معرفی وبلاگ
دسته
آرشیو
آمار وبلاگ
تعداد بازدید : 4539801
تعداد نوشته ها : 10297
تعداد نظرات : 320
Rss
طراح قالب
مهدي يوسفي
اندیشة شهر آرمانی، آرمانشهر ،مدینةفاضله،اتوپیا، ناکجاآباد وعصرزرین، وپندار پیدایش بهشت این جهانی، همواره در اندیشه آدمی بوده است. درتمامی جوامع،به غایت اندیشه هایشان،تفکرخلق مکانی ایده آل درپرتو ایدئولوژی افکارسیاسی مدنی جامعه هایشان، موجود بوده است .
دراین میان، تمدن اسلامی به دلیل ویژگیهای خاص و منحصر به فرد خود،صفات و ویژگیهای خاص خود را برای پیدایی و پیداش آرمانشهر اسلامی خواهان است .فلاسفه و اندیشمندان بسیاری درعصر اسلامی ونان :فارابی،بوعلی سینا،خواجه نصیرالدین طوسی و نیز شعرائی چون نظامی و جامی و... به بررسی ابعاد وجودی و ویژگیهای مدینة فاضله و آرمانشهر اسلامی پرداخته اند. آنچه مسلم است،« آرمانشهر اسلامی » دارای صفات و ویژگیهای منحصر به فرد خویش است.ویژگیهائی چونان:شهرعدالت، شهر برپائی قسط وعدل، شهر طهارت وپاکی، شهرأمن، شهر اصلاح، شهر تذکر، شهر شکر، شهر وحدت، شهر حفیّّ، شهر شأن واقعی انسان در مقام خلیفةالهی،و... از جمله صفات و ویژگیهای خاص آرمانشهر اسلامی است...
در غایت تفکر اسلامی و در سیمای نواده ای پاک از رسول اکرم(ص)،ترسیم چهرة جهانی آرمانشهر اسلامی نقش گرفته است که به دست توانای مهدی فاطمه بقیةالله مهدی موعود(عج) صورت تحقق به خود خواهد گرفت.در تفکر اسلامی،عینیت آرمانشهر اسلامی در عصر ظهور و حضور انسان کامل حضرت بقیةالله(عج) به وقوع خواهد پیوست. در اصل مقاله و آنچه خواهد آمد؛به بررسی مختصر صفات و ویژگیهای آرمانشهراسلامی با بهره گیری از قران کریم ومتون اسلامی پرداخته ودر نهایت سیمائی کلی از عینیت آرمانشهر اسلامی در عصر ظهور و حضور انسان کامل حضرت مهدی موعود(عج) در چهار محور کلی:جهانشمول بودن وحکومت جهانی آرمانشهر اسلامی مهدی موعود(عج)،بهره گیری از تمامی قابلیتها وقدرتها ونیروهای مادی در آرمانشهر اسلامی مهدی موعود(عج)،تکامل شگرف علوم در آرمانشهر اسلامی مهدی موعود(عج)،اتصال آرمانشهر اسلامی مهدی موعود(عج) به عالم های بالا و عالم شهود و غیب؛ ارائه خواهد گردید.
مقدمه:
آرمانشهر مکانی که متضمن سعادت و خوشبختی، کامل زندگی مردم باشد؛ همواره در آرمانهای آدمی نقش بسته است.آرزوی تحقّّق ایجاد جامعه ای ایده آل در تلفیق مفاهیم معنوی و مادّی، صورتهای بیانی مختلفی در قالب تفکرها و تمدّنهای برخواسته از متن آن جامعه ها به خود گرفته است.
آرمانشهر گاه در صورت اساطیر و عصر زرّین[1] و حماسه های بشری[2] جلوه گر گشته است و گاه در محک بازگوئی آرمانهای نظامهای حاکم.[3].
از افلاطون یونانی در کتاب جمهوری[4](347-427پ م) تا عصر اوج درخشش تمدن اسلامی با «اندیشه های اهل مدینة فاضلة» فارابی ایرانی[5] و «یوتوپیا» تامس مور فیلسوف قرون پانزده و شانزده انگلستان[6](1516م) و فرانسیس بیکن و... همگی کوشیده اند به توصیف آرمانی شهری ایده آل یا همان آرمانشهر مطلوبشان بپردازند.
تحقق عدالت، دستیابی به حقیقت، طرح جامعة آرمانی، مفاهیم خیر و شر، برابری و برادری، مفاهیم عقلانی، شیوه های رستگاری آدمیان، مشخصات حکمران و حاکم آرمانشهر، تحقق بهشت این جهانی، و... همگی در اندیشه های آرمان ورزانة اندیشمندان آرمانشهر ذکر گردیده است.
تصویری که از شهر آرمانی در سیمای توصیفی نامبردگان ارائه گشته است؛ برحسب مواضع سیاسی و مذهبی و ایدئولوژیکی و فرهنگی عصر خود بوده است.گاه آرمانشهر در اساطیر گذشته جستجو شده است(عصر زرّین)؛ و گاه به صورت بازآفرینی ای تکنولوژیکی و ایدئولوژیکی در آینده درآمده است.[7] گاه در افسانه ها و اساطیر و افتخارات ملّی گذشته جستجو گردیده است[8] و گاه در یادآوری انتظار فرج، در دستیابی به آینده ای موعود برای ضعفاء و محرومان زمین، ترسیم گشته است.[9] •ورود به مساله باری، تمدن اسلامی به دلیل دارا بودن ویژگیهای خاص و منحصر به فرد خود، سیما و چهره ای خاصّ خود را از آرمانشهر مطلوب خود ترسیم می نماید.[10] این آرمانشهر دارای صفات و ویژگیهای منحصر به فردی در اندیشة اسلامی است.بهره گیری از منابع و مراجع مربوط به اصول و ارزشهای اسلامی و علی ا لخصوص قرآن کریم (هیچ تر و خشکی نیست مگر اینکه در قرآن کریم ذکر گردیده است)[11] و نیز سنت و سیرة رسول اکرم(به عنوان اسوة حسنة امّت اسلامی) و روایات رسیده از معصومان، می تواند ما را به صفات و ویژگیهای منحصر به فرد آرمانشهر اسلامی رهنمون باشد.
و نیز آرمان مهدویّت و انتظار با گرایش به مفهوم امید به آیندة درخشان تاریخ در پرتو ظهور و حضور مهدی موعود(عج) در آخر الزّمان و تحقق ابعاد کامل آرمانشهر اسلامی و غایت کمال جوئی آدمی در تحقق ابعاد کاملة «خلیفةالله فی ارضه» در حکومت مهدی موعود(عج)، نمونه ای از تحقق عینی آرمانشهر اسلامی است که در قرآن کریم به آن وعده داده شده است[12]. (و نرید ان نمّن علی ا لّذین استضعفو فی الارض، و نجعلهم ائمة، و نجعلهم ا لوارثین.)[13] ضمن بر شمردن مهمترین صفات و و ویژگیهای آرمانشهر اسلامی، در نهایت به بررسی مختصر برخی صفات و ویژگیهای خاصّ حکومت حضرت مهدی(عج) در تحقق عینی آرمانشهر اسلامی میپردازیم.
1) صفات و ویژگیهای آرمانشهر اسلامی
1-1) شهرعدالت:
برقراری عدالت عدل و قسط از مهمترین ویژگیهای آرمانشهر اسلامی است.تعادل و اعتدال نیز از مفاهیم عدالت در آرمانشهر اسلامی است.(خیر ا لامور اوسطها) در آرمانشهر اسلامی که تحقق مکان زیستی مناسب درز بازآفرینی اعمالی خدائی است؛ در پیروی از کلام پروردگار[14] به برقراری عینی عدالت و نیز قرار دادن مناسب هر چیز در جای خود(معنای حقیقی عدل)[15] و خلق مناسب فضاها با اندازه های مناسب اقدام می نماید.
