیانوس هند و آب آزاد راه می یابد . این خلیج طولی نزدیک به 900 کیلومتر و پهنایی نزدیک به 240 کیلومتر دارد و در کشاله و چین خوردگی های پست و فرو افتاده جنوب زاگرس پدید آمده است . خلیج فارس به عنوان شعبه ای بزرگ از اقیانوس هند که بر سر راه کلیه خطوط دریائی در مشرق عدن واقع شده است مانند دالانی است که بین 24 دقیقه 30 درجه عرض شمالی و 48 دقیقه 50 درجه طول شرقی واقع شده است . حدود آن از شمال و شمال خاوری به سواحل ایران از شرق به دریای عمان از جنوب و غرب به شبه جزیره عربستان محدود است . رودخانه دجله و فرات و کارون و کرخه که از جبال ارمنستان و ترکیه سرچشمه گرفته اند به انضمام رودخانه های جراح هندیان و رودهای کوچک دیگر به این دریا می ریزند. آبهای خلیج فارس کم عمق و زیر بستر آن دارای منابع نفت و گاز (هیدروکربن ) فراوان است . این عمق در دهانه خلیج 70 تا 90 متر است و هر قدر به طرف بالای خلیج می رود کمتر می شود و به مسافت 90 کیلومتری تا دهانه شط به 30 متر می رسد . عمق خلیج فارس در بیشتر موارد از 50 متر تجاوز نمی کند و حداکثر عمق آن به حدود صد متر می رسد. این امر به سادگی امکان حفاری و استخراج منابع آن را فراهم می سازد. در صیدگاه های مروارید عمق خلیج فارس کمتر از 36 متر است . مساحت خلیج فارس 97 هزار مایل مربع است و طول آن از سواحل عمان تا راس دریا در حدود 50 مایل و عرض آن در مناطق گوناگون میان 29 تا 180 مایل است .
حاشیه خلیج فارس شامل کشورهای ایران عراق کویت بحرین عربستان قطر امارات و عمان می شود و در این بین بیشترین ساحل خلیج فارس که قابلیت کشتیرانی نیز دارد تحت حاکمیت ایران می باشد.
خلیج فارس به مثابه یک راه آبی و دریایی از آغاز تاریخ موقعیت برجسته سیاسی داشته است و به نوعی خاستگاه تمدن های بزرگ خاور باستان با پیشینه ای چند هزار ساله است . از قرن ها پیش عیلامی ها از بندر بوشهر و جزیره خارک برای سکنا و کشتیرانی و حکمفرمایی بر سواحل خلیج فارس و بازرگانی با هند غربی و دره نیل استفاده می کردند.
اکثر مورخان یونانی از جمله هرودوت معتقدند که بابلی ها وسائل مورد نیاز خود را که از عربستان و هندوستان تهیه می کردند از طریق خلیج فارس حمل می نمودند. به لحاظ موقعیت سوق الجیشی نیز بابل در حوالی خلیج فارس در کنار دجله و فرات قرار گرفته بود و سه دریای فارس هند و اسود را به هم مرتبط می ساخت . همچنین هرودوت و استرابون تاکید می کنند که در این نواحی مراکز مهم تجارتی وجود داشته است .
هم اکنون نیز خلیج فارس مهم ترین آبراه بین المللی جهان است که بیش از 50 درصد انرژی جهان در آن نهفته است . خلیج فارس و کشورهای ریز و درشت پیرامون آن (ایران عراق کویت عربستان سعودی بحرین قطر امارات متحده عربی و عمان ) نزدیک به 10 درصد ازگستره 44 میلیون کیلومتر مربع قاره آسیا را در بر می گیرند .
خلیج فارس در مقام محل و معبر مبادله کالا و تجارت میان شرق و غرب ; نه تنها از زمان های دور صحنه رقابت و کشمکش های ملل ذینفع و متجاوزان و استعمارگران بوده است بلکه همیشه و بیش از هر دریای دیگری مورد توجه علمای معرفه الارض و باستان شناسان و مورخان و جغرافیا نویسان قرار داشته است .
