نکات تغذيه اي مهم در روزهداري(1)
)
اسلام به تغذيه‌ي مناسب اهميت ويژه‌اي مي‌‌دهد، طوري که آيه مبارکه «فلينظر الانسان الي طعامه» به‌خوبي نمايان‌گر اين مطلب است که غذاي انسان بايد حلال، پاکيزه و مناسب باشد. ضمناً هر عملي که موجب آزار و ضرر به خود يا ديگران شود، در اسلام پذيرفته نيست، زيرا که اسلام فرموده «لاضرر و لاضرار في الاسلام».
روزهداري نيز مي‌تواند به تغذيه‌ي مناسب بدن کمک شاياني کند. بدن انسان براي حفظ سلامتي خود همواره مقداري چربي را به عنوان ذخيره‌ي انرژي در نقاط مختلف ذخيره مي‌کند. اين چربي‌ها به مرور ممکن است مقداري از کاروتنوئيدهاي(رنگدانه هاي گياهي) خورده شده توسط فرد را در خود ذخيره کنند و تغيير رنگ دهند. به علاوه اگر اين چربي‌ها براي مدت طولاني در بدن باقي بمانند، به شکل توده ي فشرده در مي‌آيند و چربي‌هايي که در مرکز اين توده قرار مي گيرند، ممکن است براي هميشه در بدن باقي بمانند و کم‌تر براي توليد انرژي بسوزند.
روزهداري حتي در کساني که لاغر يا داراي وزن طبيعي هستند، باعث مي شود بدن چربي‌هاي قبلي را بسوزاند و پس از پايان دوره‌ي روزهداري، به جاي آن‌ها چربي تازه و مناسب‌تري را جايگزين نمايد. براي افرادي هم که چربي ذخيره اي زيادي در بدن خود دارند، فرصت مغتنمي فراهم مي‌شود تا مقداري از آن‌ها را براي توليد انرژي به مصرف رسانند و از اضافه وزن خود بکاهند.
البته ذکر اين نکته در همين‌جا ضروري است که اگر فرد بسيار لاغر يا داراي بيماري يا شرايط فيزيولوژيکي خاصي باشد که روزهداري منجر به صدمه به بدن او مي‌شود و پزشک تشخيص داده است که نبايد روزه بگيرد، دين اسلام در اين موارد به فرد اجازه مي دهد که روزه نگيرد.
به تغذيه‌ي نوجوانان و تحرک آن‌ها در طول روز بايد توجه خاص شود، چرا که دريافت ناکافي مواد غذايي مي‌تواند به رشد و نمو آن‌ها لطمات جبران ناپذيري وارد کند. فعاليت شديد که منجر به مصرف انرژي زياد و هم‌چنين تعريق فراوان در طي روز شود، مي‌تواند به سوء تغذيه ي خفيف تا شديد منجر گردد. بنابراين به دختران خردسال (مثلاً 12- 9ساله) و حتي به نوجواناني که در معرض خطر کم‌تري قرار دارند و به تمام بيماران و حتي افراد به ظاهر سالمي که روزه داري منجر به تشديد عوارض بدني از جمله ضعف فراوان در آن‌ها مي‌شود، توصيه اکيد مي‌شود که با مشورت با پزشک اقدام به روزهداري نمايند.
بدن انسان علاوه بر نياز به انرژي براي زنده ماندن و انجام فعاليت‌هاي روزمره، به پروتئين‌ها نيز براي ساخت سلول‌هاي جديد (جاي گزين سلول‌هاي مرده و توليد سلول‌هاي اضافي در زمان رشد و نمو) نياز دارد. اگر مقدار انرژي که از کربوهيدرات‌ها (اعم از کربوهيدرات‌هاي ساده مثل قند و شکر يا انواع پيچيده مثل نشاسته موجود در نان، برنج، سيب‌زميني، ذرت و جو) و چربي‌ها (اعم از انواع حيواني يا گياهي شامل روغن‌هاي مايع و جامد نباتي) به بدن مي‌رسد کافي نباشد، بدن به ناچار پروتئين‌ها را که براي ساخت عضله لازم هستند، مي سوزاند و به قول معروف گوشت بدن را مي‌سوزاند. افرادي که در اثر داشتن رژيم‌هاي غذايي نادرست وزن زيادي را در مدتي کوتاه از دست ميدهند، در واقع تا حدودي عضلات خود را از دست ميدهند.
لازم به ذکر است که براي جايگزيني پروتئيني که در بدن از بين مي رود، ممکن است مدت‌ها وقت و غذاي مناسب لازم باشد. به همين ترتيب، اگر روزهداري براي کساني منجر به سوخت شديد پروتئين‌هاي بدن شود، لازم است رژيم غذايي اين افراد به دقت مورد بازنگري و کنترل قرار گيرد.
در غذاها علاوه بر مواد سازنده‌ي بدن و مواد انرژي‌زا، مقاديري هم املاح و ويتامين‌هاي مختلف وجود دارند که جهت فعاليت مناسب و حفظ سلامت تک تک اندام‌هاي بدن لازم هستند. يک رژيم غذايي مناسب بايد تمام اين مواد را در حد کافي به بدن برساند.
در علم تغذيه جهت تعيين مقادير مورد نياز غذاهايي که لازم است روزانه دريافت شوند تا بتوانند تمام مواد مغذي مورد نياز اعم از کربوهيدرات‌ها، چربي‌ها، پروتئين‌ها، عناصر معدني و ويتامين‌ها و هم‌چنين آب را به بدن برسانند، از تصوير يک هرم که به هرم غذايي مشهور است کمک مي‌گيرند. بر حسب اين هرم، يک فرد بزرگسال روزانه به 11- 6 واحد غلات، 4- 3 واحد سبزي‌جات، 3- 2 واحد ميوه‌ها، 3- 2 واحد گوشت‌ها و حبوبات و تخم‌مرغ، 3- 2 واحد شير و لبنيات و کمي مواد غذايي ديگر از قبيل شيريني‌ها و تنقلات و نوشيدني‌ها نياز دارد. توضيح کامل هرم غذايي و گروه هاي آن، در قسمت "مطالب مرتبط در اين سايت" در پايين صفحه وجود دارد.
براي تامين نيازهاي هر فرد، مقداري از اين مواد غذايي به طور روزانه بايد دريافت شوند. اگر روزهداري در برخي افراد منجر به کاهش دريافت سبزي‌جات يا لبنيات گردد، و يا اگر منتهي به دريافت اضافي شيريني‌ها (مثلاً زولبيا و باميه) گردد، تأثير نامطلوبي بر وضع تغذيه‌ي او خواهد گذاشت.
ادامه دارد...
دکتراحمدرضا درستي- متخصص تغذيه