1-2) شهر طهارت وپاکی:
تاکید بر طهارت معنائی و محتوائی در ظاهر و باطن جزو ویژگیهای آرمانشهر اسلامی است.همانطور که پیکره های شهرهای مسلمین، با مجاورت مسجد(محل معنا)، مدرسه(محل آموزش) و بازار(محل مادّه و کالا)، در هم آمیخته اند؛ در آرمانشهر مطلوب اسلامی، تکیه بر «طیّب» شهر پاکی و بهزیستی معنائی و محتوائی، ظاهری و باطنی تاکید شده است.[16] این پاکی میتواند هم شهر سالم زیستی و سکونتی مادّی باشد. و هم پاکی روحانی و معنوی آرمانشهر را به همراه داشته باشد. و نشان از «مبرّی بودن بیماری، ناهنجاری و تهدید باشد،» [17] 1
-3) شهر ذکر و تذکّر[18]:
از آنجا که از اهداف باری تعالی در آفرینش انسان، ذکر و تسبیح خالق متعال است؛(ما خلقت ا لجن و ا لانس ا لّلا لیعبدون)[19] از اهداف آرمانشهر اسلامی، دادن تذکّر مداوم به آدمی و یادآوری ذکر در همه ابعاد فضائی شهر است.هم تسلّط کالبدی عناصر معنوی بر سیمای شهری و هم همجواری عناصر معنائی و محتوائی در تمامی اجزای شهر،می تواند به پیدایش و احیای شهر ذکر بیانجامد.نمونه های خردتر فعلی، قرارگیری تکایا در معابر و راسته های شهری و نیز تسلّط کالبدی مسجد به عنوان عنصری اسلامی در شهرهاست.تلفیق تجسّم عناصر طبیعی نظیر آب و فضای سبز و پوشش گیاهی در فضاهای زیستی و عناصر نمادین، امکان «ذکر» را مهیا می نماید.
1-4) شهر اصلاح:
تذکر خداوند بر عمل صالحان در کنار ایمان[20] و اصلاح زمین، از موضوعاتی است که در کتاب خدا تکرار گشته است.آرمانشهر اسلامی که در پی تحقق مدینة فاضلة خداگونة زمینی است؛ در اصلاح زمین و پاسداشت میراث مشترک تمدّنها می کوشد.و به ترمیم ارتباط گسستة انسان و طبیعت برمی آید.درآرمانشهر اسلامی، اصلاح و عدم فساد از صفات و ویژگیهای خاصّ بستر شهری است.[21]
1-5) شهر شکر:
مرحوم علّامه طباطبائی در معنای شکر می فرماید:«شکر عبارتست از بکار بستن هر نعمتی در جای خودش،به طوری که نعمت، ولّی نعمت را بهتر وانمود کند.» [22] و لذا آرمانشهر اسلامی شهر شکر و بهره گیری مناسب از محیط زیست، زیست بوم، استعدادها، پتانسیّلها و قابلیّتهای مادّی و معنوی است.پرهیز از کفران نعمت، اسراف و تبذیر از جلوه های آرمانشهر اسلامی است.
1-6) شهر وحدت:
وحدت فرد با جامعه، وحدت جامعه با محیط، وحدت اجزا در کلّ، وحدت در نگرش، وحدت در کالبد و سیمای شهری، وحدت در پراکندگی یکسان و متناسب اجزای شهری(در عین توجّه به مفهوم عدالت)، وحدت مردم شهر با مسئولان و بالعکس،وحدت تفکر در رسیدن به خشنودی خالق یکتا، وحدت نظر و عمل؛ همگی نشانه هائی دالّ بر وحدت در آرمانشهر اسلامی است. آرمانشهر اسلامی وحدت خالق را با وحدت اجزای خود به نمایش می نهد. آرمانشهر اسلامی،انعکاسی از یگانگی و توحید خالق جهان را در خود نمود می دهد[23]
1-7) شهر حفیّّ:
« حفیّّ به معنای زندگی وحیات، ضد مرگ و نابودی، دارای روح، رشد و شکوفائی و باروری است.»[24] در آرمانشهر اسلامی، همه چیز زنده است و در پی شکوفائی و بالندگی در رسیدن به هدفی واحد (قرب الهی) این زنده بودن هم حکایت از سرزندگی معنائی و روحی و روانی ساکنان آن است و هم نشان از کاربرد گزارة تکنولوژیکی در تمامی اجزای شهری همگون با طبیعت و محیط زیست شهری دارد. آرمانشهر اسلامی، شهر زندگی است.
1-8) شهر امن:
آرمانشهر اسلامی، شهر امنیّت و صلح و اطمینان خاطر است.« ایمان و مومن نیز از ریشة امن اند»[25] وجود ایمان و افراد مومن درشهرآرمانی اسلامی، حکایت از امن بودن شهر دارد و بالعکس. آرمانشهر اسلامی امنیت را در نظر و عمل برای شهروندان فراهم می آورد.امنیت رشد و تعالی در آرمانشهر اسلامی موجود است. آرمانشهر اسلامی شهر امنیت و صلح است.اطمینان خاطر جسم و روح شهروندان در عینیت و ذهنیت های شهری جاری است.
1-9) شهر شأن واقعی انسان در مقام خلیفةالهی:
برخی آیات قرآن کریم به نحوی به مقام انسان در جهان هستی اشاره دارند.[26] انسان به مناسبت مقام خلیفةالهی خود، مکان زیستی ای متناسب با مقام خود را میطلبد؛ آرمانشهر اسلامی در پاسخ به این نیاز شهری متناسب با شأن حقیقی آدمی است.در آرمانشهر اسلامی،این آدمی است که بر محیط مصنوع تسلّط دارد و نه محیط مصنوع بر آدمی.در آرمانشهر اسلامی تاکید بر تمامی ابعاد وجودی آدمی است و نه انحصاراً بر بعد مادّی وی.فضاهای آرمانشهر اسلامی در تناسب با شأن واقعی انسان، با پرداختن به ابعاد انسانی، محیط زیست، و القای احساس قرب است نه غربت. آرمانشهر اسلامی در تلاش بر تداعی مفاهیم و معانی ای است که بر ارتقاء معنوی و مادی آدمی بیافزاید.
آنچه ذکر گردید صرفاً برخی صفات و و ویژگیهای آرمانشهر اسلامی است و نه تمامی ابعاد وجودی متحققة ویژگیهای آرمانشهر اسلامی. در اندیشة رویکرد به آرمانشهر، اسلام به طور عام و تشیّّع به طور خاصّ دارای جهت گیری ای است که نشان از رویکرد آینده نگرانة و امکان تحقق تاریخی پیدایش آرمانشهر اسلامی در ظهور و حضور انسان کامل، امام دوازدهم شیعیان مهدی موعود بقیة الله(عج) را داراست.[27] این اندیشة تحقق ظهور و حصول به شهر آرمانی آرمانشهر، دارای صفات و ویژگیهای منحصر به خود می باشد که پس از ظهور آقا امام زمان (عج) صورت عینی به خود خواهد پذیرفت.
2)صفات و ویژگیهای آرمانشهر حضرت مهدی موعود(عج)
2-1) جهان شمول بودن و حکومت جهانی آرمانشهر:
آرمانشهر حضرت مهدی موعود(عج)، آرمانشهری جهانی و همة زمین بر پهنة حکومت عدل و داد آن بزرگوار خواهد بود.دین اسلام در سراسر زمین احیا خواهد گردید و جهان شمول خواهد گشت.«دین و اخلاق در آرمانشهر حضرت مهدی موعود(عج) در تمامی اقوام و ملل یکسان خواهد بود و احکام اسلام قلمروئی به گستردگی جهان خواهد یافت.»[28]
به موجب حدیثی صاحب الزّمان (عج)«... به هنگام انقلاب احوال مردم و اوضاع متزلزل قیام کند و زمین را پر از عدل و داد نماید.چنان که از ظلم و ستم پر شده باشد.ساکنان آسمان و زمین از حکومت او راضی خواهند بود.»[29] جهان شمولی آرمانشهر مهدی موعود (عج) و جهانی بودن حکومت آن حضرت سبب: احیا دوبارة اسلام و جهان شمولی آن ؛یکسانی دین در تمامی زمین؛یکسان بودن دستورها و برچیده شدن دستورات متناقض؛ رهبریّّت یگانة زمین؛ انطباق مردم با احکام و فرمانها و قوانین جهانی آرمانشهر دینی؛و...خواهد گردید.