پیشینه تاریخی
بنابر مدارک متقن خلیج فارس از هزاران سال پیش نه توسط ایرانیان بلکه توسط ملت هایی که با ایرانیان مراوده داشته اند از جمله یونانیان و رومیان با عنوان « دریای پارسی » نامیده شده است . عرب ها نیز قرن ها آن را « خلیج فارس » یا « بحر فارس » نامیده اند. خلیج فارس با همین نام طی هزاران سال گذشته شناخته شده و تمامی کشورها و اقوام مختلف از جمله اعراب از این نام استفاده کرده اند.
تمام متون قدیمی جغرافی جهان از نقشه های هکاتایوس و بطلمیوس تا آثار جغرافیدانان و جهانگردان مسیحی و مسلمانان شعبه ای بزرگ از اقیانوس هند را که از جنوب ایران به موازات بحر احمر تا قلب دنیای قدیم پیش رفته است خلیج فارس یا دریای فارس نامیده اند.
از سده های هفتم و هشتم پیش میلاد تمام عالمان از جمله آناکسی ماندر هکاتوس هرودوت اراتوستن هیپارک پومپونی مله کراتس مالوس استرابون بطلمیوس مایکروپیوس ایزیدورسویلی محمد بن موسی الخوارزمی ابوزید بلخی ابن سرابیون ابن رسته ابن فقیه قدامه ابن فضلان ابن خردادبه مسعودی استخری ابن حوقل مقدسی ناصرخسرو ادریسی جیحانی فرازی بیرونی ابن جبیر یاقوت قزوینی مستوفی ابن بطوطه حافظ شرف الدین علی یزدی ابوالغازی و ... دریای جنوبی ایران را تحت اسامی و عناوینی نظیر خلیج فارس خلیج پارس دریای فارس بحرالفارس بحر فارس سینوس پرسیکوس ماره پرسیکوس گلف پرسیک پرژن گلف (گالف ) پرزشیر گلف پرسیس یاپرسیکوس نامیده اند.
بررسی و بازنمود اوضاع و احوال اجتماعی سیاسی و اقتصادی خلیج فارس و جزایر آن پس از اسلام تا برهه تجاوز پرتغالی ها و تشریح وضعیت آن از عصر صفویه تا امروز مبحثی عظیم می طلبد که از حوصله این نوشتار خارج است . در ادامه به بررسی سندیت نام خلیج فارس از میان منابع تاریخی جغرافیایی ایرانی یونانی اسلامی غربی و اسناد حقوقی خواهیم پرداخت .
1 ـ منابع ایرانی :
خلیج فارس طبق اسناد موجود از هزاره هشتم پیش از میلاد مورد استفاده تجاری و نظامی ملل دنیای قدیم قرار گرفته است . در سنگ نبشته داریوش هخامنشی در مصر متعلق به سال 518 تا 505 پیش از میلاد که هنگام حفر کانال سوئز به دست آمده است در عبارت « درایه تپه هچا پارسا آیی تی هنی » به معنای دریایی که از پارس می رود یا سر می گیرد نام دریای پارس آمده است .
ایرانیان در روزگار هخامنشی این دریا را « پارسا درایا » یا دریای پارس خواندند. در کتیبه هایی که از داریوش در تنگه هرمز نیز یافت شده عبارتی پیرامون دریایی که از « پارس رود » سرچشمه می گرفته است به چشم می خورد.
در کتاب حدود العالم به عنوان قدیمی ترین کتاب جغرافیا به زبان فارسی که حدود هزار سال قبل تالیف شده است آمده است : « خلیج پارس » از حد پارس برگیرد با پهنای اندک تا به حدود سند. می توان گفت از هنگامی که بشر تاریخ نویسی را آغاز کرد دریای جدا کننده فلات ایران از شبه جزیره عربستان را « دریای فارس » یا « خلیج فارس » نامیده است و در هیچ یک از این ادوار تاریخی نام دیگری به آن نهاده نشده است .
2 ـ منابع یونانی :
طبق نوشته مورخان و جغرافی نگاران یونانی که پیش از میلاد مسیح زیسته اند چون هرودت (484 425 ق . م ) کتزیاس (445 380 ق . م ) گزنفون (430 352 ق . م ) استرابن (63 ق . م 24 م ) یونانیان نخستین ملتی هستند که به این دریا نام پرس و به سرزمین ایران پارسه پرسای پرس پولیس یعنی شهر یا مملکت پارسیان داده اند.
