امام از حقشان چنین میگویند! دیدگاه امام على (علیه السلام) را درباره جانشینى پیامبر و زمامدارى مسلمانان، مى‏توان به سه بخش زیر تقسیم كرد: 1. معرفى جانشین از جانب پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از دیدگاه على علیه السلام، گزینش جانشین و خلیفه، سنت و روش پیامبران پیشین بوده است؛ چنان‏كه پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) نیز به آن عمل كرده و هرگز مردم را سرگردان رها نكرده است. وى مى‏فرماید: «رسول گرامى اسلام (صلی الله علیه و آله) در میان شما مردم جانشینى برگزید؛ همچنان كه تمام پیامبران گذشته براى امت‏هاى خود برگزیدند؛ زیرا آنها هرگز انسان‏ها را سرگردان رها نكردند و بدون معرفى راهى روشن و گذاشتن نشانه‏هایى استوار، از میان مردم نرفتند»[1]. این بیان گهربار امیر مۆمنان علیه السلام، مبین این واقعیت است كه انتخاب جانشین، سنت و شیوه پیامبران گذشته بوده است و آنان با تعیین راه روشن و نشانه‏هاى استوار، مردم را به حال خود وانگذاشته‏اند. بر همین مبنا، پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) نیز جانشینان خویش را برگزیده است. 2. ویژگى‏هاى جانشینان پیامبر (صلی الله علیه و آله سلم) امام على علیه السلام، شرایط و ویژگى‏هاى بسیارى را براى خلیفه مسلمانان و جانشین پیامبر برمى‏شمرد كه مهم‏ترین آنها عبارتند از: الف) توانایى اداره جامعه و آگاهى از فرمان‏ها و احكام الهى؛ امیرمۆمنان على علیه السلام در این خصوص مى‏فرماید: «اى مردم! سزاوار به خلافت، كسى است كه بدان تواناتر باشد و در آگاهى از فرمان خدا، داناتر؛ تا اگر آشوب‏گرى به فتنه انگیزى برخیزد، به حق بازگردانده شود و اگر سر باز زند، با او مبارزه شود»[2]. ب) صداقت با مردم و آخرت نگرى؛ آن حضرت درباره این ویژگى مى‏فرماید: «پس باید امام و راهنماى مردم، به مردم راست بگوید و راه خرد پوید و از فرزندان آخرت باشد و به یقین بداند كه از آن جا آمده و به آن‏جا خواهد رفت»[3]. از دیدگاه على علیه السلام، گزینش جانشین و خلیفه، سنت و روش پیامبران پیشین بوده است؛ چنان‏كه پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) نیز به آن عمل كرده و هرگز مردم را سرگردان رها نكرده است. وى مى‏فرماید: «رسول گرامى اسلام (صلی الله علیه و آله) در میان شما مردم جانشینى برگزید؛ همچنان كه تمام پیامبران گذشته براى امت‏هاى خود برگزیدند؛ زیرا آنها هرگز انسان‏ها را سرگردان رها نكردند و بدون معرفى راهى روشن و گذاشتن نشانه‏هایى استوار، از میان مردم نرفتند ج) برخوردارى از سجایاى اخلاقى و منش‏هاى نیكو؛ امام على علیه السلام خصلت‏هایى چون بخیل نبودن، دانایى و عدالت را براى خلیفه مسلمانان، ضرورى و لازم مى‏داند. آن حضرت مى‏فرماید: «و همانا دانستید كه سزاوار نیست بخیل بر ناموس و جان مردم و بر غنیمت‏ها و احكام مسلمانان، ولایت یابد و امامت آنان را عهده‏دار شود تا در مال‏هاى آنها حریص گردد و نادان نیز لیاقت رهبرى ندارد؛ چون با نادانى خود، مسلمانان را به گمراهى مى‏كشاند. ستمكار نیز نمى‏تواند زمامدار باشد؛ چون با ستم خویش، حق مردم را غصب مى‏كند. و در تقسیم اموال، عدالت را رعایت نمى‏كند؛ زیرا گروهى را از حق خود محروم مى‏سازد. و نه آن كه رشوه‏گیر است؛ زیرا او نیز حقوق مردم را پایمال مى‏كند و نه آن كه سنت پیامبر را ضایع مى‏كند؛ زیرا كه امت اسلامى را به هلاكت مى‏كشاند»[4]. 3. جانشینان واقعی پیامبر پس از بیان ضرورت گزینش جانشین از ناحیه پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله سلم) و اوصافى كه باید خلیفه از آن برخوردار باشد، مى‏توان جمع این دو ویژگى را در گروهى خاص كه همانا اهل‏بیت پیامبر علیه السلام مى‏باشند، مشاهده كرد و به امامت و جانشینى آنان، یقین كرد. امام على علیه السلام این واقعیت را با عبارات گوناگون بیان فرمود. امام على علیه السلام خصلت‏هایى چون بخیل نبودن، دانایى و عدالت را براى خلیفه مسلمانان، ضرورى و لازم مى‏داند وى مى‏فرماید: «مردم! به كجا مى‏روید و كى باز مى‏گردید؟ علامت‏هاى حق برپاست و نشانه‏هاى آن هویداست؛ گمراهى تا كجا؟ سرگشتگى تا كجا و چرا؟ خاندان پیامبرتان میان شما هستند كه زمامداران حق و یقینند و پیشوایان دینند و با ذكر جمیل و گفتار راست، قرینند؛ پس حرمت آنان را همچون قرآن، نیك بدارید و چون تشنگانى كه به آبشخور روند، روى به آنان آرید»[5]. امام علیه السلام، در جاى دیگر مى‏فرماید: «خاندان پیامبر، مایه حیات دانش و نابود كننده نادانى‏اند. بردبارى‏شان، شما را از دانش آنها خبر مى‏دهد و ظاهرشان، از صفاى باطنشان و سكوتشان، از حكمت‏هاى گفتارشان. هرگز با حق مخالفت نكردند و در آن اختلاف ننمودند. آنان ستون‏هاى دینند و پناهگاه مردم. به وسیله آنان، حق، به جایگاه خود باز مى‏گردد و باطل، از جاى خود رانده و از بن كنده مى‏شود. [آنان‏] دین را چنان كه باید، دانستند و فرا گرفتند و به كار بستند»[6]. با توجه به آن چه گفته شد، از دیدگاه امام على علیه السلام، جانشینان پیامبر، برگزیده خداوند، به واسطه پیامبر هستند و این اقدام پیامبر، سنتى رایج در میان انبیا بوده است. ایشان، اهل بیت پیامبرند و به صفات و خصایص والایى، بر مردم برترى یافته‏اند؛ چنان كه حاكم اسلامى باید ویژگى‏هاى خاصى داشته باشد. بارى، این منصب، هر كسى را نشاید و آن، كسى را سزاست كه بر انجام آن، تواناست و در راستى و عدالت و بى‏رغبتى به دنیا، پابرجاست‏[7]. پی نوشت: [1]. نهج البلاغه، خطبه 1. [2]. همان، خطبه 173. [3]. همان، خطبه 154. [4]. همان، خطبه 131. [5]. همان، خطبه 87. [6]. همان، خطبه 239. [7]. ر. ك: رجبى و موسوى كاشمرى، روابط امام على و خلفا، ص 83- 141. بخش نهج البلاغه تبیان منبع: پرسش و پاسخ های دانشجویی؛ پایگاه امام علی علیه السلام مطالب مرتبط: امامت به چه معناست؟ اعتقاد به امامت فلسفه امامت از منظر صدرا