2-2) بهره گیری از تمامی قابلیّّتها و قدرتها و نیروهای مادّّی در آرمانشهر مهدی موعود(عج):
در روایتی آمده است:«..زمین گنجهایش را برای او خارج می سازد....»[30] مراد از این روایت بهره گیری از تمامی قابلیّّتها و قدرتها و نیروهای مادّّی در آرمان شهر اسلامی مهدی موعود (عج) می باشد. از ویژگیهای این نکته برخورداری تمامی زمین از نعمتها و نیز عمران و آبادی زمین است و نشانگر رفاه اقتصادی بی سابقة مردم زمین و سخاوتمندی و محبت آقا صاحب الزمان بر تمامی مردم زمین.
« از پیامبر اکرم(ص)ذکر شده است که فرمودند:«امّّت من در زمان مهدی از چنان نعمتی برخوردار شود که مانند آنرا هرگز برخوردار نشده باشند، آسمان باران بر سر آنان فرو ریزد و زمین هیچ گیاهی را نگاه نداشته، مگر اینکه آنرا می رویاند».»[31]
2-3) تکامل شگرف علوم در آرمانشهر اسلامی مهدی موعود:
در روایتی از امام جعقر صادق(ع) آمده است:« دانش بیست و هفت(شعبه و شاخه)است و مجموع آنچه پیامبران آورده اند دو حرف است و مردم تا آن روز بیش از دو حرف را نمی دانند و چون قائم قیام کند بیست و پنج حرف بقیه را برون آورده و در میان مردم منتشر می سازد و بدین سان مجموع بیست وهفت جزء دانش را نشر می دهد. »[32] این روایت حکایت از تحول علوم توسط آن حضرت و جهشی عظیم در پیشرفت زندگی بشریّت در تمامی زوایای زندگی بشری خواهد بود.
آرمان شهر اسلامی مهدی موعود (عج)؛ شهر نهایت علوم و دانش بشری است.ارتباطات جمعی، ابزارهای بصری، سیستمهای اقتصادی،و حکومتی و قضاوتی و اجتمائی و غیره همگی با تحولی عظیم در آرمانشهر روبرو می شوند. آرمانشهر مهدی موعود (عج) تحقق ابعاد بهشت آسمانی در قالبی زمینی است.
2-4) اتصال آرمانشهر اسلامی مهدی موعود (عج) به عالم های بالا و عالم شهود و غیب:
آرمانشهر اسلامی مهدی موعود (عج)، تجسم کالبدی نقطة آرمانی اندیشه های بشری است. آرمانشهرمهدی موعود (عج) هم امکان اتّصال با آسمانها و سیارات و کهکشانها را در سایة پیشرفت شگفت انگیز علوم به دست آن بزرگوار را داراست و هم امکان اتصال و حرکت از جهان ماده به غیب و رسیدن به شهود معنا ، در سایة تحقق امر « رجعت» را دارا می باشد.از امام باقر (ع) روایت شده است که فرمود:«... بدانید که ذوالقرنین در انتخاب دو ابر رام و سرکش مخیر گردید و او ابر رام را برگزید و ابر سرکش، برای دوست و محبوب شما(مهدی) ذخیره گردید، راوی گفت:سئوال کردم:ابر سرکش کدام است؟فرمود: ابری که در آن غرش رعد و صاعقه و یا برق وجود داشته باشد که محبوب شما بر آن سوار می گردد.بدانید که او بر ابر سوار گردیده و با این وسائل بالا میرود، وسائل آسمانها و زمینهای هفتگانه...» [33] این امر نشان از راه یابی آرمان شهر اسلامی مهدی موعود (عج) به آسمانها و کهکشانها و ارتباط با عوالم مادی بالا است.
نکتة مهم دیگر توجه به مسأله ای است که در آیات متعدد تفسیر و به « رجعت » تعبیر شده است.که روایات متعدد آن در حد زیاد و تواتر است.منظور از رجعت باز شدن دریچه های جهان غیب و جهان مرگ بر روی آدمی است و تعدادی از جهان مرگ به جهان مادّّی و حیاتف دوباره بر می گردند که این امر در زمان حضور و ظهور مهدی موعود (عج) و در آرمانشهر اسلامی حضرت مهدی موعود (عج) صورت تحقق به خود خواهد گرفت.در روایتی از ابوبصیر از امام باقر(ع) نقل شده است:« امام باقر به من فرمود: مگر اهل عراق منکر رجعت هستند؟ گفتم:آری فرمود:آیا قران نمی نمی خوانند: وروزی که از هر امت دسته ای را برانگیزیم.»[34]
در روایت دیگری از امام صادق (ع) دربارة آیه یاد شده سئوال کردند، حضرت فرمود:« مردم درباره آن چه می گویند؟ عرض کردم آنها می گویند آیه راجع به قیامت است.فرمود:خداوند در قیامت از هر امّّتی دسته ای را زنده می گرداند و بقیه را به حال خود رها می سازد! این آیه قطعاً در مورد رجعت است.و آیة مربوط به قیامت این است: جملگی آنها را محشور گردانیم بی آنکه کسی را فروگذاریم و ...» [35]
در روایتی دیگر « زراره گوید: از امام صادق دربارة امور مهم رجعت و امثال آن پرسیدم حضرت فرمود:« آنچه از آن می پرسید هنوز وقتش نرسیده است.«بلکه آنها تکذیب کردند آنچه را که احاطه علمی به آن نداشتند و به تأویل آن نرسیده اند.»»»[36]
این روایتها همگی نشان از تحقق اموری بزرگ در آرمانشهر اسلامی مهدی موعود (عج) دارد.رجعت نه تنها سبب گشوده شدن دریچه های نوین معرفت بشری بر حقایق عالم غیب و شهود و معنا می گردد؛ بلکه سبب بصیرت هر چه بیشتر شهروندان آرمانشهر بر مسائلی بزرگ چونان « مرگ و زندگی » می گردد. تمامی زمین در سیطرة جهانی مهدی موعود(عج) به صورت آرمانشهری واحد جلوه گر می گردد و تمامی زمین به سجود پروردگار خود می شتابد. وظیفة ما در عصر غیبت آن بزرگوار، تلاش در انتظار فرج و تحقق و خلق آرمان شهر اسلامی است.تا زمین به نور پروردگارش روشن شود.«و اشرقت الارض بنور ربّّها.» [37]
نتیجه گیری:
اندیشة آرمانشهر و پیدائی و پیدایش و خلق شهری آرمانی در تمامی مکتبها و اندیشه ها به نوعی موجود بوده است.در این میان دین اسلام، به سبب رویکردهای خاصّّ توحید نگرو ویژگیهای خاصّّ خود، صفات و ویژگیهای مشخصی را برای آرمانشهر مطلوب خود خواهان است.
آرمانشهر اسلامی، شهر عدالت؛ شهر طهارت و پاکی؛ شهرذکر وتذکّّر؛ شهر اصلاح؛ شهر شکر؛ شهر امن؛ و شهر تحقق شأن واقعی انسان در مقام خلیفة الهی است. اسلام در عین تذکّّر بر آدمی در هجران از دارالقرار واقعی و بهشت موعود، وعدة تحقق حتمی آرمانشهری را ارائه می دهد که صورت کالبدی آن در سیطرة دولت امام دوازدهم حضرت بقیةالله مهدی موعود(عج)، نمود عینی خواهد پذیرفت.
انتظار فرج و امید به ظهور انسان کامل و تحقق ابعاد کاملة آرمانشهر اسلامی در عصر آنحضرت، خود نیاز به افرادی صالح دارد.« انتظار افرادی صالح را می طلبد». شناخت ویژگیها و صفات آرمانشهر موعود اسلامی، ما را در تلاش به رسیدن به مطلوب، یاری میدهد و خط مشی مشخصی را در پیمودن مسیر، فرارویمان می نهد.