نئارخوس سردار مقدونی نیز موجب اشتهار دریای مکران و پارس شده است . وی در سال 326 ق . م به دستور اسکندر مقدونی از رود سند گذشت و دریای مکران و خلیج فارس را با کشتی طی کرد و تا دهانه آن پیش رفت .
« هکاتیوس هلطی » از علمای قدیم یونان و ملقب به پدر جغرافیا در سال 475 قبل از میلاد از نام دریای پارس استفاده کرده است . در نقشه باستانی از قول هرودوت و گزنفون به این دریا دریای پارس 10 اطلاق شده است .
کلودیوس پتوله مااوس (بطلمیوس ) جغرافی نگار نقشه نگار و ریاضی دان مشهور قرن دوم میلادی در کتاب جغرافیای عالم که به زبان لاتین نگاشته شده و هم چنین در نقشه ای که کشیده از خلیج فارس با نام پرسیکوس سینوس یاد کرده است .
« کوین توس کوروسیوس روفوس » مورخ رومی که در قرن اول میلادی زیسته این دریا را دریای پارس یا آبگیر فارس خوانده است .
همچنین در کتاب های جغرافیایی لاتین آب های جنوب ایران (دریای مکران و خلیج فارس ) را ماره پرسیکوم یعنی دریای پارس نوشته اند.
بنابراین مورخان و جغرافی نگاران یونانی پیش از میلاد در شرح وقایع تا سده 7 ق . م یعنی سقوط حکومت عیلام و تشکیل حکومت ماد و روی کار آمدن هخامنشیان دریای مکران و خلیج فارس را دریای پارس می خواندند.
3 ـ منابع اسلامی :
پس از فتح ایران توسط اعراب در سده هفتم پس از میلاد تلاشی برای تغییر نام « دریای پارسی » صورت نگرفت . اعراب مسلمان عموما این خلیج را « بحرالفارسی » (دریای پارسی ) می نامیدند و این نام از سوی امپراتوری های ایرانی ترک و عربی هم که در 1200 سال بعد منطقه را تحت سلطه خود داشتند مورد احترام قرار گرفت
محققان اسلامی نظیر استخری مسعودی بیرونی ابن حقول مقدسی مستوفی ناصرخسرو الطاهرین مطهر المقدسی (بشاری ) ابوالقاسم بن محمدبن حوقل و ... که مطالعه در اطراف این دریای ایرانی را تا قرن 15 ادامه دادند در اثار و نوشته های خود از آب های جنوب ایران به نام های بحر فارس البحر الفارسی بحر مکران الخلیج الفارسی و خلیج فارس یاد کرده اند. حتی از این جغرافی دانان نقشه هایی موجود می باشد که اقیانوس هند را البحر الفارسی نام گذارده اند.
جغرافی دانان عرب و اسلامی این نام را از دو تمدن باستانی گرفتند و همزمان مورد استفاده قرار دادند. بدین ترتیب که « پارسا درایای » ایرانی را « بحر فارس » و « سینوس پرسیکوس » یونانی را « خلیج فارس » نامیدند و حتی منظور از دو دریا در سوره الرحمن قرآن مجید را نیز همان دریای فارس و دریای متوسط می دانستند.
ابوعلی احمد بن عمر معروف به ابن رسته در کتاب الاعلاق النفسیه که در سال 290 هجری به رشته تالیف درآورده تصریح می کند : « فاما البحر الهندی یخرج منه خلیج الی ناحیه فارس یسمی الخلیج الفارسی » . اما از دریای هند خلیجی بیرون می آید به سمت سرزمین فارس که آن را « خلیج فارس » می نامند.