تحقق آرمانشهر اسلامی مهدی موعود(عج) در قالب چهار مضمون:
جهانشمول بودن وحکومت جهانی آرمانشهر اسلامی مهدی موعود(عج)؛
بهره گیری از تمامی قابلیتها وقدرتها ونیروهای مادی در آرمانشهر اسلامی مهدی موعود(عج)؛
تکامل شگرف علوم در آرمانشهر اسلامی مهدی موعود(عج)
اتصال آرمانشهر اسلامی مهدی موعود(عج) به عالم های بالا و عالم شهود و غیب
به طور خلاصه بررسی گردید. امید است پیگیری مطالعات و تداوم مطالعات آرمانشهر اسلامی مورد عنایت و توجه حضرت ولیّّ عصر(عج) قرار گیرد و سبب تبدیل ذهن به عین و تجسّّم شهر آرمانی اسلامی گردد. اللهمّّ ارنا الطلعة الرشیده و الغرة الحمیده...[38]
پانوشتها:
1) در مورد اسطورة عصر زرّّین رجوع شود به : ایلین،سگال، « انسان در گذرگاه تکامل»، جلد2،ص114و113 و نیز: بهار،مهرداد، «پژوهشی در اساطیر ایران»، انتشارات توس، تهران، 1362
2) به عنوان مثال به حماسة « گیل گمش» در افسانه های سومری و بابلی در « پهلوان نامة گیل گمش» مراجعه شود. –صفوی،حسن، « پهلوان نامة گیل گمش»،امیرکبیر، تهران، 1356
3) هر نظامی، خواه کمونیستی، خواه فاشیستی، و... آرمان و ایده آل خود را رسیدن به غایتی می داند که میتوان آنرا « آرمان شهر مکتبی» هر جامعه نامید.
4) رجوع شود به: افلاطون، «جمهوری»، ترجمة حسن لطفی، خوارزمی، تهران،1357
5) رجوع شود به: فارابی، ابونصر محمد ابن محمد، « اندیشه های اهل مدینة فاضله»، ترجمه سید جعفر سجادی، شورای عالی فرهنگ و هنر ایران، تهران، 1354
6) برای آگاهی از یوتوپیا تامس مور رجوع شود به: مور،تامس، « آرمانشهر-اتوپیا»، ترجمه داریوش آشوری و نادر افشار نادری، خوارزمی، تهران،1361
7) نگرشهای نوینی که در سینمای غرب و سینمای هالیوود در برخورد با شهر آرمانی ظاهر میشود؛بازآفرینی تکنولوژیکی و ایدئولوژیکی آینده است.
8) نظیر اساطیر برتری نژاد آریا و ژرمن، که بهانه و دست آویز آلمان نازی برای پایه ریزی دولت نژادی رایش در آلمان گردید. رجوع شود به: هیتلر،آدولف، « نبرد من »، ترجمة ع پاشائی، شهریار،تهران،تاریخ؟، و نیز رجوع شود به: ویلیام،شایرر، « ظهور و سقوط رایش سوم»، ترجمه ابوطالب صارمی، امیرکبیر، تهران،1353
9) چنین نگرشی در قرآن با وعدة به مستضعفان، چنین بیان شده است:«و نجعلهم ائمة، و نجعلهم ا لوارثین».
10) مسألة پایان تاریخ با حکومت جهانی شکوهمند انسان کامل و وعدة تحقق ارث بری زمین برای مستضعفان و مومنان روی زمین، در قرآن بیان گردیده است.
11) « و لا رفطبف و لا یابفسف الّّا فی کفتابف مبین».سورة انعام:آیة 59
12) « وف لَقد کتبنا فی الزّّّبور، من بفعًدفالذّّکر،افنّّ الارض یفرثها عبادفی الصّّالحون».سورة انبیا:آیة105
13) سورة قصص:آیة 5 14) رجوع شود به قرآن کریم، سورة نسا: آیات 135و58؛ سورة مائده: آیه8؛ سورة انعام: آیه152؛ سورة نحل: آیات90و76
15) رجوع شود به : علامه طباطبائی، « تفسیر المیزان»، ترجمه سید باقر موسوی، تهران، 1363، جلد40،ص184و ص102
16) رجوع شود به : نوحی،سید حمید، مقالة شهر ربانی، « تأملاتی در هنر و معماری»، تهران، گام نو،1379، ص125 تاص 139 17) همان،ص124
18) « ذکر حاظر کردن صورتی است که بعد از غیبت از ادراک در ذهن حفظ شده، یا نگهداشتن صورت حاظر در ادراک است که پنهان نشود» علامه طباطبائی، تفسیر المیزان، به نقل از فصلنامة هنر شمارة 40،ص116؛ تابستان 1378
19) رجوع شود به قرآن کریم، سورة ذاریات: آیة 56
20) رجوع شود به قرآن کریم، سورة اعراف: آیة 85و56؛ و نیز سورة آل عمران: آیة 57، و سورة بقره: آیة 62و25
21) رجوع شود به قرآن کریم، ، سورة اعراف: آیة 85و56
22) علامه طباطبائی، « تفسیر شریف ا لمیزان»، ترجمه سید باقر موسوی، تهران، 1357؛ ج 32، ص 29
23) آرمانشهر اسلامی به طور سمبلیک بیان کالبدی و معنائی توحید است.
24) رجوع شود به : نوحی،سید حمید، مقالة شهر ربانی، « تأملاتی در هنر و معماری»، تهران، گام نو،1379، ص134
25) همان ص 134
26) رجوع شود به قرآن کریم، سورة حجر: آیات 30و29، سورة نحل: آیه 12؛ سورة اسرا: آیه 50؛و ؛ سورة مومنون: آیه 14
27) در مورد وعدة ظهور انسان کامل مهدی موعود(عج) و حکومت جهانی آن حضرت رجوع شود به قرآن کریم،آیات: سورة انبیا:آیة 105؛ سورة قصص:آیة 5؛ سورة مائده:آیة54؛ سورة نور:آیة 56 ؛ سورة توبه:آیة 33؛ سورة اسرا:آیة 33؛ سورة بقره:آیة 114؛ سورة هود:آیة 86؛ سورة انعام:آیة 158؛ و سورة دخان: آیة 4 برای توضیح بیشتر مراجعه شود به : حکیمی،محمدرضا؛« خورشید مغرب»، تهران دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ هجدهم،1380، ص 113 الی ص 123
28) رجوع شود به: حجت الله اصیل،«آرمانشهر در اندیشة ایرانی»،نشر نی چاپ دوم، 1381،ص87
29) همان،ص87، (اصل روایت: بحارالانوار ج 13 ص 251 )
30) کورانی،علی، « عصر ظهور»، ترجمه عباس جلالی، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، 1371،ص362، (اصل روایت: بحارالانوار ج 51 ص 68 )
31) همان، ص 364، (اصل روایت: نسخة خطی ابن حماد ص98 )
32) همان، ص366،(اصل روایت: بحارالانوار ج52 ص 336)
33) همان،ص 367، (اصل روایت: بحارالانوار ج 52 ص 321)
34) همان،ص 372، (اصل روایت: بحارالانوار ج 53 ص 40)
35) همان،ص 373،(اصل روایت: بحارالانوار ج 53 ص 50)
36) همان،ص 373،(اصل روایت: بحارالانوار ج 53 ص 40)
37) رجوع شود به قرآن کریم، سورة زمر: آیة 69
38) فرازی از دعای عهد منابع
1) حکیمی،محمدرضا؛« خورشید مغرب»، تهران دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ هجدهم،1380
2) مهندس نوحی،سید حمید، مقالة شهر ربانی، « تأملاتی در هنر و معماری»، تهران، گام نو،1379
3) دکتر نقی زاده، محمد، مقالة:منابع و روش شناخت مبانی نظری معماری قدسی و شهر اسلامی؛ فصلنامة هنر؛ دورة جدید؛شمارة 40؛ ویژة هنر قدسی؛ تابستان 1378؛ص99 تا ص116
4) اصیل، حجت الله ،«آرمانشهر در اندیشة ایرانی»،تهران، نشر نی، چاپ دوم، 1381
5) کورانی،علی، « عصر ظهور»، ترجمه عباس جلالی، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، 1371
6) Cd نرم افزار قرآنی «جامع»،برنامة ترجمه و تفسیر قرآن کریم.
7) ستاری ساربانقلی،حسن؛مقالة منتشر نشدة «رویکردهای نوین در عصر ظهور».
دراین میان، تمدن اسلامی به دلیل ویژگیهای خاص و منحصر به فرد خود،صفات و ویژگیهای خاص خود را برای پیدایی و پیداش آرمانشهر اسلامی خواهان است .فلاسفه و اندیشمندان بسیاری درعصر اسلامی ونان :فارابی،بوعلی سینا،خواجه نصیرالدین طوسی و نیز شعرائی چون نظامی و جامی و... به بررسی ابعاد وجودی و ویژگیهای مدینة فاضله و آرمانشهر اسلامی پرداخته اند. آنچه مسلم است،« آرمانشهر اسلامی » دارای صفات و ویژگیهای منحصر به فرد خویش است.ویژگیهائی چونان:شهرعدالت، شهر برپائی قسط وعدل، شهر طهارت وپاکی، شهرأمن، شهر اصلاح، شهر تذکر، شهر شکر، شهر وحدت، شهر حفیّّ، شهر شأن واقعی انسان در مقام خلیفةالهی،و... از جمله صفات و ویژگیهای خاص آرمانشهر اسلامی است...
در غایت تفکر اسلامی و در سیمای نواده ای پاک از رسول اکرم(ص)،ترسیم چهرة جهانی آرمانشهر اسلامی نقش گرفته است که به دست توانای مهدی فاطمه بقیةالله مهدی موعود(عج) صورت تحقق به خود خواهد گرفت.در تفکر اسلامی،عینیت آرمانشهر اسلامی در عصر ظهور و حضور انسان کامل حضرت بقیةالله(عج) به وقوع خواهد پیوست. در اصل مقاله و آنچه خواهد آمد؛به بررسی مختصر صفات و ویژگیهای آرمانشهراسلامی با بهره گیری از قران کریم ومتون اسلامی پرداخته ودر نهایت سیمائی کلی از عینیت آرمانشهر اسلامی در عصر ظهور و حضور انسان کامل حضرت مهدی موعود(عج) در چهار محور کلی:جهانشمول بودن وحکومت جهانی آرمانشهر اسلامی مهدی موعود(عج)،بهره گیری از تمامی قابلیتها وقدرتها ونیروهای مادی در آرمانشهر اسلامی مهدی موعود(عج)،تکامل شگرف علوم در آرمانشهر اسلامی مهدی موعود(عج)،اتصال آرمانشهر اسلامی مهدی موعود(عج) به عالم های بالا و عالم شهود و غیب؛ ارائه خواهد گردید.
مقدمه:
آرمانشهر مکانی که متضمن سعادت و خوشبختی، کامل زندگی مردم باشد؛ همواره در آرمانهای آدمی نقش بسته است.آرزوی تحقّّق ایجاد جامعه ای ایده آل در تلفیق مفاهیم معنوی و مادّی، صورتهای بیانی مختلفی در قالب تفکرها و تمدّنهای برخواسته از متن آن جامعه ها به خود گرفته است.
آرمانشهر گاه در صورت اساطیر و عصر زرّین[1] و حماسه های بشری[2] جلوه گر گشته است و گاه در محک بازگوئی آرمانهای نظامهای حاکم.[3].
از افلاطون یونانی در کتاب جمهوری[4](347-427پ م) تا عصر اوج درخشش تمدن اسلامی با «اندیشه های اهل مدینة فاضلة» فارابی ایرانی[5] و «یوتوپیا» تامس مور فیلسوف قرون پانزده و شانزده انگلستان[6](1516م) و فرانسیس بیکن و... همگی کوشیده اند به توصیف آرمانی شهری ایده آل یا همان آرمانشهر مطلوبشان بپردازند.
تحقق عدالت، دستیابی به حقیقت، طرح جامعة آرمانی، مفاهیم خیر و شر، برابری و برادری، مفاهیم عقلانی، شیوه های رستگاری آدمیان، مشخصات حکمران و حاکم آرمانشهر، تحقق بهشت این جهانی، و... همگی در اندیشه های آرمان ورزانة اندیشمندان آرمانشهر ذکر گردیده است.
تصویری که از شهر آرمانی در سیمای توصیفی نامبردگان ارائه گشته است؛ برحسب مواضع سیاسی و مذهبی و ایدئولوژیکی و فرهنگی عصر خود بوده است.گاه آرمانشهر در اساطیر گذشته جستجو شده است(عصر زرّین)؛ و گاه به صورت بازآفرینی ای تکنولوژیکی و ایدئولوژیکی در آینده درآمده است.[7] گاه در افسانه ها و اساطیر و افتخارات ملّی گذشته جستجو گردیده است[8] و گاه در یادآوری انتظار فرج، در دستیابی به آینده ای موعود برای ضعفاء و محرومان زمین، ترسیم گشته است.[9] •ورود به مساله باری، تمدن اسلامی به دلیل دارا بودن ویژگیهای خاص و منحصر به فرد خود، سیما و چهره ای خاصّ خود را از آرمانشهر مطلوب خود ترسیم می نماید.[10] این آرمانشهر دارای صفات و ویژگیهای منحصر به فردی در اندیشة اسلامی است.بهره گیری از منابع و مراجع مربوط به اصول و ارزشهای اسلامی و علی ا لخصوص قرآن کریم (هیچ تر و خشکی نیست مگر اینکه در قرآن کریم ذکر گردیده است)[11] و نیز سنت و سیرة رسول اکرم(به عنوان اسوة حسنة امّت اسلامی) و روایات رسیده از معصومان، می تواند ما را به صفات و ویژگیهای منحصر به فرد آرمانشهر اسلامی رهنمون باشد.
و نیز آرمان مهدویّت و انتظار با گرایش به مفهوم امید به آیندة درخشان تاریخ در پرتو ظهور و حضور مهدی موعود(عج) در آخر الزّمان و تحقق ابعاد کامل آرمانشهر اسلامی و غایت کمال جوئی آدمی در تحقق ابعاد کاملة «خلیفةالله فی ارضه» در حکومت مهدی موعود(عج)، نمونه ای از تحقق عینی آرمانشهر اسلامی است که در قرآن کریم به آن وعده داده شده است[12]. (و نرید ان نمّن علی ا لّذین استضعفو فی الارض، و نجعلهم ائمة، و نجعلهم ا لوارثین.)[13] ضمن بر شمردن مهمترین صفات و و ویژگیهای آرمانشهر اسلامی، در نهایت به بررسی مختصر برخی صفات و ویژگیهای خاصّ حکومت حضرت مهدی(عج) در تحقق عینی آرمانشهر اسلامی میپردازیم.
1) صفات و ویژگیهای آرمانشهر اسلامی
1-1) شهرعدالت:
برقراری عدالت عدل و قسط از مهمترین ویژگیهای آرمانشهر اسلامی است.تعادل و اعتدال نیز از مفاهیم عدالت در آرمانشهر اسلامی است.(خیر ا لامور اوسطها) در آرمانشهر اسلامی که تحقق مکان زیستی مناسب درز بازآفرینی اعمالی خدائی است؛ در پیروی از کلام پروردگار[14] به برقراری عینی عدالت و نیز قرار دادن مناسب هر چیز در جای خود(معنای حقیقی عدل)[15] و خلق مناسب فضاها با اندازه های مناسب اقدام می نماید.