به گفته جرجی زیدان تاریخ دان عرب « بحر فارس » محدود به آب هایی شود که دنیای عرب را دور می زند. جرجی زیدان می گوید : « بحرفارس ویراد به عندهم کل البحور المحیطیه ببلاد العرب من مصب ما دجله فی العراق الی ایله فیدخل فیه مانعبر عنه الیوم بخلیج فارس و بحرالعرب و خلیج عدن و البحر الاحمر و خلیج العقبه ... » . « دریای فارس نزد آنان مقدم بر همه دریاهایی که سرزمین های عرب از مصب آب دجله گرفته تا ایله را احاطه می کند به عنوان دریای فارس تعبیر می شده و از آن جمله است آنچه را که ما امروز از آن به « خلیج فارس » و دریای عرب و خلیج عدن و دریای سرخ و خلیج عقبه تعبیر می شده و از آن جمله است آنچه را که ما امروز از آن به « خلیج فارس » و دریای عرب و خلیج عدن و دریای سرخ و خلیج عقبه تعبیر می کنیم » .
محمد عبدالکریم صبحی نیز در کتاب « علم الخرائط » در نقشه هایی که با ترجمه عربی نقل کرده است دریای جنوب ایران را « الخلیج الفارسی » و « بحر فارس » نامیده است .
نقشه های فراوانی که از این قرون در دست است علاوه بر تاکید و تایید نام خلیج فارس دگرگونی یاد شده در تغییر نام بحر فارسی و دگرگونی در دایره شمول این نامها را ترسیم می کنند.
با توجه به اینکه کوشش های ملی گرایان افراطی عرب برای تغییر نام « خلیج فارس » به « خلیج عربی » در سطح بین المللی از هیچ گونه پایه و اساس علمی برخوردار نیست کوشش آنها تنها وحدت واقعی جهان اسلام را به مخاطره می اندازد. بعضی کشورهای عربی که در تقابل با ایران به سر می برند در قبال نام خلیج فارس به دنبال منافع خود هستند و در این بین وحدت جهان اسلام را نادیده می گیرند. این عمل در شرایطی صورت می پذیرد که نیروهای فرامنطقه ای حضور روز افزون خود را با استفاده از همین گونه تنش ها و اختلافات تثبیت می کنند .
بنابر مدارک متقن خلیج فارس از هزاران سال پیش نه توسط ایرانیان بلکه توسط ملت هایی که با ایرانیان مراوده داشته اند از جمله یونانیان و رومیان با عنوان « دریای پارسی » نامیده شده است . عرب ها نیز قرن آن را « خلیج فارس » یا « بحر فارس » نامیده اند. خلیج فارس با همین نام طی هزاران سال گذشته شناخته شده و تمامی کشورها و اقوام مختلف از جمله اعراب از این نام استفاده کرده اند .
از هنگامی که بشر تاریخ نویسی را آغاز کرد دریای جدا کننده فلات ایران از شبه جزیره عربستان را « دریای فارس » یا « خلیج فارس » نامیده است و در هیچ یک از این ادوار تاریخی نام دیگری به آن نهاده نشده است .
ابوعلی احمد بن عمر معروف به ابن رسته در کتاب الاعلاق النفسیه که در سال 290 هجری به رشته تالیف درآورده تصریح می کند : « فاما البحر الهندی یخرج منه خلیج الی ناحیه فارس یسمی الخلیج الفارسی » . اما از دریای هند خلیجی بیرون می آید به سمت سرزمین فارس که آن را « خلیج فارس » می نامند.
نام خلیج فارس از جمله نام های تاریخی است که از گذشته بسیار دور تاکنون در اسناد قراردادها و مکاتبات مورد استفاده همه اقوام و ملت دور و نزدیک آن از فارس و عرب ترک و هندی تا اروپاییان قرار داشته است . از این رو خلیج فارس به عنوان مهمترین گذرگاه نفتی جهان با موقعیت تمدنی ایران پیوندی تنگاتنگ داشته و دارد.
با این حال در دهه های گذشته برخی از همسایگان در اقدامی که با روح همزیستی مسالمت آمیز ملل و فرهنگ های منطقه ناسازگار بوده است به جای استفاده از نام معتبر « خلیج فارس » نام خلیج عربی یا خلیج را به کار گرفته اند و اخیرا نیز علاوه بر کشورهای عربی پاره ای از سازمان ارگان ها خبرگزاری ها یا مجلات و رسانه های بین المللی به این نامگذاری مجعول روی آورده اند.
با توجه به اینکه کوشش های ملی گرایان افراطی عرب برای تغییر نام « خلیج فارس » به « خلیج عربی » در سطح بین المللی از هیچ گونه پایه و اساس علمی برخوردار نیست کوشش آنها تنها وحدت واقعی جهان اسلام را به مخاطره می اندازد. بعضی کشورهای عربی که در تقابل با ایران به سر می برند در قبال نام خلیج فارس به دنبال منافع خود هستند و در این بین وحدت جهان اسلام را نادیده می گیرند. این عمل در شرایطی صورت می پذیرد که نیروهای فرامنطقه ای حضور روز افزون خود را با استفاده از همین گونه تنش ها و اختلافات تثبیت می کنند.
در این نوشتار ضمن تشریح موقعیت استراتژیکی خلیج فارس به بررسی تبارشناسانه نام خلیج فارس و چگونگی شکل گیری ادعاهای واهی اعراب در استفاده از نام جعلی خلیج یا خلیج عربی خواهیم پرداخت .
جغرافیای طبیعی و راهبردی خلیج فارس
خلیج فارس شیار هلالی شکلی است که بیش از یک چهارم ذخایر فسیلی جهان را در خودجای داده و از طریق دریای عمان به اقیانوس هند و آب آزاد راه می یابد . این خلیج طولی نزدیک به 900 کیلومتر و پهنایی نزدیک به 240 کیلومتر دارد و در کشاله و چین خوردگی های پست و فرو افتاده جنوب زاگرس پدید آمده است . خلیج فارس به عنوان شعبه ای بزرگ از اقیانوس هند که بر سر راه کلیه خطوط دریائی در مشرق عدن واقع شده است مانند دالانی است که بین 24 دقیقه 30 درجه عرض شمالی و 48 دقیقه 50 درجه طول شرقی واقع شده است . حدود آن از شمال و شمال خاوری به سواحل ایران از شرق به دریای عمان از جنوب و غرب به شبه جزیره عربستان محدود است . رودخانه دجله و فرات و کارون و کرخه که از جبال ارمنستان و ترکیه سرچشمه گرفته اند به انضمام رودخانه های جراح هندیان و رودهای کوچک دیگر به این دریا می ریزند. آبهای خلیج فارس کم عمق و زیر بستر آن دارای منابع نفت و گاز (هیدروکربن ) فراوان است . این عمق در دهانه خلیج 70 تا 90 متر است و هر قدر به طرف بالای خلیج می رود کمتر می شود و به مسافت 90 کیلومتری تا دهانه شط به 30 متر می رسد . عمق خلیج فارس در بیشتر موارد از 50 متر تجاوز نمی کند و حداکثر عمق آن به حدود صد متر می رسد. این امر به سادگی امکان حفاری و استخراج منابع آن را فراهم می سازد. در صیدگاه های مروارید عمق خلیج فارس کمتر از 36 متر است . مساحت خلیج فارس 97 هزار مایل مربع است و طول آن از سواحل عمان تا راس دریا در حدود 50 مایل و عرض آن در مناطق گوناگون میان 29 تا 180 مایل است .
حاشیه خلیج فارس شامل کشورهای ایران عراق کویت بحرین عربستان قطر امارات و عمان می شود و در این بین بیشترین ساحل خلیج فارس که قابلیت کشتیرانی نیز دارد تحت حاکمیت ایران می باشد.
خلیج فارس به مثابه یک راه آبی و دریایی از آغاز تاریخ موقعیت برجسته سیاسی داشته است و به نوعی خاستگاه تمدن های بزرگ خاور باستان با پیشینه ای چند هزار ساله است . از قرن ها پیش عیلامی ها از بندر بوشهر و جزیره خارک برای سکنا و کشتیرانی و حکمفرمایی بر سواحل خلیج فارس و بازرگانی با هند غربی و دره نیل استفاده می کردند.
اکثر مورخان یونانی از جمله هرودوت معتقدند که بابلی ها وسائل مورد نیاز خود را که از عربستان و هندوستان تهیه می کردند از طریق خلیج فارس حمل می نمودند. به لحاظ موقعیت سوق الجیشی نیز بابل در حوالی خلیج فارس در کنار دجله و فرات قرار گرفته بود و سه دریای فارس هند و اسود را به هم مرتبط می ساخت . همچنین هرودوت و استرابون تاکید می کنند که در این نواحی مراکز مهم تجارتی وجود داشته است .