1-2) شهر طهارت وپاکی:
تاکید بر طهارت معنائی و محتوائی در ظاهر و باطن جزو ویژگیهای آرمانشهر اسلامی است.همانطور که پیکره های شهرهای مسلمین، با مجاورت مسجد(محل معنا)، مدرسه(محل آموزش) و بازار(محل مادّه و کالا)، در هم آمیخته اند؛ در آرمانشهر مطلوب اسلامی، تکیه بر «طیّب» شهر پاکی و بهزیستی معنائی و محتوائی، ظاهری و باطنی تاکید شده است.[16] این پاکی میتواند هم شهر سالم زیستی و سکونتی مادّی باشد. و هم پاکی روحانی و معنوی آرمانشهر را به همراه داشته باشد. و نشان از «مبرّی بودن بیماری، ناهنجاری و تهدید باشد،» [17] 1
-3) شهر ذکر و تذکّر[18]:
از آنجا که از اهداف باری تعالی در آفرینش انسان، ذکر و تسبیح خالق متعال است؛(ما خلقت ا لجن و ا لانس ا لّلا لیعبدون)[19] از اهداف آرمانشهر اسلامی، دادن تذکّر مداوم به آدمی و یادآوری ذکر در همه ابعاد فضائی شهر است.هم تسلّط کالبدی عناصر معنوی بر سیمای شهری و هم همجواری عناصر معنائی و محتوائی در تمامی اجزای شهر،می تواند به پیدایش و احیای شهر ذکر بیانجامد.نمونه های خردتر فعلی، قرارگیری تکایا در معابر و راسته های شهری و نیز تسلّط کالبدی مسجد به عنوان عنصری اسلامی در شهرهاست.تلفیق تجسّم عناصر طبیعی نظیر آب و فضای سبز و پوشش گیاهی در فضاهای زیستی و عناصر نمادین، امکان «ذکر» را مهیا می نماید.
1-4) شهر اصلاح:
تذکر خداوند بر عمل صالحان در کنار ایمان[20] و اصلاح زمین، از موضوعاتی است که در کتاب خدا تکرار گشته است.آرمانشهر اسلامی که در پی تحقق مدینة فاضلة خداگونة زمینی است؛ در اصلاح زمین و پاسداشت میراث مشترک تمدّنها می کوشد.و به ترمیم ارتباط گسستة انسان و طبیعت برمی آید.درآرمانشهر اسلامی، اصلاح و عدم فساد از صفات و ویژگیهای خاصّ بستر شهری است.[21]
1-5) شهر شکر:
مرحوم علّامه طباطبائی در معنای شکر می فرماید:«شکر عبارتست از بکار بستن هر نعمتی در جای خودش،به طوری که نعمت، ولّی نعمت را بهتر وانمود کند.» [22] و لذا آرمانشهر اسلامی شهر شکر و بهره گیری مناسب از محیط زیست، زیست بوم، استعدادها، پتانسیّلها و قابلیّتهای مادّی و معنوی است.پرهیز از کفران نعمت، اسراف و تبذیر از جلوه های آرمانشهر اسلامی است.
1-6) شهر وحدت:
وحدت فرد با جامعه، وحدت جامعه با محیط، وحدت اجزا در کلّ، وحدت در نگرش، وحدت در کالبد و سیمای شهری، وحدت در پراکندگی یکسان و متناسب اجزای شهری(در عین توجّه به مفهوم عدالت)، وحدت مردم شهر با مسئولان و بالعکس،وحدت تفکر در رسیدن به خشنودی خالق یکتا، وحدت نظر و عمل؛ همگی نشانه هائی دالّ بر وحدت در آرمانشهر اسلامی است. آرمانشهر اسلامی وحدت خالق را با وحدت اجزای خود به نمایش می نهد. آرمانشهر اسلامی،انعکاسی از یگانگی و توحید خالق جهان را در خود نمود می دهد[23]
1-7) شهر حفیّّ:
« حفیّّ به معنای زندگی وحیات، ضد مرگ و نابودی، دارای روح، رشد و شکوفائی و باروری است.»[24] در آرمانشهر اسلامی، همه چیز زنده است و در پی شکوفائی و بالندگی در رسیدن به هدفی واحد (قرب الهی) این زنده بودن هم حکایت از سرزندگی معنائی و روحی و روانی ساکنان آن است و هم نشان از کاربرد گزارة تکنولوژیکی در تمامی اجزای شهری همگون با طبیعت و محیط زیست شهری دارد. آرمانشهر اسلامی، شهر زندگی است.
1-8) شهر امن:
آرمانشهر اسلامی، شهر امنیّت و صلح و اطمینان خاطر است.« ایمان و مومن نیز از ریشة امن اند»[25] وجود ایمان و افراد مومن درشهرآرمانی اسلامی، حکایت از امن بودن شهر دارد و بالعکس. آرمانشهر اسلامی امنیت را در نظر و عمل برای شهروندان فراهم می آورد.امنیت رشد و تعالی در آرمانشهر اسلامی موجود است. آرمانشهر اسلامی شهر امنیت و صلح است.اطمینان خاطر جسم و روح شهروندان در عینیت و ذهنیت های شهری جاری است.
1-9) شهر شأن واقعی انسان در مقام خلیفةالهی:
برخی آیات قرآن کریم به نحوی به مقام انسان در جهان هستی اشاره دارند.[26] انسان به مناسبت مقام خلیفةالهی خود، مکان زیستی ای متناسب با مقام خود را میطلبد؛ آرمانشهر اسلامی در پاسخ به این نیاز شهری متناسب با شأن حقیقی آدمی است.در آرمانشهر اسلامی،این آدمی است که بر محیط مصنوع تسلّط دارد و نه محیط مصنوع بر آدمی.در آرمانشهر اسلامی تاکید بر تمامی ابعاد وجودی آدمی است و نه انحصاراً بر بعد مادّی وی.فضاهای آرمانشهر اسلامی در تناسب با شأن واقعی انسان، با پرداختن به ابعاد انسانی، محیط زیست، و القای احساس قرب است نه غربت. آرمانشهر اسلامی در تلاش بر تداعی مفاهیم و معانی ای است که بر ارتقاء معنوی و مادی آدمی بیافزاید.
آنچه ذکر گردید صرفاً برخی صفات و و ویژگیهای آرمانشهر اسلامی است و نه تمامی ابعاد وجودی متحققة ویژگیهای آرمانشهر اسلامی. در اندیشة رویکرد به آرمانشهر، اسلام به طور عام و تشیّّع به طور خاصّ دارای جهت گیری ای است که نشان از رویکرد آینده نگرانة و امکان تحقق تاریخی پیدایش آرمانشهر اسلامی در ظهور و حضور انسان کامل، امام دوازدهم شیعیان مهدی موعود بقیة الله(عج) را داراست.[27] این اندیشة تحقق ظهور و حصول به شهر آرمانی آرمانشهر، دارای صفات و ویژگیهای منحصر به خود می باشد که پس از ظهور آقا امام زمان (عج) صورت عینی به خود خواهد پذیرفت.
2)صفات و ویژگیهای آرمانشهر حضرت مهدی موعود(عج)
2-1) جهان شمول بودن و حکومت جهانی آرمانشهر:
آرمانشهر حضرت مهدی موعود(عج)، آرمانشهری جهانی و همة زمین بر پهنة حکومت عدل و داد آن بزرگوار خواهد بود.دین اسلام در سراسر زمین احیا خواهد گردید و جهان شمول خواهد گشت.«دین و اخلاق در آرمانشهر حضرت مهدی موعود(عج) در تمامی اقوام و ملل یکسان خواهد بود و احکام اسلام قلمروئی به گستردگی جهان خواهد یافت.»[28]
به موجب حدیثی صاحب الزّمان (عج)«... به هنگام انقلاب احوال مردم و اوضاع متزلزل قیام کند و زمین را پر از عدل و داد نماید.چنان که از ظلم و ستم پر شده باشد.ساکنان آسمان و زمین از حکومت او راضی خواهند بود.»[29] جهان شمولی آرمانشهر مهدی موعود (عج) و جهانی بودن حکومت آن حضرت سبب: احیا دوبارة اسلام و جهان شمولی آن ؛یکسانی دین در تمامی زمین؛یکسان بودن دستورها و برچیده شدن دستورات متناقض؛ رهبریّّت یگانة زمین؛ انطباق مردم با احکام و فرمانها و قوانین جهانی آرمانشهر دینی؛و...خواهد گردید.