هم اکنون نیز خلیج فارس مهم ترین آبراه بین المللی جهان است که بیش از 50 درصد انرژی جهان در آن نهفته است . خلیج فارس و کشورهای ریز و درشت پیرامون آن (ایران عراق کویت عربستان سعودی بحرین قطر امارات متحده عربی و عمان ) نزدیک به 10 درصد ازگستره 44 میلیون کیلومتر مربع قاره آسیا را در بر می گیرند .
خلیج فارس در مقام محل و معبر مبادله کالا و تجارت میان شرق و غرب ; نه تنها از زمان های دور صحنه رقابت و کشمکش های ملل ذینفع و متجاوزان و استعمارگران بوده است بلکه همیشه و بیش از هر دریای دیگری مورد توجه علمای معرفه الارض و باستان شناسان و مورخان و جغرافیا نویسان قرار داشته است .
پیشینه تاریخی
بنابر مدارک متقن خلیج فارس از هزاران سال پیش نه توسط ایرانیان بلکه توسط ملت هایی که با ایرانیان مراوده داشته اند از جمله یونانیان و رومیان با عنوان « دریای پارسی » نامیده شده است . عرب ها نیز قرن ها آن را « خلیج فارس » یا « بحر فارس » نامیده اند. خلیج فارس با همین نام طی هزاران سال گذشته شناخته شده و تمامی کشورها و اقوام مختلف از جمله اعراب از این نام استفاده کرده اند.
تمام متون قدیمی جغرافی جهان از نقشه های هکاتایوس و بطلمیوس تا آثار جغرافیدانان و جهانگردان مسیحی و مسلمانان شعبه ای بزرگ از اقیانوس هند را که از جنوب ایران به موازات بحر احمر تا قلب دنیای قدیم پیش رفته است خلیج فارس یا دریای فارس نامیده اند.
از سده های هفتم و هشتم پیش میلاد تمام عالمان از جمله آناکسی ماندر هکاتوس هرودوت اراتوستن هیپارک پومپونی مله کراتس مالوس استرابون بطلمیوس مایکروپیوس ایزیدورسویلی محمد بن موسی الخوارزمی ابوزید بلخی ابن سرابیون ابن رسته ابن فقیه قدامه ابن فضلان ابن خردادبه مسعودی استخری ابن حوقل مقدسی ناصرخسرو ادریسی جیحانی فرازی بیرونی ابن جبیر یاقوت قزوینی مستوفی ابن بطوطه حافظ شرف الدین علی یزدی ابوالغازی و ... دریای جنوبی ایران را تحت اسامی و عناوینی نظیر خلیج فارس خلیج پارس دریای فارس بحرالفارس بحر فارس سینوس پرسیکوس ماره پرسیکوس گلف پرسیک پرژن گلف (گالف ) پرزشیر گلف پرسیس یاپرسیکوس نامیده اند.
بررسی و بازنمود اوضاع و احوال اجتماعی سیاسی و اقتصادی خلیج فارس و جزایر آن پس از اسلام تا برهه تجاوز پرتغالی ها و تشریح وضعیت آن از عصر صفویه تا امروز مبحثی عظیم می طلبد که از حوصله این نوشتار خارج است . در ادامه به بررسی سندیت نام خلیج فارس از میان منابع تاریخی جغرافیایی ایرانی یونانی اسلامی غربی و اسناد حقوقی خواهیم پرداخت .
1 ـ منابع ایرانی :
خلیج فارس طبق اسناد موجود از هزاره هشتم پیش از میلاد مورد استفاده تجاری و نظامی ملل دنیای قدیم قرار گرفته است . در سنگ نبشته داریوش هخامنشی در مصر متعلق به سال 518 تا 505 پیش از میلاد که هنگام حفر کانال سوئز به دست آمده است در عبارت « درایه تپه هچا پارسا آیی تی هنی » به معنای دریایی که از پارس می رود یا سر می گیرد نام دریای پارس آمده است .
ایرانیان در روزگار هخامنشی این دریا را « پارسا درایا » یا دریای پارس خواندند. در کتیبه هایی که از داریوش در تنگه هرمز نیز یافت شده عبارتی پیرامون دریایی که از « پارس رود » سرچشمه می گرفته است به چشم می خورد.
در کتاب حدود العالم به عنوان قدیمی ترین کتاب جغرافیا به زبان فارسی که حدود هزار سال قبل تالیف شده است آمده است : « خلیج پارس » از حد پارس برگیرد با پهنای اندک تا به حدود سند. می توان گفت از هنگامی که بشر تاریخ نویسی را آغاز کرد دریای جدا کننده فلات ایران از شبه جزیره عربستان را « دریای فارس » یا « خلیج فارس » نامیده است و در هیچ یک از این ادوار تاریخی نام دیگری به آن نهاده نشده است .
2 ـ منابع یونانی :
طبق نوشته مورخان و جغرافی نگاران یونانی که پیش از میلاد مسیح زیسته اند چون هرودت (484 425 ق . م ) کتزیاس (445 380 ق . م ) گزنفون (430 352 ق . م ) استرابن (63 ق . م 24 م ) یونانیان نخستین ملتی هستند که به این دریا نام پرس و به سرزمین ایران پارسه پرسای پرس پولیس یعنی شهر یا مملکت پارسیان داده اند.
نئارخوس سردار مقدونی نیز موجب اشتهار دریای مکران و پارس شده است . وی در سال 326 ق . م به دستور اسکندر مقدونی از رود سند گذشت و دریای مکران و خلیج فارس را با کشتی طی کرد و تا دهانه آن پیش رفت .
« هکاتیوس هلطی » از علمای قدیم یونان و ملقب به پدر جغرافیا در سال 475 قبل از میلاد از نام دریای پارس استفاده کرده است . در نقشه باستانی از قول هرودوت و گزنفون به این دریا دریای پارس 10 اطلاق شده است .
کلودیوس پتوله مااوس (بطلمیوس ) جغرافی نگار نقشه نگار و ریاضی دان مشهور قرن دوم میلادی در کتاب جغرافیای عالم که به زبان لاتین نگاشته شده و هم چنین در نقشه ای که کشیده از خلیج فارس با نام پرسیکوس سینوس یاد کرده است .
« کوین توس کوروسیوس روفوس » مورخ رومی که در قرن اول میلادی زیسته این دریا را دریای پارس یا آبگیر فارس خوانده است .
همچنین در کتاب های جغرافیایی لاتین آب های جنوب ایران (دریای مکران و خلیج فارس ) را ماره پرسیکوم یعنی دریای پارس نوشته اند.
بنابراین مورخان و جغرافی نگاران یونانی پیش از میلاد در شرح وقایع تا سده 7 ق . م یعنی سقوط حکومت عیلام و تشکیل حکومت ماد و روی کار آمدن هخامنشیان دریای مکران و خلیج فارس را دریای پارس می خواندند.
3 ـ منابع اسلامی :
پس از فتح ایران توسط اعراب در سده هفتم پس از میلاد تلاشی برای تغییر نام « دریای پارسی » صورت نگرفت . اعراب مسلمان عموما این خلیج را « بحرالفارسی » (دریای پارسی ) می نامیدند و این نام از سوی امپراتوری های ایرانی ترک و عربی هم که در 1200 سال بعد منطقه را تحت سلطه خود داشتند مورد احترام قرار گرفت
محققان اسلامی نظیر استخری مسعودی بیرونی ابن حقول مقدسی مستوفی ناصرخسرو الطاهرین مطهر المقدسی (بشاری ) ابوالقاسم بن محمدبن حوقل و ... که مطالعه در اطراف این دریای ایرانی را تا قرن 15 ادامه دادند در اثار و نوشته های خود از آب های جنوب ایران به نام های بحر فارس البحر الفارسی بحر مکران الخلیج الفارسی و خلیج فارس یاد کرده اند. حتی از این جغرافی دانان نقشه هایی موجود می باشد که اقیانوس هند را البحر الفارسی نام گذارده اند.