2-2) بهره گیری از تمامی قابلیّّتها و قدرتها و نیروهای مادّّی در آرمانشهر مهدی موعود(عج):
در روایتی آمده است:«..زمین گنجهایش را برای او خارج می سازد....»[30] مراد از این روایت بهره گیری از تمامی قابلیّّتها و قدرتها و نیروهای مادّّی در آرمان شهر اسلامی مهدی موعود (عج) می باشد. از ویژگیهای این نکته برخورداری تمامی زمین از نعمتها و نیز عمران و آبادی زمین است و نشانگر رفاه اقتصادی بی سابقة مردم زمین و سخاوتمندی و محبت آقا صاحب الزمان بر تمامی مردم زمین.
« از پیامبر اکرم(ص)ذکر شده است که فرمودند:«امّّت من در زمان مهدی از چنان نعمتی برخوردار شود که مانند آنرا هرگز برخوردار نشده باشند، آسمان باران بر سر آنان فرو ریزد و زمین هیچ گیاهی را نگاه نداشته، مگر اینکه آنرا می رویاند».»[31]
2-3) تکامل شگرف علوم در آرمانشهر اسلامی مهدی موعود:
در روایتی از امام جعقر صادق(ع) آمده است:« دانش بیست و هفت(شعبه و شاخه)است و مجموع آنچه پیامبران آورده اند دو حرف است و مردم تا آن روز بیش از دو حرف را نمی دانند و چون قائم قیام کند بیست و پنج حرف بقیه را برون آورده و در میان مردم منتشر می سازد و بدین سان مجموع بیست وهفت جزء دانش را نشر می دهد. »[32] این روایت حکایت از تحول علوم توسط آن حضرت و جهشی عظیم در پیشرفت زندگی بشریّت در تمامی زوایای زندگی بشری خواهد بود.
آرمان شهر اسلامی مهدی موعود (عج)؛ شهر نهایت علوم و دانش بشری است.ارتباطات جمعی، ابزارهای بصری، سیستمهای اقتصادی،و حکومتی و قضاوتی و اجتمائی و غیره همگی با تحولی عظیم در آرمانشهر روبرو می شوند. آرمانشهر مهدی موعود (عج) تحقق ابعاد بهشت آسمانی در قالبی زمینی است.
2-4) اتصال آرمانشهر اسلامی مهدی موعود (عج) به عالم های بالا و عالم شهود و غیب:
آرمانشهر اسلامی مهدی موعود (عج)، تجسم کالبدی نقطة آرمانی اندیشه های بشری است. آرمانشهرمهدی موعود (عج) هم امکان اتّصال با آسمانها و سیارات و کهکشانها را در سایة پیشرفت شگفت انگیز علوم به دست آن بزرگوار را داراست و هم امکان اتصال و حرکت از جهان ماده به غیب و رسیدن به شهود معنا ، در سایة تحقق امر « رجعت» را دارا می باشد.از امام باقر (ع) روایت شده است که فرمود:«... بدانید که ذوالقرنین در انتخاب دو ابر رام و سرکش مخیر گردید و او ابر رام را برگزید و ابر سرکش، برای دوست و محبوب شما(مهدی) ذخیره گردید، راوی گفت:سئوال کردم:ابر سرکش کدام است؟فرمود: ابری که در آن غرش رعد و صاعقه و یا برق وجود داشته باشد که محبوب شما بر آن سوار می گردد.بدانید که او بر ابر سوار گردیده و با این وسائل بالا میرود، وسائل آسمانها و زمینهای هفتگانه...» [33] این امر نشان از راه یابی آرمان شهر اسلامی مهدی موعود (عج) به آسمانها و کهکشانها و ارتباط با عوالم مادی بالا است.
نکتة مهم دیگر توجه به مسأله ای است که در آیات متعدد تفسیر و به « رجعت » تعبیر شده است.که روایات متعدد آن در حد زیاد و تواتر است.منظور از رجعت باز شدن دریچه های جهان غیب و جهان مرگ بر روی آدمی است و تعدادی از جهان مرگ به جهان مادّّی و حیاتف دوباره بر می گردند که این امر در زمان حضور و ظهور مهدی موعود (عج) و در آرمانشهر اسلامی حضرت مهدی موعود (عج) صورت تحقق به خود خواهد گرفت.در روایتی از ابوبصیر از امام باقر(ع) نقل شده است:« امام باقر به من فرمود: مگر اهل عراق منکر رجعت هستند؟ گفتم:آری فرمود:آیا قران نمی نمی خوانند: وروزی که از هر امت دسته ای را برانگیزیم.»[34]
در روایت دیگری از امام صادق (ع) دربارة آیه یاد شده سئوال کردند، حضرت فرمود:« مردم درباره آن چه می گویند؟ عرض کردم آنها می گویند آیه راجع به قیامت است.فرمود:خداوند در قیامت از هر امّّتی دسته ای را زنده می گرداند و بقیه را به حال خود رها می سازد! این آیه قطعاً در مورد رجعت است.و آیة مربوط به قیامت این است: جملگی آنها را محشور گردانیم بی آنکه کسی را فروگذاریم و ...» [35]
در روایتی دیگر « زراره گوید: از امام صادق دربارة امور مهم رجعت و امثال آن پرسیدم حضرت فرمود:« آنچه از آن می پرسید هنوز وقتش نرسیده است.«بلکه آنها تکذیب کردند آنچه را که احاطه علمی به آن نداشتند و به تأویل آن نرسیده اند.»»»[36]
این روایتها همگی نشان از تحقق اموری بزرگ در آرمانشهر اسلامی مهدی موعود (عج) دارد.رجعت نه تنها سبب گشوده شدن دریچه های نوین معرفت بشری بر حقایق عالم غیب و شهود و معنا می گردد؛ بلکه سبب بصیرت هر چه بیشتر شهروندان آرمانشهر بر مسائلی بزرگ چونان « مرگ و زندگی » می گردد. تمامی زمین در سیطرة جهانی مهدی موعود(عج) به صورت آرمانشهری واحد جلوه گر می گردد و تمامی زمین به سجود پروردگار خود می شتابد. وظیفة ما در عصر غیبت آن بزرگوار، تلاش در انتظار فرج و تحقق و خلق آرمان شهر اسلامی است.تا زمین به نور پروردگارش روشن شود.«و اشرقت الارض بنور ربّّها.» [37]
نتیجه گیری:
اندیشة آرمانشهر و پیدائی و پیدایش و خلق شهری آرمانی در تمامی مکتبها و اندیشه ها به نوعی موجود بوده است.در این میان دین اسلام، به سبب رویکردهای خاصّّ توحید نگرو ویژگیهای خاصّّ خود، صفات و ویژگیهای مشخصی را برای آرمانشهر مطلوب خود خواهان است.
آرمانشهر اسلامی، شهر عدالت؛ شهر طهارت و پاکی؛ شهرذکر وتذکّّر؛ شهر اصلاح؛ شهر شکر؛ شهر امن؛ و شهر تحقق شأن واقعی انسان در مقام خلیفة الهی است. اسلام در عین تذکّّر بر آدمی در هجران از دارالقرار واقعی و بهشت موعود، وعدة تحقق حتمی آرمانشهری را ارائه می دهد که صورت کالبدی آن در سیطرة دولت امام دوازدهم حضرت بقیةالله مهدی موعود(عج)، نمود عینی خواهد پذیرفت.
انتظار فرج و امید به ظهور انسان کامل و تحقق ابعاد کاملة آرمانشهر اسلامی در عصر آنحضرت، خود نیاز به افرادی صالح دارد.« انتظار افرادی صالح را می طلبد». شناخت ویژگیها و صفات آرمانشهر موعود اسلامی، ما را در تلاش به رسیدن به مطلوب، یاری میدهد و خط مشی مشخصی را در پیمودن مسیر، فرارویمان می نهد.