جغرافی دانان عرب و اسلامی این نام را از دو تمدن باستانی گرفتند و همزمان مورد استفاده قرار دادند. بدین ترتیب که « پارسا درایای » ایرانی را « بحر فارس » و « سینوس پرسیکوس » یونانی را « خلیج فارس » نامیدند و حتی منظور از دو دریا در سوره الرحمن قرآن مجید را نیز همان دریای فارس و دریای متوسط می دانستند.
ابوعلی احمد بن عمر معروف به ابن رسته در کتاب الاعلاق النفسیه که در سال 290 هجری به رشته تالیف درآورده تصریح می کند : « فاما البحر الهندی یخرج منه خلیج الی ناحیه فارس یسمی الخلیج الفارسی » . اما از دریای هند خلیجی بیرون می آید به سمت سرزمین فارس که آن را « خلیج فارس » می نامند.
به گفته جرجی زیدان تاریخ دان عرب « بحر فارس » محدود به آب هایی شود که دنیای عرب را دور می زند. جرجی زیدان می گوید : « بحرفارس ویراد به عندهم کل البحور المحیطیه ببلاد العرب من مصب ما دجله فی العراق الی ایله فیدخل فیه مانعبر عنه الیوم بخلیج فارس و بحرالعرب و خلیج عدن و البحر الاحمر و خلیج العقبه ... » . « دریای فارس نزد آنان مقدم بر همه دریاهایی که سرزمین های عرب از مصب آب دجله گرفته تا ایله را احاطه می کند به عنوان دریای فارس تعبیر می شده و از آن جمله است آنچه را که ما امروز از آن به « خلیج فارس » و دریای عرب و خلیج عدن و دریای سرخ و خلیج عقبه تعبیر می شده و از آن جمله است آنچه را که ما امروز از آن به « خلیج فارس » و دریای عرب و خلیج عدن و دریای سرخ و خلیج عقبه تعبیر می کنیم » .
محمد عبدالکریم صبحی نیز در کتاب « علم الخرائط » در نقشه هایی که با ترجمه عربی نقل کرده است دریای جنوب ایران را « الخلیج الفارسی » و « بحر فارس » نامیده است .
نقشه های فراوانی که از این قرون در دست است علاوه بر تاکید و تایید نام خلیج فارس دگرگونی یاد شده در تغییر نام بحر فارسی و دگرگونی در دایره شمول این نامها را ترسیم می کنند.
با توجه به اینکه کوشش های ملی گرایان افراطی عرب برای تغییر نام « خلیج فارس » به « خلیج عربی » در سطح بین المللی از هیچ گونه پایه و اساس علمی برخوردار نیست کوشش آنها تنها وحدت واقعی جهان اسلام را به مخاطره می اندازد. بعضی کشورهای عربی که در تقابل با ایران به سر می برند در قبال نام خلیج فارس به دنبال منافع خود هستند و در این بین وحدت جهان اسلام را نادیده می گیرند. این عمل در شرایطی صورت می پذیرد که نیروهای فرامنطقه ای حضور روز افزون خود را با استفاده از همین گونه تنش ها و اختلافات تثبیت می کنند .
بنابر مدارک متقن خلیج فارس از هزاران سال پیش نه توسط ایرانیان بلکه توسط ملت هایی که با ایرانیان مراوده داشته اند از جمله یونانیان و رومیان با عنوان « دریای پارسی » نامیده شده است . عرب ها نیز قرن آن را « خلیج فارس » یا « بحر فارس » نامیده اند. خلیج فارس با همین نام طی هزاران سال گذشته شناخته شده و تمامی کشورها و اقوام مختلف از جمله اعراب از این نام استفاده کرده اند .
از هنگامی که بشر تاریخ نویسی را آغاز کرد دریای جدا کننده فلات ایران از شبه جزیره عربستان را « دریای فارس » یا « خلیج فارس » نامیده است و در هیچ یک از این ادوار تاریخی نام دیگری به آن نهاده نشده است .
ابوعلی احمد بن عمر معروف به ابن رسته در کتاب الاعلاق النفسیه که در سال 290 هجری به رشته تالیف درآورده تصریح می کند : « فاما البحر الهندی یخرج منه خلیج الی ناحیه فارس یسمی الخلیج الفارسی » . اما از دریای هند خلیجی بیرون می آید به سمت سرزمین فارس که آن را « خلیج فارس » می نامند.