تحقق آرمانشهر اسلامی مهدی موعود(عج) در قالب چهار مضمون:
جهانشمول بودن وحکومت جهانی آرمانشهر اسلامی مهدی موعود(عج)؛
بهره گیری از تمامی قابلیتها وقدرتها ونیروهای مادی در آرمانشهر اسلامی مهدی موعود(عج)؛
تکامل شگرف علوم در آرمانشهر اسلامی مهدی موعود(عج)
اتصال آرمانشهر اسلامی مهدی موعود(عج) به عالم های بالا و عالم شهود و غیب
به طور خلاصه بررسی گردید. امید است پیگیری مطالعات و تداوم مطالعات آرمانشهر اسلامی مورد عنایت و توجه حضرت ولیّّ عصر(عج) قرار گیرد و سبب تبدیل ذهن به عین و تجسّّم شهر آرمانی اسلامی گردد. اللهمّّ ارنا الطلعة الرشیده و الغرة الحمیده...[38]
پانوشتها:
1) در مورد اسطورة عصر زرّّین رجوع شود به : ایلین،سگال، « انسان در گذرگاه تکامل»، جلد2،ص114و113 و نیز: بهار،مهرداد، «پژوهشی در اساطیر ایران»، انتشارات توس، تهران، 1362
2) به عنوان مثال به حماسة « گیل گمش» در افسانه های سومری و بابلی در « پهلوان نامة گیل گمش» مراجعه شود. –صفوی،حسن، « پهلوان نامة گیل گمش»،امیرکبیر، تهران، 1356
3) هر نظامی، خواه کمونیستی، خواه فاشیستی، و... آرمان و ایده آل خود را رسیدن به غایتی می داند که میتوان آنرا « آرمان شهر مکتبی» هر جامعه نامید.
4) رجوع شود به: افلاطون، «جمهوری»، ترجمة حسن لطفی، خوارزمی، تهران،1357
5) رجوع شود به: فارابی، ابونصر محمد ابن محمد، « اندیشه های اهل مدینة فاضله»، ترجمه سید جعفر سجادی، شورای عالی فرهنگ و هنر ایران، تهران، 1354
6) برای آگاهی از یوتوپیا تامس مور رجوع شود به: مور،تامس، « آرمانشهر-اتوپیا»، ترجمه داریوش آشوری و نادر افشار نادری، خوارزمی، تهران،1361
7) نگرشهای نوینی که در سینمای غرب و سینمای هالیوود در برخورد با شهر آرمانی ظاهر میشود؛بازآفرینی تکنولوژیکی و ایدئولوژیکی آینده است.
8) نظیر اساطیر برتری نژاد آریا و ژرمن، که بهانه و دست آویز آلمان نازی برای پایه ریزی دولت نژادی رایش در آلمان گردید. رجوع شود به: هیتلر،آدولف، « نبرد من »، ترجمة ع پاشائی، شهریار،تهران،تاریخ؟، و نیز رجوع شود به: ویلیام،شایرر، « ظهور و سقوط رایش سوم»، ترجمه ابوطالب صارمی، امیرکبیر، تهران،1353
9) چنین نگرشی در قرآن با وعدة به مستضعفان، چنین بیان شده است:«و نجعلهم ائمة، و نجعلهم ا لوارثین».
10) مسألة پایان تاریخ با حکومت جهانی شکوهمند انسان کامل و وعدة تحقق ارث بری زمین برای مستضعفان و مومنان روی زمین، در قرآن بیان گردیده است.
11) « و لا رفطبف و لا یابفسف الّّا فی کفتابف مبین».سورة انعام:آیة 59
12) « وف لَقد کتبنا فی الزّّّبور، من بفعًدفالذّّکر،افنّّ الارض یفرثها عبادفی الصّّالحون».سورة انبیا:آیة105
13) سورة قصص:آیة 5 14) رجوع شود به قرآن کریم، سورة نسا: آیات 135و58؛ سورة مائده: آیه8؛ سورة انعام: آیه152؛ سورة نحل: آیات90و76
15) رجوع شود به : علامه طباطبائی، « تفسیر المیزان»، ترجمه سید باقر موسوی، تهران، 1363، جلد40،ص184و ص102
16) رجوع شود به : نوحی،سید حمید، مقالة شهر ربانی، « تأملاتی در هنر و معماری»، تهران، گام نو،1379، ص125 تاص 139 17) همان،ص124
18) « ذکر حاظر کردن صورتی است که بعد از غیبت از ادراک در ذهن حفظ شده، یا نگهداشتن صورت حاظر در ادراک است که پنهان نشود» علامه طباطبائی، تفسیر المیزان، به نقل از فصلنامة هنر شمارة 40،ص116؛ تابستان 1378
19) رجوع شود به قرآن کریم، سورة ذاریات: آیة 56
20) رجوع شود به قرآن کریم، سورة اعراف: آیة 85و56؛ و نیز سورة آل عمران: آیة 57، و سورة بقره: آیة 62و25
21) رجوع شود به قرآن کریم، ، سورة اعراف: آیة 85و56
22) علامه طباطبائی، « تفسیر شریف ا لمیزان»، ترجمه سید باقر موسوی، تهران، 1357؛ ج 32، ص 29
23) آرمانشهر اسلامی به طور سمبلیک بیان کالبدی و معنائی توحید است.
24) رجوع شود به : نوحی،سید حمید، مقالة شهر ربانی، « تأملاتی در هنر و معماری»، تهران، گام نو،1379، ص134
25) همان ص 134
26) رجوع شود به قرآن کریم، سورة حجر: آیات 30و29، سورة نحل: آیه 12؛ سورة اسرا: آیه 50؛و ؛ سورة مومنون: آیه 14
27) در مورد وعدة ظهور انسان کامل مهدی موعود(عج) و حکومت جهانی آن حضرت رجوع شود به قرآن کریم،آیات: سورة انبیا:آیة 105؛ سورة قصص:آیة 5؛ سورة مائده:آیة54؛ سورة نور:آیة 56 ؛ سورة توبه:آیة 33؛ سورة اسرا:آیة 33؛ سورة بقره:آیة 114؛ سورة هود:آیة 86؛ سورة انعام:آیة 158؛ و سورة دخان: آیة 4 برای توضیح بیشتر مراجعه شود به : حکیمی،محمدرضا؛« خورشید مغرب»، تهران دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ هجدهم،1380، ص 113 الی ص 123
28) رجوع شود به: حجت الله اصیل،«آرمانشهر در اندیشة ایرانی»،نشر نی چاپ دوم، 1381،ص87
29) همان،ص87، (اصل روایت: بحارالانوار ج 13 ص 251 )
30) کورانی،علی، « عصر ظهور»، ترجمه عباس جلالی، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، 1371،ص362، (اصل روایت: بحارالانوار ج 51 ص 68 )
31) همان، ص 364، (اصل روایت: نسخة خطی ابن حماد ص98 )
32) همان، ص366،(اصل روایت: بحارالانوار ج52 ص 336)
33) همان،ص 367، (اصل روایت: بحارالانوار ج 52 ص 321)
34) همان،ص 372، (اصل روایت: بحارالانوار ج 53 ص 40)
35) همان،ص 373،(اصل روایت: بحارالانوار ج 53 ص 50)
36) همان،ص 373،(اصل روایت: بحارالانوار ج 53 ص 40)
37) رجوع شود به قرآن کریم، سورة زمر: آیة 69
38) فرازی از دعای عهد منابع
1) حکیمی،محمدرضا؛« خورشید مغرب»، تهران دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ هجدهم،1380
2) مهندس نوحی،سید حمید، مقالة شهر ربانی، « تأملاتی در هنر و معماری»، تهران، گام نو،1379
3) دکتر نقی زاده، محمد، مقالة:منابع و روش شناخت مبانی نظری معماری قدسی و شهر اسلامی؛ فصلنامة هنر؛ دورة جدید؛شمارة 40؛ ویژة هنر قدسی؛ تابستان 1378؛ص99 تا ص116
4) اصیل، حجت الله ،«آرمانشهر در اندیشة ایرانی»،تهران، نشر نی، چاپ دوم، 1381
5) کورانی،علی، « عصر ظهور»، ترجمه عباس جلالی، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، 1371
6) Cd نرم افزار قرآنی «جامع»،برنامة ترجمه و تفسیر قرآن کریم.
7) ستاری ساربانقلی،حسن؛مقالة منتشر نشدة «رویکردهای نوین در عصر ظهور».